«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է TESEV տնտեսական և սոցիալական հետազոտությունների թուրքական կենտրոնի փորձագետ Այբարս Գյորգյուլուն
– Պարոն Գյորգյուլու, անցյալ ամիս Հայաստան էր այցելել Շվեյցարիայի նախագահը: Այդ այցից ընդամենը շաբաթներ անց Սերժ Սարգսյանը մեկնեց Ցյուրիխ: Հաշվի առնելով, որ վերջին տարիներին Հայաստանի և Շվեյցարիայի հարաբերությունների օրակարգն առավելապես «հագեցած» է հայ-թուրքական գործընթացով (պայմանավորված Բեռնի միջնորդական առաքելությամբ)` կարելի՞ է պնդել, որ վերջին փոխայցերն առավելապես հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման գործընթացը վերսկսելուն են նվիրված եղել…
– Միջազգային հանրությունը շատ էներգիա է ներդրել այդ գործընթացում. հենց միայն փաստաթղթի պատրաստումը հեշտ գործը չէր,- դա կողմերից փոխզիջում էր պահանջում,- այդ պատճառով էլ արձանագրությունները ոչ այնքան հստակ էին ձևակերպված: Այն կարծես ասում էր` եկեք խնդիրները մի կողմ թողնենք և նախ մեր հարաբերությունները կարգավորենք, հետո կվերադառնանք խնդիրներին: Այս փոխզիջումը ստացվեց միջազգային ուժերի շնորհիվ: Սակայն հիմա բոլորը հիասթափված են արդյունքից: Ես վերջերս Վաշինգտոնում էի. նրանք այլևս նախկին շահագրգռվածությունը չեն ցուցաբերում: Ռուսաստանն է զբաղվում Լեռնային Ղարաբաղի հարցով, ինչը, կարծում եմ, կապված է հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ: Կարծում եմ` միջազգային հանրությունը այլևս հիասթափված է և նոր գործողությունների չի դիմի առաջիկայում, ուստի շվեցարա-հայկական հարաբերությունների և հայ-թուրքական գործընթացի միջև որևէ հստակ կապ չեմ տեսնում:
– Թուրքիայի առաջիկա խորհրդարանական ընտրությունները կարո՞ղ են էական փոփոխության ենթարկել երկրի արտաքին քաղաքական օրակարգը…
– Ընտրություններում միանշանակ առավելագույն ձայները կհավաքի իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը, ես կարծում եմ` ձայների մոտ 40-42%-ը: Ուստի էական ոչինչ չի փոխվի Թուրքիայի քաղաքականության մեջ: Ազգայնական կուսակցությունները կորցնում են իրենց ձայները, և գուցե նույնիսկ 10%-ի շեմը չհաղթահարեն, ուստի նրանց ձայնը լսելի չի լի: Փոխարենը` լավ շանսեր ունի նաև Հանրապետական կուսակցությունը, որը նոր նախագահ է այժմ ընտրել` ավելի երիտասարդ և ժամանակակից մտածողության կրող: Ընդհանրապես երիտասարդացել է կուսակցությունը և գուցե հայ-թուրքական գործընթացը վերսկսելուն կողմ լինի: Սակայն այդ մասին նախընտրական արշավում ոչինչ չի ասվում: Եթե հիմա իրենց նման հարց էլ տրվի, նրանք կասեն, որ Ադրբեջանին կպաշտպանեն, որովհետև ընտրարշավ է ընթանում, և չեն ցանկանա ձայներ կորցնել:
– Վերջերս, նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարեց, որ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումն անհնար է առանց Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծման: Այս հայտարարությունը արդյոք չի՞ նշանակում, որ գործընթացին Թուրքիան տևական ժամանակ չի վերադառնա:
– Այդ հայտարարությունը ավելի շատ ուղղված էր ընտրազանգվածին և Ադրբեջանին, քան Հայաստանին: Էրդողանը ընդամենը փորձում էր ձայներ չկորցնել: Կարծում եմ` Հայաստանը հասկանում է, որ դա նախընտրական հայտարարություն էր:
– Ակնհայտ է, որ Թուրքիան հայ-թուրքական հարաբերությունների բերելավումն առնչում է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման հետ: Հաշվի առնելով, որ այդ գործընթացն էլ տեսանելի ապագայում կարգավորման ենթակա չէ, Թուրքիայի խորհրդարանական ընտրություններից հետո որքանո՞վ եք հավանական համարում, որ Անկարան հայ-թուրքական գործընթացը կբերի իր արտաքին քաղաքական օրակարգ…
– Ես, անկեղծ ասած, մոտ ապագայում կոնկրետ փոփոխություն չեմ սպասում: Ընտրություններից հետո նոր կառավարությունը հունի մեջ կընկնի ոչ շուտ, քան հուլիսի սկզբին: Բացի դա, Թուրքիայի համար այսօր կան շատ ավելի կարևոր առաջնահերթություններ, նախ` նոր սահմանադրություն պետք է ընդունվի, առավել քան երբևէ լրջացել է քրդական հարցը, Սիրիայում և այլ հարևան երկրներում ապստամբություններ են և այլն: Այս ամենի մեջ Հայաստանի խնդիրը առաջնահերթ կարևորություն չունի Թուրքիայի համար: Ուստի մոտ ապագայում ոչինչ չի կարելի ակնկալել:
– Պարոն Գյորգյուլու, փորձագետներից ոմանք կարծում են, որ կողմերը Ցյուրիխյան արձանագրություններին այլևս չեն վերադառնա: Դուք կիսո՞ւմ եք այդ կարծիքը:
– Այո՛, համաձայն եմ: Արձանագրությունները իրենց նպատակին ծառայեցին, այն է` հեշտացրեցին երկխոսությունը հասարակությունների միջև: Քաղաքացիական հասարակությունն առանցքային էր հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում, և կարծում եմ առաջինն էր, որ զգաց այս գործընթացը: Դիվանագիտական առումով արդյունքն, իհարկե, բավարար չէր: Իմ կարծիքով, արձանագրությունները ստեղծվել էին արագ ընդունվելու համար, բայց հետևեց Էրդողանի հայտարարությունը` հարցը Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցի հետ կապելու մասին: Դա, կարծում եմ, առաջին հարվածը եղավ վավերացման տանող տրամադրվածության համար: Հետո ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումն ընդունվեց, և գործընթացը դանդաղեց ու կորցրեց մղումը: Գործընթացը կանգնած կմնա դեռ երկար. Թուրքիայում ընտրություններ են շուտով, Հայաստանում ընտրություններ են լինելու 2012թ.-ին: Սակայն հասարակությունների մեջ էական փոփոխություններ կան, դա հուսադրող է, որ գործընթացը կվերսկսվի, իմ կարծիքով, նոր փաստաթղթի ստորագրմամբ:
