Երևանի Կաթողիկե եկեղեցու վերաբերյալ հանրության մի մասի մտահոգությունը, որը գոյության լրիվ իրավունք ունի, և որը ոչ մի ուշադրության չարժանացավ, ստիպեց կրկին անդրադառնալ երկխոսության մասին այն եռամյա պատումին, որի ականատեսն ենք բոլորս։
Պաշտոնյաներից, իշխանական գործիչներից, և նրանց կցորդ եկեղեցականներից ով չէր ալարում` հայտարարում էր հասարակության հետ երկխոսության անհրաժեշտության մասին: Բայց նրանցից որևէ մեկն այդպես էլ հստակ մինչ օրս չներկայացրեց հասարակությանը, թե ինչ մեխանիզմներով, ինչ գործիքներով, ինչ հարթության վրա և ինչ պայմաններում պետք է տեղի ունենա երկխոսություն ասվածը: Իշխանությունը` իր բոլոր արբանյակներով առավոտից երեկո խոսում էր երկխոսության անհրաժեշտության մասին, այդպես էլ չներկայացնելով այն իրագործելու որևէ գործնական տարբերակ, որևէ առաջարկ:
Այն, ինչ տեղի ունեցավ Կաթողիկեի հետ, վկայում է այն մասին, որ իշխանությունն ու եկեղեցին, որոնք այսօր տանդեմով են հանդես գալիս, ոչ այն ժամանակ, ոչ առավել ևս հիմա այդպես էլ չեն հասկացել երկխոսության անհրաժեշտությունը հասարակության ամենալայն շերտերի հետ: Այժմ նույն իշխանական բառապաշարի մեջ սկսել է երկխոսությունից ավելի շատ հնչել հանդուրժողության մասին: Իշխանության ամենաբարձր «գագաթներից» մինչև լանջերը հայտարարում են, թե անհրաժեշտ է հանդուրժողականություն: Ամեն ինչ, իհարկե, շատ լավ կլիներ, եթե գոնե այս դեպքում այդ հայտարարությունները լինեին ավելի կոնկրետ և առարկայական:
Խնդիրը նրանում է, որ հանդուրժողության անհրաժեշտությունից բացի, թերևս, պետք է նաև ասել, թե ով ում պետք է հանդուրժի և ինչի համար: Կամ գոնե ասեն, թե իսկ ի՞նչ պետք չէ հանդուրժել: Չէ՞ որ անհնար է պատկերացնել մի վիճակ, երբ բոլորը բոլորին հանդուրժում են: Հադուրժողականությունը սահման ունի, որն անցնելու դեպքում այն դառնում է ուղղակի հասարակական և պետական աղետ: Հետևաբար պետք է պարզել, թե ո՞րն է այդ հանդուրժողականության սահմանը: Թերևս որևէ մեկը չի կարող առարկել, որ հանդուրժողականության թե՛ սահմանումը, թե՛ սահմանը Քաղաքացու համար դա երկրի Սահմանադրությունն ու օրենքներն են: Դրանք են կանխորոշում, թե հասարակական-քաղաքական կյանքում ինչը պետք է հանդուրժել, իսկ ինչը հանդուրժել պետք չէ: Թերևս կարիք չկա դրանից ավելի հեծանիվ հորինել: Հետևաբար երևի թե կարիք չկա կոչեր հնչեցնելիս որևէ ավելի բան ասել, քան օրինականության և սահմանադրականության շրջանակում մնալու կոչերը:
Եթե հասարակական-քաղաքական կյանքի սուբյեկտները, առաջին հերթին իշխանությունը ու նաև եկեղեցին, մնան սահմանադրականության և օրինականության շրջանակում, ապա երկրում բացարձակապես չի լինի երկխոսության և հանդուրժողականության մասին անընդհատ հիշեցնելու անհրաժեշտություն, առավել ևս` երբ ակնհայտ է, թե քաղաքական, իսկ հիմա նաև հասարակական պայքարի պարագայում որքան լղոզված են այդ հասկացությունները: Բայց իշխանությունը, չգիտես ինչու, ոչ թե սահմանադրականության և օրինականության կոչ է անում, այլ երկխոսության և հանդուրժողականության: Այսինքն` իշխանությունը գնում է լղոզված և հարաբերական հասկացությունների, ոչ թե կոնկրետ սահմանումների և սահմանների ճանապարհով, որտեղ հստակ են բոլորի, այդ թվում իշխանության իրավունքներն ու պարտականությունները:
Հանդուրժողության մասին կոչերը ոչ այլ ինչ են, քան կոչ անօրինականությունները հանդուրժելու մասին: Իշխանությունը, և որքան ցավալի է` նաև եկեղեցին, չի ցանկանում քննարկել իր գործողությունների օրինականությունը, այլ դրանք քննարկելու բոլոր փորձերի պարագայում պաշտպանվում է հանդուրժողականության և երկխոսության մասին կոչերով: «Եթե չեք երկխոսում, այսինքն` եթե չեք ցանկանում պայմանավորվել մեզ հետ, ապա պետք է հանդուրժեք», ահա թերևս այն տրամաբանությունը, որ ամփոփված է երկխոսության և հանդուրժողականության մասին իշխանական և արդի եկեղեցական կոչերի մեջ: Մինչդեռ Հայաստանի հասարակական-քաղաքական կյանքի գլխավոր և կոնկրետ խնդիրը ոչ թե երկխոսության և հանդուրժողության, այլ սահմանադրականության և օրինականության բացակայությունն է: Երկխոսությունն ու հանդուրժողականությունը դրա հետևանքն են: Հետևաբար չեն կարող չլինել, եթե չկա սահմանադրականություն ու օրինականություն, և եթե իշխանությունն ու եկեղեցին պատրաստ չեն այդ դաշտի վրա անհրաժեշտ քննարկումների:
