2003թ. Հայաստանի ներքին գործերի նախարարությունը դարձավ ոստիկանություն: Սակայն բովանդակային ոչ մի բարեփոխման չենթարկվեց: Նույն մարդիկ` իրենց նույն մեթոդներով մնացին իրենց տեղերում: Ոստիկանությունը, որը պետք է ապրեր նոր օրենքով, լավ կամ վատ, արդեն էական չէ, մնաց նույն հին միլիցիան` անձնակազմով, կազմակերպվածությամբ և, գլխավորը, ինստիտուցիոնալ առումով:
Ինստիտուցիոնալ վակուումի զգացողությունը առաջանում է նրանից, որ մեր երկրում ցանկացած պետական հաստատություն գործում է տիտղոսային գործառույթներից և ֆորմալ պաշտոնական կառուցվածքից անդին` հենվելով ներքին կոնվենցիաների, հին բարքերի և կորպորատիվ էթիկայի վրա: Եթե չհամեմատենք իրականությունը գեղեցկության և գերատեսչությունների ու կազմակերպությունների մասին օրենքներում ամրագրված գործառույթների հետ, այլ ուղիղ նայենք «թիրախին», լավ նկատելի է, որ պետծառայության համակարգն ընդհանրապես և նրա ցանկացած ստորաբաժանում մասնավորապես, իրենցից ներկայացնում են բարձր ինստիտուցիոնալացված կորպորացիա` խաղի կայուն, ներքին կանոններով, ուժեղ երաշխիքներով և անջատված արժեքներով: Ոստիկանությունն էլ այստեղ բացառություն չէ:
Պետական մեքենայի մյուս տարրերից այն տարբերվում է նրանով, որ հենց վերջինիս է հանձնարարված փաստացի չգործող քրեական դատարանների պայմաններում խաղաղ բնակչության նկատմամբ գործնականում անվերահսկելի ճնշում կիրառելու իրավունքը: Նշանակում է` իր ներքին ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը դրսի ճնշումներից պաշտպանելու նրա հնարավորությունները անասելիորեն մեծ են, քան ավելի խաղաղ գերատեսչություններինը, անգամ բանակինը, որը սեփական քաղաքացիների նկատմամբ բռնություններ գործադրելու մանդատ չունի:
Մնացած ամեն ինչ մեծ նշանակություն չունի, ցանկացած ֆորմալ կանոն արհամարհվելու կամ մեկնաբանվելու է այնպես, որ նվազագույնը չխանգարեն կորպորացիայի երաշխավորված գործունեությանը, առավելագույնը` պաշտպանեն դրա անդամներին, կամ էլ, ինչը սովորաբար հանգեցնում է ողբալի հետևանքների, մշակվելու են այնպիսի կանոններ և միջոցներ, որոնք թույլ են տալիս դրսից դիտորդի համար կանոններին հետևելու պատրանք ստեղծել: Կայուն և փակ սոցիալական հաստատությունները, որոնք բացի այդ, լավ հարմարվել են «չներգրավվածների» և «ընդհանուր շահերի դավաճանների» մաքրմանը, այդկերպ չեն կործանվում, իսկ նորմալ ոստիկանություն ստանալու համար պետք է հենց փոխել ոչ պաշտոնական կոնվենցիաներն ու կառույցները, որոնց շրջանակներում էլ այսօր գործում է ոստիկանությունը:
Դրանք ոչնչացվում են միջոցներով, որոնք խախտում են կառույցի սոցիալական ամբողջականությունը, և եթե բարեփոխիչներն իրենց զինանոցում չունեն ակնհայտորեն ահաբեկչական միջոցներ (հուսանք, որ չունեն), որոնցով, օրինակ, կործանվեց գողական օրենքը, միակ ելքը մնում է «ցրել ժողովրդին ու նորից հավաքել»:
Ցավոք, չնայած ամենապարզ տարբերակի գրավչությանը, Հայաստանը սկզբունքորեն չի կարող գնալ վրացական ուղիով, և բանն այստեղ ամենևին էլ քաղաքական կամքի բացակայությունը չէ: Փողոցում թողնելով տասնյակ հազարավոր թերի կրթված երիտասարդների, որոնք իրենց հացը վաստակում են կազմակերպված բռնությամբ, սովոր են լիակատար անպատժելիության, Հայաստանի իշխանությունը կստանա հանցավորության այնպիսի ահռելի բռնկում, որ 90-ականների սկզբի ալիքը մեզ թեթև մարմնամարզություն կթվա: Այդ թվում կազմակերպված հանցավորության առումով. շորթման, խմբակային երաշխավորության, ապօրինի բռնության փորձ ոչ բոլորն ունեն, բայց կա զգալի քանակի մոտ: Նրանց մեծամասնությունը սովոր է ամեն օր օրենք խախտել: Այնպես որ, ստիպված ենք աշխատել եղածի հետ:
Բայց ոչ պաշտոնական կապերի, որոնց վրա հենվում են չարորակ կառույցները, վերացման առավելագույնս արդյունավետ միջոցը բոլորովին հակառակն է ենթադրում: Անհրաժեշտ է ֆորմալ կազմակերպված հաստատության առավելագույն փոփոխություն, լիազորությունների վերաբաժանում, հին ստորաբաժանումների վերացում և միաժամանակ նորերի ստեղծում, զգալի կրճատումներ` արտաքին, քաղաքացիական կառույցի վերահսկողությամբ:
Նաև կադրերի առավելագույն խառը ընդգրկում, որպեսզի նախկին երկու ծառայակիցները, որոնք կշարունակեն ուս-ուսի ծառայել, բառացիորեն դառնան թանգարանային նմուշներ: Այո՛, նման միջոցները անխուսափելիորեն կհանգեցնեն անասելի ներքին «բարդակի» և միլիցիայի առանց այդ էլ ցածր արդյունավետության ժամանակավոր անկման: Բայց դա գոնե թույլ կտա հուսալ, որ բարեփոխումների մեկնարկ է տրվել: Հակառակ դեպքում, ըստ էության, ոստիկանությունը կմնա գուլյանների և խալաֆյանների նման անպաշտպան քաղաքացիներիս համար «ինքնասպանվելու» հարմար որջը:
