«Առաջին լրատվական»-ի «Սիրանկյուն» հաղորդաշարի հյուրն է երգահան, բանաստեղծուհի Մարինե Ալեսը
–Տիկին Ալես, այլևս արդի աշխարհում ո՛չ տարածքը, ո՛չ ժողովուրդները, ո՛չ էլ ժողովրդի քանակը որոշիչ չէ: Որոշիչն ընդհանրապես որակն է, այն ինչ ստեղծվում է այդ ժողովրդի կողմից: Մենք որպես ցանցային ժողովուրդ, որ ունենք սփյուռք, որքանո՞վ ենք կարողանում այդ որակը ստեղծել։
–Մինչև ինտերնետը, ոչ լավ կյանքից սփռված լինելով կարողացել ենք կապ պահպանել եկեղեցու, լեզվի և արվեստի օգնությամբ: Ճիշտ է՝ սովետական շրջանում եկեղեցին այդ ազդեցությունը չէր կարող ունենալ, և հայերի այն մասը, որն ապրում էր սովետական տարածքում, եկեղեցին չկարողացավ այդ կապն ապահովել: Ես դա հասկացա, երբ աշխատանքի բերումով ապրում էի Վաշինգտոնում։ Այնտեղի եկեղեցում հանդիպելով տարբեր սերնդի հայերի հետ, հասկացա, թե որքան ծանր էին պայմանները հայապահպան լինելու, այնքան ավելի պինդ էին այդ համայնքները: Սիրիահայերը, լիբանանահայերը, պոլսահայերը մի խումբ էին, պարսկահայերը՝ մեկ այլ խումբ: Դու հասկանում ես, որ դարերով մշակված համայնքի մի մշակույթ կա, որը մենք՝ սովետական հայերս, չունեինք: Եվ այն մշակույթը, որ մենք պետք է գնանք եկեղեցի ոչ միայն տոներին, այլև կա կիրակնօրյա դպրոց, որ կան հանդեսներ, դրանք պետք է միայն հայերեն լինեն, որտեղ պետք է երգել, պարել: Այդ ամեն ինչը պահպանվում էր: Հիմա աշխարհը բաց է, և ի ուրախություն մեզ՝ ավագ սերդիս, հիմա երիտասարդները հավաքվում են, կիսվում միմյանց հետ։ Եվ սա իմ երեխաների օրինակով կարող եմ ասել։ Օրինակ՝ աղջիկս ասում է, որ մինչև 30 տարեկան հայերը երեք օրով պետք է հավաքվեն Բարսելոնայում, որ կիսվեն, ով ինչով կարող է, ով ինչ նախաձեռնություն ունի: Մենք առաջ այդ հնարավորությունը չունեինք: Կարևորը, որ տատիկները, պապիկները, մայրերը, հայրերը ինչ-որ բան սերմանեն իրենց երեխաների մեջ, հիմա ստանալով այդ ցանցային շփման հնարավորությունն, այդ երեխաները մեզանից ավելի ազատ են, մեզանից ավելի խիզախ են, շատ բաներ, որ մեր մեծերը վախենում էին մեզանից ավելի շատ, մենք էլ ենք ինչ-որ տեղ մեզ զսպում, իսկ մեր երեխաներն ասում են՝ ինչո՞ւ: Օրինակ՝ աղջիկս ասաց, որ 5 ժամանոց երթ էր Լոնդոնում, ու բոլոր տեղերից եկել էին, և միանում էին ոչ միայն անգլիացիները, որովհետև Սերժ Թանկյանը մինչ այդ համերգ էր տվել Լոնդոնում, այլ 1000-ավոր մարդիկ դուրս էին գալիս, որովհետև շատ պարզ էր համերգի ուղերձը, թե ինչի համար է։
–Այսինքն՝ հիմա շատ հեշտ է դարձել ցանցային կապի, ժամանակակից տեխնոլոգիաների միջոցով կապ հաստատել աշխարհի տարբեր երկրների մեր համայնքների հետ, ընդհանրապես, ոչ միայն համայնքների, այլ ողջ աշխարհի հետ: Շատ ստեղծագործողներ մեզ հետ զրույցում նշում են, որ պարտադիր չէ հայրենիքում մնալ, կարևորը դրսում կայանալ, քանի որ դրսից է ճանաչումը գալիս: Այդպես եղել է Արամ Խաչատրյանի, Առնո Բաբաջանյանի հետ, իսկ մյուս մասն էլ ասում է, որ ցանցերի շնորհիվ այսօր Հայաստանում փոքրիկ բնակարանում նստած կարող ես այնպիսի բան ստեղծել, որ ամբողջ աշխարհը թնդա:
–Ես ցանցային մարդ չեմ, ես այդ տարածքին վերաբերվում եմ շատ զգույշ: Այս մասին բազմիցս ասել եմ։ Ինձ համար շատ կարևոր է, որ իմ կյանքի, ապրելակերպի, հոգու տարածքը լինի միմիայն իմը, և ես այնտեղ թողնում եմ նրանց, ում թողնում եմ: Ինձ փոքրուց սովորեցրել են, որ ամեն տարածք ունի իր օրենքները: Ես չեմ կարող գնալ մեծ տարածք այդ օրենքներով ու ինչ-որ բան փորձել փոխել: Նույնիսկ չլինելով այդ տարածքում, ես կամ: Ինձ ասում են, թե քեզ թվում է, որ դու չկաս, բայց դու կաս այս տարածքում, որովհետև պարբերաբար հարցազրույցներ են լինում: Ուղղակի չկա Մարինե Ալեսն իր ընկերների հետ զրույցներով կամ իր անձնական կյանքով:
–Ավելի կենդանի զրույցների՞ կողմնակից եք:
-Այո, ես կենդանի էներգետիկան շատ գնահատող և դրան շատ զգուշությամբ վերաբերվող մարդ եմ, չնայած շատ մեծ առավելություններ կան։ Օրինակ, գրքի մասին հետաքրքիր հետազոտություն են արել, թե ինչում է տարբերությունը, երբ որ մենք գիրքը կարդում ենք թղթից և օնլայն: Ես օնլայն չեմ կարդում, բայց հիմա, երբ մեկնում եմ ճանապարհորդելու, ինձ ինչ-որ մի քանակի գրքեր և ֆիլմեր հարմար է տանել: Նախկինում ճամպրուկիս կեսը գիրք էր, որովհետև ինչպես կլինի առանց գիրք: Ու ես, երբ այդ հետազոտության արդյունքները լսեցի, հասկացա, որ ճիշտ բան են ասում: Ուրեմն, ես ունեմ գիրք, որը սկսել եմ թղթով ու շարունակում եմ էլեկտրոնային տարբերակով։ Հետազոտություննեը ցույց են տալիս, որ դանդաղ ես կարդում, երբ որ կարդում ես թղթից, բայց ավելի լավ ընկալում և հիշում ես, էլեկտրոնայիով ավելի արագ է: Հիմա մեր դարն այնպիսին է, որ ամենաթանկը ժամանակն է, բայց շտապելով ինչպե՞ս պետք է հաճույք ստանաս, պետք է հասկանաս, ընկալես, մարսես, հետո մեկի հետ դրա մասին կիսվես: Ու հետաքրքիր է, որ դա թղթե գրքի և առավելությունն է, և թերությունը: Բայց մյուս կողմից, եթե քեզ ինչ-որ բան է պետք իմանալ, այլևս պետք չի գնալ ժամերով գրադարաններում, արխիվներում փնտրել՝ դա առավելություն է:
–Հայաստանում Ձեզ որպես ստեղծագործողի ի՞նչն է ամենաշատը պակասում:
–Փոքր տարածքն ունի առավելություն և թերություն: Ստեղծագործող մարդուն մեծ տարածք պետք չէ, ստեղծագործողի համար կա քո ներքին տարածքը և կա մեծ տիեզերքը, ինչքան կկարողանաս այդ տիեզերքից կվերցնես կամ կտաս: Մի կտոր թուղթ է պետք: Բայց ստեղծագործող մարդուն պետք է մթնոլորտ: Եթե արվեստի պատմությունը նայենք, մենք կտեսնենք, որ կիսվելու, ստեղծագործող մարդկանց իրար էներգետիկայի և մտքերի փոխանակությունն անհրաժեշտ էր բոլորին: Դրա համար Պիկասոն գալիս էր Փարիզ, Հենրի Միլերն ԱՄՆ-ից գալիս էր Փարիզ, այնտեղ բոլորը խմորվում էին, հետո դուրս էին գալիս իր տեսակով: Այդ ամենը պետք է: Մեր քաղաքը դա ուներ, որը մեզ նվիրեցին մեր մեծերը: Ժամանակին քանդված քաղաք եկան մարդիկ, որոնք այդ մթնոլորտի համը, հոտը, կրթվածությունը բերեցին Փարիզից, Պետերբուրգից, Մոսկվայից, Թիֆլիսից և այլն, և ստեղծեցին Երևանը, մի շատ անսովոր սովետական քաղաքի համար մթնոլորտ, որը նույնիսկ իմ սերնդին էլ դա հասավ: Կարող է քիչ, բայց մեզ հասավ: Ես էլ եմ հիշում, որ մեզ մոտ կային՝ ճարտարապետների միության տանը երեկոներ էին, տոներ էին, զրույցներ էին, ֆիլմեր էին: Այդ բոլոր միություններն էլ փորձում էին ինչ-որ մթնոլորտ ստեղծել: Ինձ թվում է, որ այդ պակասը հիմա մենք ունենք:
–Ինչո՞վ է պայմանավորված, այն արտագաղթով, որ օրեցօր ահագնանո՞ւմ է, թե՞ ուղղակի տրամադրության, մթնոլորտի խնդիր է: Ի՞նչն է ըստ Ձեզ պատճառը:
–Մենք բոլորս մեր ժամանակի երեխաներն ենք, ու ժամանակը մեզ չի խնայում, մենք շատ անխնա ժամանակում ենք ապրում: Ու այստեղ արտագաղթը կարող է լինել արտաքին ու ներքին: Շատ մարդիկ կան, որ կարող են լինել իրենց տներում, բայց ներքին արտագաղթի զգացողությամբ: Ու կարևոր չէ, թե ինքը որտեղ է ապրում, նա կմնա օտարված: Բանն այն է, որ լավ պայմաններում շատ ավելի քիչ լավ բաներ են աշխարհին տրվել, քան թե ծանր ու վատ պայմաններում, որտեղ դու ունես ինչ-որ հարցերի շարան կամ ողողված ես այդ հարցերով, կամ ջղայնացած են, որ հարցերդ ավելի շատ են, քան պատասխանները: Ու այստեղ ստեղծագործող մարդը հարցերին պատասխաններ չի տալիս, նա տալիս է այդ պատասխաններից մեկը… չէ՞ որ Ձեզ մոտ էլ մեկ-մեկ լինում է, երբ որ ինչ-որ ֆիլմ ես դիտում կամ գիրք ես նայում, ու ասում ես, հետաքրքիր է, ես դրա մասին մտածել եմ, բայց այս կողմից չեմ գտել նման լուծում կամ նման պատասխան: Մարդիկ, հիմա որ ֆորումներում շփվում են ու դու կարող ես երգ դնել ու պարզվում է, որ այդ երգը մեծ արձագանք է գտել անկախ նրանից, այդ մարդն ապրում է Ֆրանսիայում, Ավստրալիայում, թե քո կողքի շքամուտքում: Դա շատ մեծ հնարավորություն է, բայց ստեղծագործողը գրելու ժամանակ չեմ կարծում, որ դրա մասին պետք է մտածի:
–Տիկին Ալես, նկատո՞ւմ եք, որ աշխարհում այսօր գոյություն ունի ժանրի ճգնաժամ: Մենք տեսնում ենք այսօր մեր իրականության մեջ փոփ-արտն է ներքին ճգնաժամի մեջ, ընդհանրապես ժանրերն են ճգնաժամի մեջ, շատ քիչ ենք տեսնում հաջողված ստեղծագործություններ: Որտե՞ղ է խնդիրը, ի՞նչն է պակասում այսօր մեզ:
–Իսկ որտե՞ղ է չափանիշն այսօր հաջողված լինելու: Դասական ժամանակներում մենք ունեինք ինչ-որ դասական չափանիշներ, որով որոշվում էր: Օրինակ, Էսհիլը շատ ավելի տաղանդավոր է, քան իր ժամանակակիցները, որովհետև մրցանակներ է ստացել: Հիմա մենք էլ ունենք տարբեր մրցանակաբաշխություններ, համաշխարհային՝ դա կլինի կինոյում, դա կլինի թատրոնում, դա լինի երաժշտության մեջ, դրանք ինչ-որ չափանիշներ են, բայց մենք այնպիսի ժամանակ ենք ապրում, որտեղ գնահատականների արժեքների սահմանները, ոնց որ խախտված են ու դրա համար մի քիչ դժվարացել է այդ չափանիշ որոշելը, բայց ժամանակն իր օրենքներն ունի: Բոլոր նրանք, ովքեր այստեղ կան, նրանք անցել են ժամանակի քննություններն ու հարցերը, պատասպաններն, ու մեզ ուժ են տալիս, մենք ուղղակի չենք տեսնի, բայց մեզանից հետո ժամանակն ինչ-որ բան կթողնի:
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում։
