«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Ռուսաստանը գլոբալ քաղաքականության մեջ» ամսագրի գլխավոր խմբագիր Ֆյոդոր Լուկյանովը
– Ադրբեջանցի քաղաքական գործիչները հաճախ են ակնարկում այն մասին, որ Իրանում որոշակի խնդիրներ ի հայտ գալուն զուգընթաց կարող են վերսկսվել հայ-ադրբեջանական ռազմական գործողությունները: Դուք էլ նախկինում չէիք բացառում, որ Իրանում ցանկացած խնդրի առաջացումը կարող է բարդացնել իրավիճակը տարածաշրջանում: Ինչպե՞ս կբացատրեք այս երկու խնդիրների կապը:
– Ուղղակիորեն Իրանի խնդիրը կապված չէ ԼՂ հակամարտության հետ, բայց տարածաշրջանն այնքան փոխկապակցված է, որ առաջացել է չափազանց դժվար հավասարակշռությունների համակարգ` անշուշտ ոչ կատարյալ, բայց որը պահպանում է ստատուս քվոն: Այս հավասարակշռության պահպանման մեջ դեր են խաղում ե՛ւ ադրբեջանա-թուրքական, ե՛ւ հայ-իրանական, ե՛ւ ադրբեջանա-իրանական հարաբերությունները, որոնք, ըստ էության, միմյանցից բավականին տարբեր են: Ակնհայտ է, որ ղարաբաղյան հակամարտությունը առանցքային է և անգամ այն գործընթացները, որոնք ի սկզբանե որևէ կապ չունեն այս խնդրի հետ, ի վերջո հանգում են այս խնդրին, ինչպես օրինակ` հայ-թուրքական գործընթացը: Այդ իսկ պատճառով, եթե պատկերացնենք մի այնպիսի իրավիճակ, երբ Իրանում սկսվի շատ ակտիվ պայքար նախագահի և հոգևոր առաջնորդի միջև, ապա հարց կլինի, թե ո՞ր ճանապարհով կգնա Իրանը՝ կրոնապետությա՞ն, թե՞ պարսկական ազգայնականության: Բայց պարզ է, որ այս հանգամանքի վրա կարող է հենվել Միացյալ Նահանգները` լուծելու իր խնդիրները կապված Իրանի հետ: Չեմ կարծում, որ այս հարցում Ադրբեջանը թույլ կտա ամերիկացիներին օգտագործել իր տարածքը, բայց եթե ներքին և արտաքին գործոնները լրջորեն ապակայունացնեն Իրանը, ապա այդ ժամանակ կարելի է սպասել ամեն ինչի` ե՛ւ մեծաթիվ փախստականների, ե՛ւ ընդդեմ ամերիկացիների մեծ խաղ սկսելու իրանական իշխանությունների փորձերի, ինչը կարող է ազդել նավթային ռեսուրսների վրա: Պարզ է, որ Իրանը չունի համապատասխան ռազմական պատասխան, բայց այլ պատասխաններ ունի` արմատական տրամադրված մուսուլմանական երկրների աջակցությունը, նավթ, Կասպից ծով: Եթե այս ամենը տեղի ունենա Իրանի շուրջ, ապա կսկսվի փոթորկի նման մի բան, և դա կազդի բոլորի վրա: Իսկ քանի որ տարածաշրջանում ստեղծված հավասարակշռությունը չափազանց բարդ է, ապա շատ հեշտ է այն խախտել ձեռքի մեկ շարժումով:
– Իսկ կարո՞ղ է այդ հավասարակշռության խախտման վրա ազդել վրացական խորհրդարանի վերջին որոշումը` դադարեցնել ռուսական ռազմակայան տրանզիտը, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ կա կարծիք, թե Ռուսաստանը հանդիսանում է Հայաստանի անվտանգության երաշխավորը:
– Դա, իհարկե, տեխնիկապես բարդացնում է իրավիճակը, բայց այդ որոշումը սպասելի էր, քանզի առնվազն տարօրինակ կլիներ, որ չունենալով հարաբերություններ` Վրաստանը թույլ տար Ռուսաստանին իր տարածքով ռազմական տեխնիկա անցկացնել: Կարծում եմ` այլ ճանապարհներ կգտնվեն:
– Իսկ որո՞նք են այդ ճանապարհները: Այսօր խոսվում է թուրքական ճանապարհի մասին, ըստ Ձեզ, դա իրակա՞ն է:
– Թուրքիայի ճանապարհն օգտագործելը իրական չէ, կարծում եմ` դա կարվի օդային ճանապարհով: Ընդհանուր առմամբ այս իրավիճակը քաղաքական փոփոխությունների չի հանգեցնի, քանզի Գյումրիի ռազմաբազաները Ռուսաստանին ռազմական տեսանկյունից այդքան էլ անհրաժեշտ չեն, բայց անհրաժեշտ է որպես քաղաքական երաշխիք:
– Տարածաշրջանային վերջին այցելությունից հետո ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները իրենց հայտարարության մեջ նշել էին, թե եկել է խաղաղ համաձայնության գալու ժամանակը: Ձեր գնահատմամբ, իրո՞ք եկել է այդ պահը:
– Բա էլ ուրիշ ի՞նչ նոր բան կարող են ասել միջնորդները: Իհարկե, եկել է ժամանակը, վաղուց ժամանակն է կնքել խաղաղության համաձայնագիր, բայց դե կողմերն էլ ասում են` կկնքենք միայն այն դեպքում, երբ մեր պահանջները բավարարվեն: Կարծում եմ` հասկանալի է այս հայտարարության իմաստը, բացատրելի, բայց դեռևս ոչ մի բան չպարտադրող:
– Հայաստան-Ադրբեջան-Ռուսաստան հաջորդ եռակողմ հանդիպումը կայանալու է ամռանը: Չե՞ք կարծում, որ ի տարբերություն անցած տարվա, այս տարի նման հանդիպումների ինտենսիվությունը նվազել է: Կարելի՞ է ասել, որ թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ ՄԽ մյուս անդամները հասկացել են, որ նման հանդիպումները որևէ բան չեն տալիս:
– Նման հանդիպումների քանակը նվազել է, բայց հարաբերությունները ինտենսիվորեն պահպանվում են` վերջերս հանդիպեցին արտգործնախարարները: Այստեղ այն իրավիճակն է, երբ գործընթացը կարևոր է արդյունքից, քանզի անգամ արդյունք չտվող գործընթացի դադարեցումը կհանդիսանա բացասական ետընթաց: Իհարկե, այդ հանդիպումների քանակը նվազել է այն պատճառով, որ կողմերի «ձգվելու» աստիճանը արդեն պարզ է, և հստակ է, որ դեռևս դրանց փոփոխման նախադրյալներ չկան: Սա դիվանագիտական կաղապար է, որն անհրաժեշտ է, քանզի այլ տարբերակ չկա: Կարծում եմ, որ Մեդվեդևը միայնակ չի գործում, այլ գործում է Մինսկի խմբի շրջանակներում, սակայն պետք է հասկանալ, որ ներկայումս ինստիտուտների, միջազգային կազմակերպությունների դերը բավականին նվազել է` ոչ միան ԵԱՀԿ ՄԽ-ն, այլ նաև մյուսները, անգամ ՆԱՏՕ-ն, որը վերջին շրջանում չափազանց հաջողակ էր թվում, կամ Եվրամիությունը, այսօր կորցնում են իրենց դերը, քանզի ամեն ինչ է փոխվում, քանզի այդ կազմակերպությունները ստեղծվել են որոշակի իրավիճակում որոշակի խնդիրներ լուծելու համար: Իսկ իրավիճակն այսօր փոխվում է և փոխվում է այնքան արագ, որ ոչ ոք չի հասցնում անգամ հասկանալ, թե ինչ տեղի ունեցավ: Այս պայմաններում երկրներն էլ սկսում են գործել ինքնուրույն` այդ կազմակերպություններց դուրս, և դա վերաբերում է ինչպես մեծ տերություններին, ինչպես օրինակ` Ֆրանսիան հիասթափվեց ԵՄ-ից և որոշեց միայնակ լուծել Լիբիայի հարցը, այնպես էլ փոքր երկրներին:
– Իսկ այս պարագայում, երբ ինչպես Դուք նշեցիք, միջազգային կազմակերպությունների դերը նվազել է, հնարավո՞ր է որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը որոշեն խնդիրը լուծել ռազմական ճանապարհով և անեն դա` առանց հաշվի առնելու այդ կազմակերպությունների նշանակությունը:
– Եթե կողմերը որոշեն, ապա կարող են պատերազմ սկսել ցանկացած պահի, և ոչ մի ուժ նրանց չի կարողանա կանգնեցնել, սակայն այդ ուժերը ստիպված են լինելու կարգավորել հետևանքները, քանզի դրանք կլինեն այնպիսին, որ չեն ազդի միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի վրա: Բայց ինստիտուտների քայքայումը չի նշանակում առանձին գերտերությունների հետաքրքրությունների ըմբռնման վերացում, և հստակ է, որ Հայաստանում ու Ադրբեջանում սթափ գնահատական կա շրջապատող իրավիճակի նկատմամբ, և երկուսն էլ հասկանում են, որ գերտերությունների հետաքրքրությունները չեն վերացել, և թեկուզ ինստիտուտները չեն գործում, սակայն առանձին պետությունները չեն թափ տա իրենց ձեռքերն ու ասի` «ինչ ուզում են թող անեն»:
