«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է միջազգային հարաբերությունների մասնագետ, թուրք պրոֆեսոր, Ստամբուլի «Քադիր Հաս» համալսարանի ռեկտոր Մուստաֆա Այդինը:
– Պարոն Այդին, Հայաստանում և Թուրքիայում անցկացված ապրիլքսանչորսյան միջոցառումներից և ընդհանրապես վերջին շրջանի իրադարձություններից հետո ի՞նչ եք կարծում՝ ինչպե՞ս կզարգանան հայ-թուրքական հարաբերությունները: Այդ ուղղությամբ որևէ առաջընթաց տեսնո՞ւմ եք:
– Առաջընթաց, իհարկե, չեմ տեսնում։ Ապրիլի 24-ը ջրբաժան էր, և հիմա ուղղակի առաջ շարժվելու հնարավորություն կա: Աշնանը՝ գուցե սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին, հայ-թուրքական հարաբերություններում ես ակնկալում եմ որոշակի տեղաշարժ: Բացի այդ՝ հույս ունեմ, որ հիմա, երբ հարյուրամյակի միջոցառումներն անցյալում են, քաղհասարակությունը կակտիվանա, ինչը և կարող է աստիճանաբար նաև պետական մտածողության փոփոխության բերել։
– Ի՞նչ եք կարծում՝ Թուրքիայում անցկացված խորհրդարանական ընտրությունները ինչպե՞ս կանդրադառնան Հայկական հարցի վրա առհասարակ. չէ՞ որ յուրաքանչյուր թեկնածու, յուրաքանչյուր կուսակցություն այդ հարցի շուրջ իր ուրույն մոտեցումն է առաջ քաշել:
– Չեմ կարծում, թե մեծ ազդեցություն կունենա: Հայաստանի հետ հարաբերությունները քաղաքական թեմա են ընտրությունների պատճառով, բայց այժմ, երբ այդ ընտրություններն ավարտվեցին, կուսակցություններն այդ հարցը նույն գծի վրա կդնեն՝ գուցե բացի երկրի նախագահից: Դուք գիտեք, որ նա վերջին անգամ Ադրբեջան գնաց, և ասաց, որ մինչև ղարաբաղյան հակամարտությունը չլուծվի՝ Թուրքիան չի բացի հայ-թուրքական սահմանը: Նա մինչև հիմա այդ տեսակետին է, կուսակցությունները, այո՛, փոքր-ինչ տարբերվող կարծիք ունեն, բայց միայն ընտրությունների պատճառով: Հիմա արդեն բոլոր կուսակցություններն էլ նույն կարծիքն առաջ կքաշեն: Հիմնական միտքն այն է, որ մենք պետք է բարելավենք Հայաստանի հետ հարաբերությունները՝ ոչ միայն Կովկասի խնդիրներին միասին առնչվելու, այլև հենց Ցեղասպանության պատճառով:
– Վերջերս ևս մի քանի երկիր ճանաչեցին Հայոց ցեղասպանությունը։ Պարոն Այդին, ի՞նչ եք կարծում՝ այդ ճանաչումները թույլ տալի՞ս են, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները բարելավվեն, թե՞ հակառակը՝ էլ ավելի մեծ սեպ են խրում երկու երկրների միջև:
– Ես չեմ կարծում, թե այդ երկրները օգնում են մեզ: Թուրքիայի շատ պարզ մոտեցումը հետևյալն է՝ եթե Թուրքիան դրսից չափից շատ ճնշում է ստանում, դա հակառակ արդյունքն է տալիս, և այդպես է ոչ միայն Հայկական հարցի հետ կապված: Թուրքիան դրան բացասաբար է արձագանքում, և այս դեպքում երբ շատ երկրներ ճանաչեցին Հայոց ցեղասպանությունը, Թուրքիայի համար էլ ավելի դժվար է դառնում Հայաստանի հետ լեզու գտնել: Ես կարծում եմ՝ Հայաստանն ու Թուրքիան միասին ավելի շատ կարող են առաջ գնալ, քան այլ ուժերի մասնակցությամբ և միջնորդությամբ:
– Դուք էլ ասացիք, որ հաճախ՝ նույնիսկ պետական մակարդակով է խոսվում, որ Թուրքիան կբացի հայ-թուրքական սահմանը, գուցե նաև կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումից հետո: Դա ինչքանո՞վ է իրատեսական մոտեցում:
– Ես չեմ կարծում, որ այդ հարցերն ուղղակիորեն իրար հետ կապ ունեն: Մի կողմից՝ դա առնչվում է, որովհետև նախագահն ասաաց, որ մենք ուզում ենք բացել սահմանը հակամարտության կարգավորումից հետո: Բայց սահմանի հարցը ավելի հեշտ կլուծվի ոչ միայն հակամարտության լուծմամբ, այլ նաև հակամարտության լուծման առաջընթացի պայմաններում: Դրանից հետո Թուրքիան գուցե ինչ-որ դիվանագիտական քայլեր անի սահմանի բացման ուղղությամբ։ Բայց Ցեղասպանության հարցն այլ է՝ ղարաբաղյան հակամարտությունն այստեղ կապ չունի, դա ուղղակիորեն Հայաստանի, Թուրքիայի և հայկական սփյուռքի հարցն է: