Մոսկվան անհանգստացած է Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում անորոշությամբ և հաջողություններով, որոնց հասել է Ադրբեջանը ապրիլի 2-5-ի կարճաժամկետ պատերազմի ժամանակ, նշում է Վաշինգտոնի Բահչեշեխիր միջազգային համալսարանի (BAU International University, Washington) պրոֆեսոր Ալեքսանդր Մուրինսոնը:
«Ադրբեջանական լրատվամիջոցները հայտնել էին, որը մայիսի 9-ի տոներին Վլադիմիր Պուտինը պատրաստվում է թռչել Բաքու,- շարունակում է քաղաքագետը: – Այցի նպատակը ղարաբաղյան կարգավորման քննարկումն է: Սակայն, վերջին պահին Պուտինը չեղարկել է իր այցը»:
Ռուսաստանը ակտիվացրել է բանակցային գործընթացը` ուղղված Ղարաբաղի գոտում իր խաղաղարար ուժերի տեղադրմանը,- այսպես է Մուրինսոնը բնութագրել հակամարտության նոր փուլը: Մոսկվայի գեոքաղաքական հետաքրքրությունը տվյալ դեպքում կայանում է այն բանում, որ «ցույց տա, թե ով է հանդիսանում Հարավային Կովկասում իրադրության տերը»:
Ապրիլյան սրացում
Հայկական և ադրբեջանական ուժերի բախումը Լեռնային Ղարաբաղում ապրիլի սկզբին դարձավ ամենաարյունահեղը սկսած այն պահից, երբ 1994 թվականին Ռուսաստանը հանդես եկավ կողմերի միջև հրադադարի հասնելու միջնորդ` վերջ դնելով տարածաշրջանում ռազմական գործողություններին, պարզաբանում են Ամհերսթի համալսարանի պրոֆեսոոր Օդրի Ալթսթադը (Audrey Altstadt, UMass Amherst) և Նյու Յորքի քաղաքայի քոլեջի պրոֆեսոր Ռաջան Մենոնը (Rajan Menon, The City College of New York): Ապրիլյան մարտերը հանգեցրել են մոտավորապես 30 մարդու զոհվելուն:
Վերլուծաբանները նշել են հակամարտության պատմական արմատները` եզրակացնելով, որ այդ զգացմունքները «ահա արդեն 20 տարի միջնորդներին հնարավորություն չեն տալիս հակառակորդներին ստիպելու փոխզիջումների գնալ, որն անհրաժեշտ է ցանկացած քաղաքական երկարաժամկետ համաձայնության համար»:
«Ապրիլյան սրացումը փոփոխություններ է մտցրել: Ավելի ճիշտ փոփոխել է ստատուս-քվոն Ադրբեջանի օգտին»,- նշում է գիտական վերլուծաբան Բրենդա Շաֆերը:
Փորձագետները ընդգծում են, որ անդրադարձել է Երևանի դիրքորոշման վրա` առաջին անգամ պաշտոնական մակարդակում ընդունվել է Հայաստանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչման հնարավորությունը:
Քառօրյա պատերազմը փոխեց հայկական ղեկավարության հաշվարկները, եթե անցյալում Հայաստանի կառավարությունը արգելափակում էր այդպիսի առաջարկները, ապա այժմ դա նրան տվեց կանաչ լույս,- պարզաբանում է Վաշինգտոնի Կարնեգիի կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Պոլ Ստրոնսկին:
Դա նշանակում է, որ այդ առաջարկը օրենքի ուժ կստանա: Սակայն կառավարությունը և նախագահ Սարգսյանն ինքը արձագանքում են քննադատությանը, որն առաջացել է Լեռնային Ղարաբաղում տարածքային կորուստներով: Ակնհայտ է, որ օրինագիծն առաջ է քաշել ընդդիմությունը: Սակայն դրան ընթացք տալու որոշումը չի ընդունվել նախագահական մակարդակով: Այդ բոլորը չի նշանակում, որ խոսքը վերաբերվում է Լեռնային Ղարաբաղի իրական պաշտոնական ճանաչմանը, սակայն դա խիստ տարբերվում է նախորդ մոտեցումից` նույն մարդիկ, որոնք արգելափակել են հարցի ձևակերպումը, այլևս դա չեն անում: Ինչո՞ւ:
Մոսկվա, Երևան, Բաքու
Ինչի՞ է ձգտում այս դեպքում Ռուսաստանը: «Պահպանել ազդեցությունը երկու պետությունների (Հայաստանի և Ադրբեջանի) վրա: Մատակարարելով զենք երկու կողմերին՝ սակայն դրա հետ մեկտեղ թույլ չտալով անկայունացում»,- պատասխանում է Փոլ Ստրոնսկին:
Ալեքսանդր Մուինսոնը ընդգծում է, որ ռուս-հայկական և ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունների միջև գոյություն ունի լուրջ տարբերություն: «Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի անդամ է, Ռուսաստանի հետ ռազմական դաշինքով, իսկ Ադրբեջանը վերջերս է մտել Չմիացած երկրներ (միջազգային ասպարեզում իրեն դրսևորելով որպես չեզոք երկիր)»: «Սակայն Ռուսաստանը ազդանշաններ է ուղարկում ՀԱՊԿ-ին միանալու (Ադրբեջանին)»,- շարունակում է քաղաքագետը:
Տարբեր է նաև կողմերի զենքի մատակարարումը: Ռուսաստանը Ադրբեջանին վաճառել է 2 միլիարդ դոլարի զենք, իսկ ՀԱՊԿ անդամ Հայաստանին էժան գներով, բացի այդ, Երևանին տրամադրվել է 200 միլիոն դոլարի փոխառություն:
Արդյունքում, փորձագետի խոսքերով` այդ փաստը, որ հենց Ռուսաստանն է գերիշխում Հարավային Կովկասում, ոչ մի կասկած չի հարուցում: «Մոսկվան,- ընդգծում է Մուրինսոնը, հստակ ցույց է տալիս, որ ոչ մի արտաքին ուժեր նա տարածաշրջան թույլ չի տա: Եվ այդ տարածաշրջանում նրա գերիշխման գործիք է հանդիսանում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը»:
Օրերս խնդրի լուծման ճանապարհին խոչընդոտը բնութագրել է կոնգրեսմեն Թեդ Պոն: Նա վրացական «Ամերիկայի ձայնին» տված հարցազրույցում հայտնել է, որ խնդիրը նրանում է, որ Ռուսաստանը, որը հանդիսանում է ԼՂՀ կարգավորամն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ, հետապնդում է առաջին հերթին իր շահերը, այլ ոչ թե հակամարտությունում ներգրավված երկու երկրների շահերը: Օրենսդիրը փակուղուց հնարավոր ելք է տեսնում այն բանում, որ ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը խնդիրը լուծեն համատեղ` երկու կողմերի նկատմամբ արդար: «Քանի որ և՛ այս, և՛ այն կողմում զոհվում են մարդիկ»,- հիշեցրել է Թեդ Պոն:
Մինչդեռ ԶԼՄ-ները նշում են, որ Պուտինի այցը Ադրբեջանի մայրաքաղաք չեղյալ չի հայտարարվել, այլ պարզապես հետաձգվել է: «Մինչև մայիսի վերջ Պուտինը կայցելի Ադրբեջան և Հայաստան, և այցի նպատակը կլինի ղարաբաղյան կարգավորման քննարկումը»,- վստահ է Ալեքսանդր Մուինսոնը:
