Երեկ մեզ զանգահարած մի երկքաղաքացի պատմում էր, որ ինքը Հայաստանի և ԱՄՆ-ի քաղաքացի է, ու թեև իր երկու տղաները ԱՄՆ-ում են ծնվել, Հայաստանում տեղեկացրել են, որ երեխաները պետք է այս երկրում ևս հաշվառվեն:
Քաղաքացին դժգոհում էր, որ ինքը չի ցանկանում իր երեխաները Հայաստանի քաղաքացի լինեն: Նրան հասկացրել են, որ դրա միակ ճանապարհը կարող է Հայաստանի քաղաքացիությունից հրաժարվելը լինել, իսկ այդ գործընթացը մի քանի ամիս է տևում: Բայց քանի որ հետադարձ տոմսն արդեն գնած է եղել` չի կարողացել այդ գործով զբաղվել: Որքանո՞վ է օրինական, որ օտար երկրում ծնված իր երեխաներին պարտադրաբար երկքաղաքացի դարձնեն` հետաքրքրվում է մեր ընթերցողը: Այս հարցը երեկ ուղղեցինք ՀՀ ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչության պետ, ոստիկանության գնդապետ Նորայր Մուրադխանյանին: Նա մեզ հետ զրույցում նշեց, որ յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի իրավունքներ, բայց ունի նաև պարտականություններ: Հղում անելով «Քաղաքացիության մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածին` վարչության պետն ընդգծեց, որ երեխան, ում ծնողները նրա ծնվելու պահին Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներ են, անկախ ծնվելու վայրից, ձեռք է բերում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն: «Այսինքն` քանի որ ձեր նշած քաղաքացին երեխայի ծնվելու պահին եղել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի, երեխան ձեռք է բերում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն…
Այն դեպքում, երբ ծնողներից մեկը երեխայի ծնվելու պահին Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի է, իսկ մյուսը` օտարերկրյա քաղաքացի, երեխայի քաղաքացիությունը որոշվում է ծնողների համաձայնությամբ»,- տեղեկացրեց զրուցակիցս: Հավելենք նաև, որ համաձայնության բացակայության դեպքում երեխան ձեռք է բերում Հայաստանի քաղաքացիություն, եթե նա ծնվել է Հայաստանում, կամ եթե Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ձեռք չբերելու դեպքում դառնում է քաղաքացիություն չունեցող անձ, կամ եթե ծնողները մշտապես բնակվում են Հայաստանում: Այդուհանդերձ, վարչության պետը պարզաբանում է, որ ՀՀ երկքաղաքացին մեր պետության համար ճանաչվում է միայն որպես ՀՀ քաղաքացի և ունի նախատեսված բոլոր իրավունքները, կրում է պարտականություններ: Խոսքը քաղաքացիական ու քաղաքական պարտականությունների և իրավունքների մասին է, որոնց հետ կապված խնդիրները` զինծառայություն, հարկերի վճարում, մասնակցություն ընտրություններին, կարգավորվում են այդ ոլորտների օրենսդրությամբ: Եվ քանի որ մեզ զանգահարած քաղաքացու անհանգստությունը կապված էր նաև զինվորական ծառայության հետ` պարզաբանենք այն. ՀՀ քաղաքացիություն ընդունած այլ պետության քաղաքացին ազատվում է պարտադիր զինվորական ծառայությունից, եթե մինչև Հայաստանի քաղաքացիություն ընդունելը, ոչ պակաս, քան 12 ամիս, ծառայել է այլ պետության զինված ուժերում կամ այլ պետությունում ոչ պակաս, քան 18 ամիս անցել է այլընտրանքային զինվորական ծառայություն, բացառությամբ ՀՀ կառավարության սահմանած պետությունների: Այլ պետության քաղաքացիություն ընդունած ՀՀ քաղաքացին չի ազատվում պարտադիր զինվորական ծառայությունից անկախ այն հանգամանքից` ծառայել է նա այլ պետությունում, թե ոչ: ՀՀ երկքաղաքացին չի ազատվում զորահավաքից և վարժական հավաքից:
Ինչ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիությունից հրաժարվելուն, ապա խնդիրը կարգավորող վերոնշյալ օրենքը նախատեսում է (հոդված 17). ՀՀ քաղաքացիությունը կորցնելու դեպքում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը կորցրած ծնողների մինչև 14 տարեկան երեխան կորցնում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը, եթե նա ձեռք է բերում այլ պետության քաղաքացիություն: Եթե ծնողներից մեկը կորցրել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը, իսկ մյուսը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի է, նրանց մինչև 14 տարեկան երեխան կորցնում է ՀՀ քաղաքացիությունը, եթե առկա է ծնողների համաձայնությունը, կամ եթե երեխան բնակվում է Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս, և առկա է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող ծնողի համաձայնությունը:
Իսկ ինչո՞ւ է քաղաքացիությունից հրաժարվելու գործընթացը տևում 3-4 ամիս: Նշենք, որ հարցի դրական լուծման դեպքում քաղաքացուն այդ ժամկետը չպետք է անհանգստացնի, քանի որ երկրի նախագահը կարող է նաև չստորագրել քաղաքացու դիմումը: Մինչ այդ նշենք, որ 18 տարին լրացած յուրաքանչյուր ՀՀ քաղաքացի իրավունք ունի փոխել քաղաքացիությունը` դուրս գալ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունից և ձեռք բերել այլ պետության քաղաքացիություն: Բայց քաղաքացիությունից հրաժարվելու մասին քաղաքացու դիմումը մերժվում է, եթե տվյալ անձի նկատմամբ հարուցված է քրեական հետապնդում, նրա նկատմամբ կա դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած և կատարման ենթակա դատավճիռ կամ վճիռ: Մերժման հաջորդ պատճառաբանությունը կարող է այն լինել, որ անձի քաղաքացիությունից հրաժարվելը հակասում է Հայաստանի ազգային անվտանգության շահերին, կամ նա ունի չկատարած պարտավորություններ` կապված պետության, ձեռնարկությունների, կազմակերպությունների կամ քաղաքացիների շահերի հետ:
Իհարկե, շատ են լինում դեպքեր, երբ անձը չհրաժարվելով ՀՀ քաղաքացիությունից կամ խուսափելով քաղաքացիությունից հրաժարվելու ինչ-ինչ հնարավոր խոչընդոտներից` այլ երկրի քաղաքացիություն է փորձում ձեռք բերել: Օրենքն այս դեպքում նախատեսում է տուգանք` 50.000 դրամի չափով, եթե Հայաստանի քաղաքացին այլ պետության քաղաքացիություն ընդունելու կամ ստանալու դեպքում մեկամսյա ժամկետում այդ մասին չի հայտնել ՀՀ ոստիկանության ԱՎ վարչություն կամ ՀՀ ոստիկանության տարածքային ստորաբաժանումներին, կամ` օտարերկրյա պետություններում գործող ՀՀ դիվանագիտական ծառայության մարմիններին:
«Ժամանակ» օրաթերթ
