Friday, 29 03 2024
Սուրեն Պապիկյանը ծանոթացել է նաև ՀՀ ռազմարդյունաբերության նորագույն նմուշներին
Հանրակրթության նոր չափորոշիչի ներդրմանը զուգահեռ դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը. Անդրեասյան
ՔՊ նիստում քննարկվել են եվրոպական կուսակցական միությունների գաղափարախոսությունները
«Դժվարին որոշում եմ կայացրել` չհավակնել Բարձրագույն դատական խորհրդի դատավոր անդամի թափուր տեղին». Վազգեն Ռշտունի
«Ռուսաստանը հաջողության է հասնում այնտեղ, որտեղ դրա կարիքն ունի»․ Պուտին
Հրազդանում մթնոլորտային օդում փոշու պարունակությունը գերազանցել է սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիան
Վլադիմիր Վարդանյանը կմասնակցի Մարդու իրավունքերի եվրոպական դատարանի դատավորների ընտրության հանձնաժողովի նիստին
Ծեծի է ենթարկել իր անչափահաս դստերը և փորձել սեռական հարաբերություն ունենալ նրա հետ
Այն, ինչ կներվի Բաքվին, չի ներվի Երևանին. Կրեմլը բաց է խաղում
ԵՄ ներկայությունը Բաքվին հանգիստ չի տալիս
Ադրբեջանը «կլրջացնի՞» ՀԱՊԿ-ի հետ ընկերությունը
Ազատագրվել ռուսական կախվածությունից. եվրաինտեգրման առաջնահերթությունները
Դիմակներն այլևս հանված են. Մոսկվան հանձնում է իր ամենաարժեքավոր ագենտին
Տղամարդը դանակահարել է նախկին կնոջն ու նրա քրոջը
Հայաստանը «դիվերսիֆիկացնում է» քաղաքականությունը, Ռոսատոմը մոդեռնիզացնում է Մեծամորի ԱԷԿ-ը
Գործակալ հիշեցնող Շահրամանյանը
Բաքվի խոշոր «խաղադրույքը»
Կլիմայի փոփոխության բացասական ազդեցությունը նկատելի է գյուղատնտեսության և տնտեսության մի շարք այլ ճյուղերում. փոխնախարար
Ռուսաստանում տեղի ունեցած ահաբեկչության գործով նոր կասկածյալ է հայտնվել
Արմեն Գևորգյանը ԵԽԽՎ դիտորդական առաքելության կազմում կհետևի Հյուսիսային Մակեդոնիայի նախագահական ընտրություններին
Մի համագործակցության խրոնիկա
Հայաստանը չունի ավելի ուժեղ զենք, քան միջազգային իրավունքը. չկրակելը խելամիտ չէ
Սասունցի Դավթի դարաշրջանը չէ. ԱՄՆ-ից ակնկալիքներին զուգահեռ պետք է ամրապնդել պետությունը
Երևանում ծառի ճյուղը թեքվել և ընկել է էլեկտրական լարերի վրա. փրկարարները մասնատել են ծառի ճյուղը
21:40
Ղազախստանի դեսպանատունը խորհուրդ է տվել լքել Օդեսայի և Խարկովի մարզերը
Վիճաբանություն և ծեծկռտուք՝ անչափահասների մասնակցությամբ․ կա վիրավոր
Քանի՞ մարդ է թունավորվել Հայաստանում
«Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերություններում ստեղծված իրավիճակը լավատեսություն չի ներշնչում»․ Լավրով
Բաքվի անհիմն մեղադրանքն ու խորամանկ խաղը Բրյուսելից առաջ
«Կրոկուսի ահաբեկչության հեղինակներն Ուկրաինայից զգալի գումարներ և կրիպտոարժույթներ են ստացել»․ ՌԴ ՔԿ

Հարյուրերորդ տարելիցը՝ միջազգային օրենսդրության փորձաքարի առջև

Ֆրանսիայում հրատարակվող «Նոր Յառաջ» պարբերականը զրուցել է իրաւաբան, Մարդկային Իրաւանց Միջազգային Դաշնակցութեան (FIDH) նախկին ընդհանուր քարտուղար Րաֆֆի Գալֆաեանի հետ:

«Նոր Յա­ռաջ» – Անցնող Յու­նուար 29ին Հա­յաս­տա­նի կա­ռավա­րու­թիւնը Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100ամեակին առի­թով հրա­պարա­կեց հա­մահայ­կա­կան Հռչա­կագիր մը։ Դուք ի՞նչպէս կը բնու­թագրէք զայն՝ մաս­նա­ւորա­բար մի­ջազ­գա­յին հա­մաձայ­նագրե­րու, պայ­մա­նագ­րե­րու եւ հա­տուցման հար­ցե­րու շրջա­գիծին մէջ։
Րաֆ­ֆի Գալ­ֆա­յեան – Այս Հռչա­կագ­րին առըն­չութեամբ ըսե­լիք շատ բան կայ։ Նախ ան «իրա­ւական»էն աւե­լի քա­ղաքա­կան բնոյթ ու­նի եւ յե­տոյ ալ նա­խաբա­նին մէջ հա­տուցման առըն­չուող միայն մէ՛կ նշում կայ, երբ կը խօ­սուի Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հե­տեւանքնե­րու յաղ­թա­հար­ման մա­սին եւ քիչ ան­դին կ՚ար­ծարծէ իրա­ւաբան­նե­րու խումբի մը ստեղծման հար­ցը, որ պի­տի զբա­ղի այս նիւ­թով։

«ՆՅ» – Ո՞րն է այս Հռչա­կագ­րի քա­ղաքա­կան իմաս­տը։
Ր.Գ. – Մենք այս յայ­տա­րարու­թիւնը կրնանք հասկնալ Հա­յաս­տա­նի նա­խաձեռ­նութեամբ ՄԱԿ-ի Մարդկա­յին Իրա­ւանց Խոր­հուրդին կող­մէ Ժը­նեւի մէջ որ­դեգրուած բա­նաձե­ւին լոյ­սին տակ։ Այդ բա­նաձե­ւը կը յի­շեց­նէ Ցե­ղաս­պա­նու­թեանց կան­խարգիլ­ման սկզբունքը։ Ան­շուշտ որ կապ մը կայ: 2015ին յատ­կա­պէս ող­ջունե­լի է Հա­յաս­տա­նի պայ­քա­րը՝ Ցե­ղաս­պա­նու­թիւննե­րը ար­գի­լելու եւ կան­խե­լու գծով։

«ՆՅ» – Իսկ իրա­ւաբա­նական գետ­նի վրայ, ի՞նչպէս պի­տի գոր­ծադրուի այս հա­մահայ­կա­կան Հռչա­կագի­րը։ Ան ի՞նչով կրնայ օգ­տա­կար հան­դի­սանալ։
Ր.Գ. – Ան որե­ւէ օգուտ չու­նի, ո՛չ հայ-թրքա­կան հար­ցի լուծման եւ ոչ ալ ապա­գայի Ցե­ղաս­պա­նու­թիւննե­րը կան­խարգի­լելու գծով։ Յայ­տա­րարու­թիւնը պար­զա­պէս բա­նաձեւ մըն է, որ մի­ջազ­գա­յին բե­մին վրայ կը զօ­րաց­նէ Հա­յաս­տա­նի հե­ղինա­կու­թիւնը եւ բա­րոյա­կան կե­ցուած­քը։ Ին­ծի պէս իրա­ւաբա­նի մը հա­մար խնդրա­յարոյց է, որ շեշ­տը դրուած ըլ­լայ մի­ջազ­գա­յին կարգ մը փաս­տա­թուղթե­րու վրայ, ինչպէս՝ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոճի­րը կան­խե­լու եւ զայն պատ­ժե­լու մա­սին Հա­մաձայ­նա­գիրը կամ պա­տերազ­մա­կան եւ մարդկու­թեան դէմ գոր­ծուած ոճիր­նե­րու ան­ժա­ման­ցե­լիու­թեան վե­րաբե­րեալ Հա­մաձայ­նա­գիրը։
Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոճի­րը մի­ջազ­գա­յին պատ­ժա­կան օրէնսդրու­թեան հարց է։ Հա­յերու պա­րագա­յին, պատ­ժա­կան հա­մակարգ հարց կը ստեղ­ծուի, որով­հե­տեւ տուեալ ոճի­րը այ­լեւս եր­բեք չի կրնար դա­տուիլ։ Պատ­ժա­կան օրէնսդրու­թիւնը ստեղ­ծուած է դա­տապար­տե­լու հա­մար ոճ­րա­գոր­ծութեանց հե­ղինակ­նե­րը կամ առան­ձին պա­տաս­խա­նատու­նե­րը եւ ոչ թէ պե­տու­թիւն մը։ Ճիշդ այս սկզբունքին վրայ հիմ­նուած է Մի­ջազ­գա­յին Պատ­ժա­կան Դա­տարա­նը (CPI), որ կը դա­տէ – ինչպէս ըսուեցաւ – ան­հատնե­րու պա­տաս­խա­նատ­ւութիւ­նը Ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ պա­տերազ­մա­կան ոճիր­նե­րու մէջ։ Անօ­գուտ են այդ իրա­ւական մի­ջոց­նե­րը դար մը առաջ գոր­ծուած ոճի­րի մը հա­մար, նկա­տի ու­նե­նալով որ անոր պա­տաս­խա­նատու­նե­րը, մեղ­սա­կից­նե­րը, վկա­ները, զո­հերը եւ վե­րապ­րողնե­րը այ­լեւս հե­ռացած են այս աշ­խարհէն։

«ՆՅ» – Ու­րեմն որե­ւէ յե­տադարձ միջոց գո­յու­թիւն չու­նի՞։
Ր.Գ. – Նոյ­նիսկ եթէ Հա­մա­ձայ­նագրին մէջ տեղ գտած իրա­ւունքնե­րը գոր­ծադրե­լի ըլ­լա­յին, ընդհա­նուր օրէնքնե­րու սկզ­բունքնե­րը բա­րեն­պաստ պի­տի չըլ­լա­յին, որ­պէսզի կա­րելի ըլ­լար 1948ի բա­նաձե­ւը ետ-դար­ձով մը պատ­շա­ճեց­նել 1915ին գոր­ծադրուած ոճ­րա­գոր­ծութեանց։ Ասի­կա մի­ջազ­գա­յին պատ­ժա­կան օրէն­քին ընդհա­նուր սկզբունքն է։
Այլ խօս­քով յե­տադարձ ու­ժը խնդրա­յարոյց է։ Ան­շուշտ միշտ կա­րելի է ակ­նարկել այդ հար­ցին՝ դի­մելով Ար­դա­րադա­տու­թեան Մի­ջազ­գա­յին Ատեան։ Սա­կայն վստա­հաբար դի­մու­մը պի­տի մեր­ժուի եւ նոյ­նիսկ ըն­դունուելու պա­րագա­յին ան կրնայ բա­խիլ Թուրքիոյ դա­տավա­րական ար­գելքնե­րուն։ Հե­տեւա­բար այս գոր­ծընթա­ցի ապա­գան անո­րոշ է։

«ՆՅ» – Ո՞վ կրնայ դի­մել Ար­դա­րադա­տու­թեան Մի­ջազ­գա­յին Ատեան։
Ր.Գ. – Ար­դա­րադա­տու­թեան Մի­ջազ­գա­յին Ատեանը որ­պէսզի կա­րենայ նման հար­ցի մը շուրջ դիր­քո­րոշուիլ, անհրա­ժեշտ է ՄԱԿ-ի Ընդհա­նուր Ժո­ղովի եւ Ապա­հովու­թեան Խոր­հուրդի մե­ծամաս­նութեան հա­ւանու­թիւնը։ Հա­յաս­տան կրնայ Թուրքիոյ դէմ նման դա­տավա­րական գոր­ծընթա­ցի մը ձեռ­նարկել, սա­կայն կը վախ­նամ, որ Թուրքիոյ հա­կադ­րութեան պա­րագա­յին՝ ատի­կա դառ­նայ ան­կա­րելի առա­քելու­թիւն մը։

«ՆՅ» – Այդ պա­րագա­յին որո՞նք են իրա­ւաբա­նական բա­ւարար լծակ­նե­րը։
Ր.Գ. – Ձեր հար­ցումը յստակ չէ։ Իրա­ւաբա­նական լծակ ի՞նչ ար­դիւնքի հա­մար եթէ 1915ին Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պատ­կե­րացու­մը գո­յու­թիւն չու­նէր եւ առ­կայ էր մարդկա­յին իրա­ւանց դէմ ոճ­րա­գոր­ծութեան գա­ղափա­րը։ Մի­ջազ­գա­յին օրէնսդրու­թեան հա­մաձայն նման յան­ցա­գոր­ծութեան մը ար­գի­լու­մը ար­դէն ամ­րապնդուած էր Լա­հէյի 1899ի եւ 1907ի Հա­մաձայ­նագրե­րով՝ իրենց նշա­նաւոր «Martens» յօ­դուա­ծով, որ կ՚ակ­նարկէր զի­նեալ հա­կամար­տութեանց ծի­րին մէջ քա­ղաքա­ցիական բնակ­չութեանց դէմ յար­ձա­կումնե­րուն։ Այս յօ­դուա­ծին մեկ­նա­բանու­թիւնը եւ յատ­կա­պէս մի­ջազ­գա­յին օրէնքնե­րուն անոր յղու­մը հա­կասա­կան է, սա­կայն կա­րեւոր է այն առու­մով որ ան կ՚ակ­նարկէ աւան­դութեան վրայ հիմ­նուած օրէնքնե­րու հա­մակար­գին եւ կ՚ընդգծէ աւան­դա­կան չա­փանիշ­նե­րու ծա­ւալը՝ զի­նեալ հա­կամար­տութեանց ըն­թացքին, յի­շատա­կելով «մարդկա­յին իրա­ւունքնե­րը» եւ «հան­րա­յին խղճի» պա­հանջնե­րը։ Յա­մենայն դէպս, մենք տա­կաւին մի­ջազ­գա­յին պատ­ժա­կան օրէնսդրու­թեան ոլոր­տին մէջ կը գտնուինք։ Սա­կայն այս օրէն­քը միայն հա­տու­ցումնե­րու գոր­ծընթա­ցին կը պատ­շա­ճի, քա­նի որ անոնք քա­ղաքա­ցիական կա­լուա­ծին մաս կը կազ­մեն։ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ մարդկու­թեան դէմ ոճիր­նե­րու որա­կաւո­րու­մը քա­ղաքա­կան ար­ժէք կը ներ­կա­յաց­նէ՝ ոճիր­նե­րը բա­ցայայ­տե­լու եւ զա­նոնք իբ­րեւ այդպի­սին ճանչնա­լու իմաս­տով, բայց հա­տու­ցումնե­րու բա­ժինը ան­կէ ան­ջատ է։

«ՆՅ» – Միակ անձնա­ւորու­թիւնը որ ընդդի­մացաւ հայ­մա­հայ­կա­կան Հռչա­կագի­րին Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեանն էր։ Ան մէկ կող­մէ հայ-թրքա­կան հար­ցը լու­ծե­լու հա­մար կ՚առա­ջար­կէ մաս­նա­գէտ­նե­րէ կազ­մուած ու­րիշ յանձնա­խումբ մը գո­յաց­նել – ուր ի մի­ջի այ­լոց ձեր անու­նը նշուած է – եւ միւս կող­մէ ըստ իրեն՝ ներ­կա­յի Հռչա­կագի­րը Թուրքիոյ դէմ պա­տերազ­մի յայ­տա­րարու­թիւն մըն է։ Ի՞նչ կը մտա­ծէք այս կա­պակ­ցութեամբ։
Ր.Գ. – Ան ճիշդ այդ բա­ռերով չէ ըսած իր խօս­քը…։ Ես իրա­պէս տե­սայ տար­բեր հո­րիզոն­նե­րէ անուննե­րու ցանկ մը, ուր ընդգրկուած էին նաեւ ներ­կա­յի նա­խագա­հին մօտ գտնուող ան­ձեր։

«ՆՅ» – Սա­կայն ատի­կա ին­չո՞վ պա­տերազ­մի յայ­տա­րարու­թիւն մըն է։
Ր.Գ. – Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեան կը խոր­հի թէ հար­ցը պէտք է Սփիւռքի եւ ոչ թէ Հա­յաս­տա­նի մի­ջոցաւ լու­ծուի։ Հա­յաս­տան որ դի­ւանա­գիտա­կան եւ զի­նուո­րական դժուար դիր­քե­րու վրայ կը գտնուի, ըստ Լ. Տէր Պետ­րո­սեանի, կրնայ թէական հա­կամար­տութիւն մը աւելցնել իր սահ­մա­նային հար­ցե­րուն վրայ։ Հա­յաս­տա­նի պա­հան­ջա­տիրու­թեան հա­մեմա­տու­թեամբ Թուրքիոյ հա­կազ­դե­ցու­թիւնը կրնայ չա­փազանց բուռն ըլ­լալ։
Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեան հա­ւանա­բար կ՚ու­զէ ըսել թէ հար­ցը կը վե­րաբե­րի Թուրքիոյ դէմ Հա­յաս­տա­նի յար­ձա­կողա­կան կե­ցուած­քի մը — եւ հոս է որ իրեն հետ հա­մաձայն եմ—, երբ Հռչա­կագի­րը կ՚ակ­նարկէ Սեւ­րի դաշ­նագրին եւ Ուիլ­սը­նեան միջ­նորդու­թեան, ինչ որ իրա­պէս այ­սօ­րուան Թուրքիան ան­դա­մահա­տելու կոչ մըն է։ Հարկ է աւելցնել, թէ Սեւ­րի դաշ­նա­գիրը եր­բեք չէ վա­ւերա­ցուած զայն ստո­րագ­րած որե­ւէ պե­տու­թեան կող­մէ։ Հե­տեւա­բար ան իրա­ւական ար­ժէք չու­նի։

«ՆՅ» – Իսկ Սեւ­րին փո­խարի­նող Լօ­զանի դաշ­նա­գիրը, որ որոշ չա­փով կը ճշդէ ներ­կա­յի Թուրքիոյ սահ­մաննե­րը, ար­դեօք իբ­րեւ այդպի­սին վա­ւերա­կա՞ն է, նկա­տի ու­նե­նալով որ Հա­յաս­տան այնտեղ ներ­կա­յացուած չէ։ Ի՞նչ ար­ժէք ու­նի Լօ­զանի դաշ­նա­գիրը։

Ր.Գ. – Ճիշդ է որ Հա­յաս­տան ստո­րագ­րած է Սեւ­րի դաշ­նա­գիրը, բայց Լօ­զանէն բա­ցակայ եղած է եւ այդ պատ­ճա­ռով ալ իրա­ւունք ու­նի մեր­ժե­լու Լօ­զանի պայ­մա­նագ­րի հե­տեւանքնե­րը։ Սա­կայն այս երե­ւոյ­թը չի վա­ւերա­կանաց­ներ Սեւ­րի դաշ­նա­գիրը։

«ՆՅ» – Ինչ կը վե­րաբե­րի Փէ­րին­չէ­քի հար­ցին, ի՞նչպէս կը մեկ­նա­բանէք անոր զօ­րակ­ցե­լու եւ երկրէն հե­ռանա­լու ար­գելքը վերցնե­լու Թուրքիոյ կե­ցուած­քը, որու շնոր­հիւ են­թա­կան կրցաւ ազա­տօրէն մաս­նակցիլ դա­տավա­րու­թեան։
Ր.Գ. – Թուրքիա սկիզ­բէն կը պաշտպա­նէր Փե­րին­չէ­քը որ­պէս իր երկրի քա­ղաքա­ցի, սա­կայն կրնար նաեւ ինքզինք հե­ռու պա­հել՝ նկա­տի ու­նե­նալով ամ­բաստա­նեալին ար­տա­յայ­տութիւննե­րը. Թուրքիոյ այս կե­ցուած­քը շատ բան կ՚ըսէ անոր վճռա­կանու­թեան մա­սին՝ ինչ կը վե­րաբե­րի ժխտո­ղական քա­ղաքա­կանու­թեան։

«ՆՅ» – Ինչպէ՞ս կը բա­ցատ­րէք այն երե­ւոյ­թը, որ Եւ­րո­պայի Մարդկա­յին Իրա­ւանց Ատեանը դիր­քո­րոշուած է ի նպաստ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը ժխտող­նե­րուն, այդպէ­սով միաժա­մանակ մի­ջամ­տե­լով ի վնաս Զուիցե­րիոյ գե­րիշ­խա­նու­թեան։
Ր.Գ. – Նախ Դա­տարա­նը ոչ թէ ժխտող­նե­րուն, այլ խօս­քի ազա­տու­թեան ի նպաստ կողմնո­րոշուած է։ Սա­կայն պա­տաս­խա­նելով ձեր հար­ցումին, նշեմ, թէ պէտք է վե­րադառ­նալ այս գոր­ծին բուն աղ­բիւրին։ Զուիցե­րական օրէնսդրու­թիւնը կ՚ար­գի­լէ խտրա­կանու­թիւն եւ ատե­լու­թիւն սեր­մա­նող ելոյթնե­րը եւ հա­կառակ անոր, որ պատ­ժա­կան օրէնսգրքի 261 bis յօ­դուա­ծը յա­տուկ նշում չէ կա­տարած Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մին առըն­չութեամբ, սա­կայն Զուիցե­րիոյ մէջ ընդհան­րա­պէս ցե­ղաս­պա­նու­թեան մը ժխտու­մը ցե­ղապաշ­տութիւն եւ ատե­լու­թիւն կը նկա­տուի։ Չմոռ­նանք որ առա­ջին ան­գամ Զուիցե­րիոյ ար­դա­րադա­տու­թիւնն էր, որ դա­տապար­տեց Փէ­րին­չէ­քի յայ­տա­րարու­թիւննե­րը, զորս են­թա­կան վե­րահաս­տա­տած էր տար­բեր վայ­րե­րու մէջ։ Ինչպէս գի­տենք Փէ­րին­չէք անգրա­գէտ մը չէ եւ գի­տակից է իր խօս­քե­րու հե­տեւանքնե­րուն։ Աւե­լին, ան ըսած է որ եթէ նոյ­նիսկ օր մը մի­ջազ­գա­յին ատեան մը վա­ւերաց­նէ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան իրո­ղու­թիւնը, ինք ինչպէս միշտ պի­տի հեր­քէ եւ ժխտէ զայն։ Աս­կէ կա­րելի է հե­տեւցնել որ են­թա­կան որո­շակի եւ ան­բա­րեխիղճ մտադ­րութեամբ կը մօ­տենայ հար­ցին։

«ՆՅ» – Ի՞նչպէս կը գնա­հատէք Եւ­րո­պական Ատեանին վճի­ռը։
Ր.Գ. – Իմ կար­ծի­քով այս գոր­ծին մէջ Դա­տարա­նը բազ­մա­թիւ սխալ­ներ թոյլ տուած է՝ թէ՛ փաս­տե­րու եւ թէ իրա­ւական գետ­նի վրայ, որոնցմէ ամե­նէն յատ­կանշա­կանը՝ 1915-1916ի իրա­դար­ձութիւննե­րու որա­կաւոր­ման բա­նավէ­ճին մի­ջամ­տելն է։ Դա­տարա­նը այդպէ­սով հար­ցա­կանի տակ կը դնէ պատ­մա­բան­նե­րու եւ կարգ մը եր­կիրնե­րու հա­մաձայ­նութիւ­նը, որոնք նշեալ դէպ­քե­րը Ցե­ղաս­պա­նու­թիւն կ՚որա­կեն։ Այսպէ­սով ան հար­ցա­կանի տակ դրած է նաեւ քա­ղաքա­կան հա­մաձայ­նութիւննե­րը, մինչդեռ իրեն վե­րապա­հուած դե­րը այդ չէր պա­հան­ջեր, ինչ որ քննար­կումնե­րու ըն­թացքին նկա­տել տուին Հա­յաս­տան, Թուրքիա եւ Զուիցե­րիա։ Ար­դա­րեւ այս կէ­տը դա­տավա­րու­թեան ամե­նէն վտան­գա­ւոր կողմն էր եւ տա­րօրի­նակօ­րէն Հա­յաս­տան եւ Թուրքիա միաս­նա­բար փոր­ձե­ցին հա­մաձայ­նիլ, որ­պէսզի Դա­տարա­նը ետ քա­շուի թղթած­րա­րի այս բաժ­նէն։ Յու­սանք որ այդպէս ալ կ՚ըլլայ։

«ՆՅ» – Ու­րեմն, ի՞նչպի­սի դե­րակա­տարու­թիւն պէտք է ու­նե­նար Ատեա­նը։
Ր.Գ. – Անոր դե­րը պէտք է սահ­մա­նափա­կուէր որո­շելով՝ թէ մի­ջազ­գա­յին հրա­պարա­կին վրայ Փէ­րին­չէ­քի ըսած­նե­րը կա­րելի՞ էր որա­կել որ­պէս հայ ժո­ղովուրդի նկատ­մամբ ատե­լու­թիւն: Եւ այդ իրադ­րութեան մէջ, եթէ ըն­դունե­լի էր խօս­քի ազա­տու­թեան սահ­մա­նափա­կում մը, այդ պա­րագա­յին պէտք էր դա­տապար­տել անոր խօս­քե­րը։ Հարկ է գիտ­նալ թէ Զուիցե­րիա եւ Ֆրան­սա (այս վեր­ջի­նը գրա­ւոր մի­ջամ­տութիւն մը կա­տարած է) կը պահանջեն պե­տական ներ­քին օրէնսդրու­թեան գոր­ծադրու­թեան աւե­լի մեծ ճկու­նութիւն, որ­պէսզի կա­րենան յար­մա­րիլ տե­ղական կամ ազ­գա­յին պա­հանջնե­րուն։ Հասկնա­լի է, որ օրի­նակի հա­մար Ֆրան­սան ուղղա­կի հե­տաքրքրուած է այս թե­մայով, եթէ նկա­տի ու­նե­նանք օրի­նակ՝ Տիէօտո­նէի պա­րագան, երբ վեր­ջինս դա­տապար­տուեցաւ Պե­տական Խոր­հուրդին կող­մէ։ Արդ, շատ մեծ հա­ւանա­կանու­թեամբ Ֆրան­սա­յի որո­շու­մը պի­տի դա­տապար­տուի Մարդկա­յին Իրա­ւանց Եւ­րո­պական Ատեանին կող­մէ։ Հե­տեւա­բար Ֆրան­սան նման որո­շումնե­րու առաջ­քը առ­նե­լու մտադ­րութեամբ աւե­լի ճկու­նութիւն կը պա­հան­ջէ պե­տու­թիւննե­րու հա­մար։

«ՆՅ» – Այլ խօս­քով, Ֆրան­սան մէկ քա­րով եր­կու թռչուն կը զար­նէ։ Ար­դեօք մե­զի յայտնի՞ է Եւ­րո­պական Ատեանի Վե­րին Պա­լատին ժա­մանա­կացոյ­ցը։

Ր.Գ. – Ո՛չ։ Սա­կայն այդ ժա­մանա­կացոյ­ցը միշտ ալ քա­ղաքա­կանա­ցուած է։ Այլ խօս­քով անոնք նախ­քան Ապ­րիլ 24ը ո՛չ մէկ որո­շում պի­տի կա­յաց­նեն։

«ՆՅ» – Ինչ կը վե­րաբե­րի Հա­յաս­տա­նին, Մարդկա­յին Իրա­ւանց Եւ­րո­պական Ատեանը վեր­ջերս բա­ցայայ­տած է պե­տու­թեան կող­մէ մարդկա­յին իրա­ւանց լուրջ խախ­տումնե­րու պա­րագա­ներ…։
Ր.Գ. – Իրաւ, որ Հա­յաս­տան քա­նի մը առի­թով դա­տապար­տուած է, յատ­կա­պէս բան­տարկեալ­նե­րու նկատ­մամբ գոր­ծուած չա­րաշա­հումնե­րու պատ­ճա­ռով։

«ՆՅ» – Ձեր կար­ծի­քով այդ դէպ­քե­րը քա­ղաքա­կա՞ն երանգ ու­նին։
Ր.Գ. – Բնաւ։ Յա­րու­ցուած երեք «գոր­ծե­րէն» մէ­կը կը վե­րաբե­րի վկա­յի մը որ անձնաս­պան եղած է ոս­տի­կանու­թեան գրա­սենեակին մէջ, որով­հե­տեւ ան մեր­ժած է իրեն թե­լադ­րուածը վկա­յել։ Իսկ երկրորդ թղթած­րա­րը կը վե­րաբե­րի 2008 Մարտ 1ին ցու­ցա­րար­նե­րու նկատ­մամբ գոր­ծադրուած բռնա­րարքնե­րուն։ Այս հար­ցով Հա­յաս­տան դա­տապար­տուեցաւ, նկա­տի ու­նե­նալով որ իրա­ւունք չու­նէր ար­գի­լելու այդ ցոյցը։

«ՆՅ» – Արդ խօ­սինք Հա­յաս­տա­նի իրա­ւական դաշ­տին մա­սին։ Կու­տա­կուած բազ­մա­թիւ «գոր­ծեր» կան, ինչպէս ֆրան­սա­հայ դե­րասան Վար­դան Պետ­րո­սեանի կամ Փեր­մեաքո­վի (Գիւմրիի մար­դասպա­նը) թղթած­րարնե­րը։ Այս վեր­ջի­նի կա­պակ­ցութեամբ դուք բնա­կան կը գտնէ՞ք որ Հա­յաս­տան ռուս զի­նուո­րը յանձնած է ռու­սա­կան ռազ­մա­կայա­նին։
Ր.Գ. – Փեր­մեաքո­վի «գոր­ծը» ոչ թէ իրա­ւական այլ Հա­յաս­տա­նի եւ Ռու­սաստա­նի մի­ջեւ քա­ղաքա­կան հարց մըն է։ Ար­դա­րեւ մի­ջազ­գա­յին օրէնքնե­րուն հա­մաձայն ռու­սա­կան ռազմակայ­անը ձե­ւով մը դես­պա­նատան դե­րը կը կա­տարէ։ Այդ հո­ղը դի­ւանա­գիտա­կան առու­մով Ռու­սաստա­նի հսկո­ղու­թեան տակ կը գտնուի։ Հարկ է մօ­տէն քննար­կել այդ տա­րածքնե­րու պատ­կա­նելիու­թեան հար­ցը։ Յա­մենայն դէպս կրնանք վստա­հիլ Ռու­սաստա­նին՝ դի­ւանա­գիտա­կան ան­ձեռնմխե­լիու­թեան լոյ­սին տակ։ Ճիշդ է որ յան­ցանքը ռազմակա­յանէն դուրս գոր­ծուած է եւ ինքնա­բերա­բար հայ­կա­կան ար­դա­րադա­տու­թեան իրա­ւասու­թեան սահմաններուն մէջ կը գտնուի։

«ՆՅ» – Իսկ Վար­դան Պետ­րո­սեանի «գոր­ծը» օրի­նական պե­տու­թեան խնդի՞ր մըն է։
Ր.Գ. – Միւ­սին բաղ­դատմամբ այս մէ­կը աւե­լի փա­փուկ հարց մըն է։ Չեմ կար­ծեր որ Պետ­րո­սեանի պա­րագա­յին օրի­նաց պե­տու­թեան սկզբունքնե­րը խախ­տուած են։ Հոս քա­նի մը բա­ղադ­րիչներ կան, որոնցմէ առա­ջինը են­թա­կայա­կան գոր­ծօնն է։ Հա­յաս­տա­նի քա­ղաքա­ցինե­րը շատ զգա­յուն են ընդհան­րա­պէս եր­թե­ւեկու­թեան ար­կածնե­րու հար­ցով, ուր երա­խաներ եւ հե­տիոտն ան­ցորդներ կը մա­հանան…։ Կայ նաեւ այն ազ­դա­կը որուն հա­մաձայն Վար­դան Պետ­րո­սեան ծա­նօթ անուն մըն է, սփիւռքա­հայ է, կէ­սով դրսե­ցի Հայ կը սե­պուի եւ Ֆրան­սա­յի քա­ղաքա­ցիու­թիւն ու­նի։ Դժբախ­տա­բար նման պա­րագա­ներու Հա­յաս­տա­նի քա­ղաքա­ցինե­րը կը չա­փազան­ցեն հար­ցը որ­պէսզի կա­րելի ըլ­լայ ա­ւելի ­հա­տու­ցում «կոր­զել»։
Իսկ առար­կա­յական գոր­ծօ­նը այն է, որ Հա­յաս­տա­նի մէջ քննիչ­նե­րու եւ դա­տախազ­նե­րու ծա­ռայու­թեան որա­կը գէշ ըլ­լա­լով նման թղթած­րարներ լաւ հիմ­քե­րու վրայ չեն կազ­մուիր, ինչ կը վե­րաբե­րի ար­կա­ծին վայ­րը նոյ­նութեամբ պաշտպա­նելու հար­ցին, նկա­տի ու­նե­նալով որ ար­կածնե­րու ըն­թացքին մե­ռեալ­ներ ար­ձա­նագ­րե­լու պա­րագա­յին այդ տուեալը կեն­սա­կան նշա­նակու­թիւն ու­նի։
«ՆՅ» – Դե­րասա­նին ազ­գա­կան­նե­րը չա­փէն աւե­լի ծան­րակշիռ կը նկա­տեն ար­ձա­կուած դա­տավ­ճի­ռը…։
Ր.Գ. – Ան դա­տապար­տուած է չկան­խա­տեսուած սպա­նու­թեան յան­ցանքով…։ Դժբախտ պա­տահար մը։ Յան­ցանք չէ գոր­ծուած։ Վար­դան Պետ­րո­սեան հինգ տա­րուան ազա­տազրկման դա­տապար­տուած է։ Վերջնա­կան վճի­ռը չա­փազան­ցուած չէ, բայց կա­րելի էր զայն հա­մապա­տաս­խա­նեց­նել «յետաձգումով բան­տարկու­թեան» (sursis), եւ ասի­կա է որ անըն­դունե­լի է։ Ամե­նայն հա­ւանա­կանու­թեամբ այս ամ­սուան ընթացքին (Ապ­րիլ) ան կրնայ ընդհա­նուր ներ­ման ար­ժա­նանալ։ (Պատ­կան օրէն­քը պատ­րաստու­թեան ըն­թացքի մէջ է)։
Այս գոր­ծին այլ մե­ղադ­րե­լի կող­մը Վար­դան Պետ­րո­սեանի առ­ժա­մեայ բան­տարկու­թիւնն է, ան­կեղծօ­րէն ո՛չ մէկ մտա­վախու­թիւն կար որ ան կը փա­խի երկրէն, կը բա­ւէր «գրա­ւել» անոր անձնա­գիրը։ Իրաւ, որ բան­տարկու­թիւնը անի­մաստ էր…։
Յայտնեմ, թէ Հա­յաս­տա­նի մէջ դժբախ­տա­բար դա­տախազ­նե­րը եւ դա­տաւոր­նե­րը մեծ մա­սամբ – նման թղթած­րարնե­րու պա­րագա­յին – մարդիկ կը դատապարտեն առժամեայ բան­տարկու­թեան, իսկ փաս­տա­բան­նե­րը կը պայ­քա­րին ատոր դէմ, որով­հե­տեւ են­թա­կան բան­տարկե­լը անոր եւ իր ըն­տա­նիքին վրայ ճնշում գոր­ծադրե­լու «լա­ւագոյն» առիթն է՝ պաշ­տօ­նապէս աւելի հա­տու­ցում կոր­զե­լու իմաս­տով… եւ ասի­կա կը գու­մա­րուի ըն­տա­նիք­նե­րուն կողմէ տրուող ոչ-պաշ­տօ­նական «պա­հարան­նե­րուն» վրայ։

«ՆՅ» – Եկէք այժմ իրա­պէս խօ­սինք օրի­նաց պե­տու­թեան հար­ցին մա­սին։ Այս վար­չա­կար­գը կը հա­լածէ Հիմ­նա­դիր Խորհրդա­րանի ան­դամնե­րը եւ ընդհան­րա­պէս իր հա­կառա­կորդնե­րը, ճնշում կը բա­նեց­նէ մաս­նա­ւորա­բար Ծա­ռու­կեանի վրայ…։ Կա­ցու­թիւնը փո­խելու հա­մար ար­դեօք կ՚ար­ժէ՞ դա­տական գործ յա­րու­ցանել։
Ր.Գ. – Ասի­կա մի­միայն օրի­նաց պե­տու­թեան հարց չէ, այլ քա­ղաքա­կան ազա­տու­թեան եւ իրա­ւունքի խնդիր մըն է։ Որոշ մար­դիկ ար­գե­լափա­կուած են պար­զա­պէս քա­ղաքա­կան կար­ծիք ար­տա­յայ­տած ըլլալու պատճառով, խօսքս կը վե­րաբե­րի Շանթ Յա­րու­թիւնեանին կա­պուած խումբի ան­դամնե­րուն։ Խնդա­լիք է, որ այս վեր­ջիննե­րը կ՚ամ­բաստա­նուին ձո­ղիկ­նե­րով վար­չա­կար­գը տա­պալե­լու ամ­բաստա­նու­թեամբ։ Այս երե­ւոյ­թը կ՚ապա­ցու­ցանէ, որ անոնց դէմ բա­ցուած դա­տը քա­ղաքա­կան բնոյթ ու­նի։ Անոնք քա­ղաքա­կան բան­տարկեալ­ներ են։ Նոյ­նը կա­րելի է ըսել Հիմ­նա­դիր Խորհրդա­րանի ան­դամնե­րուն դէմ կա­տարուած յար­ձա­կու­մին մասին՝ Ղա­րաբա­ղի ճամ­բուն վրայ, որ այս պա­րագա­յին՝ այ­լեւս Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քին վրայ չենք գտնուիր։ Ասի­կա ձե­ւով մը քա­ղաքա­կան ճնշում կը նշա­նակէ։
Ճիշդ է որ Հիմ­նա­դիր Խորհրդա­րանի կար­գա­խօս­նե­րը բուռն եւ բա­ւակա­նաչափ յե­ղափո­խական շունչ ու­նին, սա­կայն հոս դա­ւադ­րութեան հարց չկայ, նկա­տի ու­նե­նալով որ ան­դամնե­րը բա­ցէ ի բաց Ապ­րիլ 24ին ցոյց ընե­լու կոչ կ՚ընեն՝ վար­չա­կար­գը տա­պալե­լու նպա­տակով։

«ՆՅ» – Ձեր կար­ծի­քով կրնա՞յ Ապ­րիլ 24ի այդ ցոյ­ցը նպա­տակէն շեղիլ։
Ր.Գ. – Ամէն ոք կը փոր­ձէ զա­նոնք տար­հա­մոզել եւ ետ կեց­նել նման գոր­ծընթա­ցէն։ Հա­յաս­տա­նի ըն­դիիմա­դիր կու­սակցու­թիւննե­րը եւ Սփիւռքէն բազ­մա­թիւ անձնա­ւորու­թիւններ այդ քայ­լին չդի­մելու կոչ կ՚ընեն։ Իմ կար­ծի­քով այդ մար­դիկ հա­սած են յու­սալքու­մի այնպի­սի աս­տի­ճանի մը, որ կ՚ու­զեն Ապ­րիլ 24ի բե­մը օգ­տա­գոր­ծել՝ ժո­ղովրդա­յին զօ­րաշարժ կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար։ Սա­կայն կ՚են­թադրեմ թէ անոնք պի­տի ձա­խողին, որով­հե­տեւ ժո­ղովուրդին հա­մար Ապ­րիլ 24ը իրա­պէս ինքնամ­փոփման պահ մըն է…։ Այնպէս որ անոնք քա­ղաքա­կան սխալ հա­շիւ­ներ կ՚ընեն եւ կը կար­ծեմ թէ հե­տեւորդ պի­տի չու­նե­նան։

«ՆՅ» – Դուք ի՞նչ հա­յեաց­քով կը դի­տէք Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թեանց կող­մէ շար­քա­յին գոր­ծիչնե­րու նկատ­մամբ որ­դեգրուած հա­լածան­քի քա­ղաքա­կանու­թիւնը՝ զա­նոնք են­թադրա­բար զսպե­լու նպա­տակով։
Ր.Գ. – Նման կե­ցուածք մը որ­դեգրուած է նաեւ այլ դէպ­քե­րու պա­րագա­յին, ինչպէս օրի­նակ՝ «Բար­գա­ւաճ Հա­յաս­տան» կու­սակցու­թեան լու­ծա­րու­մը։ Նման գոր­ծընթաց­ներ ակնյայտ են։

«ՆՅ» – Ի՞նչ կ՚ըսէիք Հա­յաս­տա­նի փաս­տա­բան­նե­րու կար­գա­վիճա­կին մա­սին։ Ար­դեօք անոնք պաշտպա­նուա՞ծ են։ Կրնա՞ն առանց մտա­վախու­թեան իրենց գոր­ծը շա­րու­նա­կել։
Ր.Գ. – Հար­կաւ, եւ ասի­կա Հա­յաս­տա­նի իրա­ւական դաշ­տի նշա­նաւոր ձեռքբե­րումնե­րէն մէկն է։ Այս գծով ես ան­ձամբ տա­րիներ աշ­խա­տած եմ (1998-2013) եւ գործս ար­դիւնա­ւէտ եղած է։ Իրա­ւաբան­նե­րը ան­կախ են եւ ձեռնհաս են ամէն տե­սակ պաշտպա­նու­թեան։

«ՆՅ» – Քիչ մըն ալ խօ­սինք սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րեփո­խումնե­րու մա­սին, որ կը նա­խատե­սէ խորհրդա­րանա­կան վար­չա­կար­գի հաս­տա­տու­մը։ Այդ մէ­կը հիմ­նա­կան փո­փոխու­թիւն կը սե­պուի՞։
Ր.Գ. – Այդ գոր­ծընթա­ցը քա­ղաքա­կան հարց մըն է եւ շատ ալ կապ չու­նի իրա­ւական կամ օրինաց պե­տու­թեան հար­ցին հետ։ Այս առու­մով սահ­մա­նադ­րա­կան փո­փոխու­թիւննե­րը երկրոր­դա­կան են, նկա­տի ու­նե­նալով որ իշ­խա­նու­թեան տա­րանջատ­ման սկզբունքը – որ ժո­ղովրդա­վարա­կան հար­ցե­րու կեդ­րո­նին կը գտնուի – կա­խեալ չէ նշեալ բա­րեփո­խումնե­րէն։

«ՆՅ» – Որոշ կու­սակցու­թիւններ, ինչպէս Դաշ­նակցու­թիւնը կը քննա­դատեն նա­խագա­հական վար­չա­կար­գը, ըսե­լով թէ Հան­րա­պետու­թեան նա­խագա­հը լայն իրա­ւունքներ ու­նի եւ խորհրդա­րանին առ­ջեւ հա­շուե­տու չէ, ինչ կը վե­րաբե­րի յատ­կա­պէս ար­տա­քին քա­ղաքա­կանու­թեան եւ ազ­գա­յին պաշտպա­նու­թեան։
Ր.Գ. – Կա­ռավա­րու­թեան եւ Դաշ­նակցու­թեան կող­մէ առա­ջադ­րուած թէքնիք փաս­տարկնե­րը նիւ­թին հետ որե­ւէ առընչու­թիւն չու­նին։ Երկրի քա­ղաքա­կանու­թեան մէջ ի՞նչ պի­տի փո­խուի եթէ վար­չա­պետ մը Խորհրդա­րանին հա­շուե­տու ըլ­լայ, նկա­տի ու­նե­նալով որ ան­կասկած իր կու­սակցու­թիւնը հոն մե­ծամաս­նութիւն պի­տի ու­նե­նայ։ Հե­տեւա­բար ներ­կայ կա­ցու­թե­նէն բան մը պի­տի չփո­խուի։
Ես ներ­կայ գտնուեցայ վեր­ջերս կա­յացած Ար­մէն Ռուստա­մեանի մամ­լոյ ասու­լի­սին։ Դաշ­նակցու­թիւնը այս ծրագ­րին իր աջակ­ցութիւ­նը ար­դա­րաց­նե­լու հա­մար՝ կը բե­րէ եր­կա­ր ժամանակի վրայ տարածուող խորհրդակ­ցութեան փաս­տարկը, «ապա­գայի ամուր հիմ­քե­րը» կա­ռու­ցանե­լու հա­մար, դա­տելով որ ներ­կայ վար­չա­կար­գի պա­րագ­լուխնե­րը յա­ւիտե­նական չեն։ Տե­սական գետ­նի վրայ վի­ճար­կե­լի հարց մըն է՝ ար­դեօք այ­սօր ու­նի՞նք ժո­ղովրդա­վար կար­գեր կամ նա­խագա­հական հզօր վար­չա­կարգ մը, որոնք ի վի­ճակի ըլ­լան ար­մա­տական փո­փոխու­թիւններ կա­տարելու։ Ռուստա­մեան այս բո­լորը կ՚ըսէր նախ­քան այն, որ ՀՅԴ-ը երեք այլ կու­սակցու­թիւննե­րու հետ դաշ­ինք կազ­մե­լով նա­խագա­հին յանձնէր 12 կէ­տերէ կազ­մուած նա­խագի­ծը, որ ի վեր­ջոյ ու­նե­ցաւ իր ազ­դե­ցու­թիւնը եւ վար­չա­կար­գը վախ­ցաւ, քա­նի որ այդ 12 կէ­տերու վրայ հիմ­նուած զօ­րաւոր զի­նակ­ցութիւն մը գո­յացած էր։
Ի՞նչ ըրաւ Դաշ­նակցու­թիւնը։ Ան լքեց եւ լու­ծարքի են­թարկեց զինակցութիւ­նը։ Եւ հե­տեւա­բար Ս. Սարգսեան ալ օգ­տուելով առի­թէն իր կար­գին լու­ծեց «Բար­գա­ւաճ Հա­յաս­տան» կու­սակցու­թիւնը։ Այլ խօս­քով անոնք քան­դե­ցին իրենց իսկ ձեռ­քով ստեղ­ծուած «գոր­ծի­քը», որ կրնար հա­կակշռել ներ­կա­յի վար­չա­խումբին։ Այլ խօս­քով Դաշ­նակցու­թեան ըսած­նե­րուն եւ կե­ցուած­քին մի­ջեւ ակնյայտ հա­կասու­թիւն մը կայ։

«ՆՅ» – Ասի­կա պե­տու­թեան հետ ապա­գայի գոր­ծակցու­թեան նա­խաքա՞յլ մըն է։
Ր.Գ. – Ես չեմ ու­զեր երե­ւակա­յական քա­ղաքա­կանու­թիւն վա­րել։ Ամէն մարդ կ՚ըսէ եւ ամէն ոք գի­տէ։ Պէտք է տես­նել։ Վստահ չեմ որ Ապ­րիլ 25ը իրենց մտածա­ծին պէս կ՚անցնի։

«ՆՅ» – Անդրա­դառ­նանք նաեւ Մե­ծի Տանն Կի­լիկիոյ Կա­թողի­կոսու­թեան Թուրքիոյ դէմ յա­րու­ցանած դա­տին, որ կը վե­րաբե­րի Սի­սի Կա­թողի­կոսու­թեան եւ հայ ժո­ղովուրդի – 1920էն առաջ – կա­լուած­նե­րու եւ ու­նե­ցուած­քի վե­րատի­րաց­ման։ Ձեր կար­ծի­քով նշեալ պա­հան­ջը կրնա՞յ ար­դիւնա­ւորուիլ եւ թէ իրա­ւական ի՞նչ հիմ­քեր կան դրա­կան եզ­րա­կացու­թեան յան­գե­լու հա­մար։
Ր.Գ. – Ինչ կը վե­րաբե­րի իրա­ւական կա­լուա­ծին, հարկ է յի­շեց­նել թէ Թուրքիոյ մէջ ընդհան­րա­պէս կա­րելի չէ ուղղա­կի դի­մել Սահ­մա­նադ­րա­կան Դա­տարան։ Այլ քայ­լե­րու դի­մելէ առաջ նախ պէտք է անցնիլ Առա­ջին Ատեանի Դա­տարա­նէն։ Սա­կայն Կի­լիկիոյ Կա­թողի­կոսու­թեան կա­լուած­նե­րու վե­րատի­րաց­ման կա­պակ­ցութեամբ հար­կա­ւոր չէ այդ բո­լոր հանգրուան­նե­րը թե­ւակո­խել, նկա­տի ու­նե­նալով որ Թուրքիա առանց դա­տավա­րու­թեան պի­տի վե­րադարձնէ Կա­թողի­կոսու­թեան ու­նե­ցուած­քը։

«ՆՅ» – Իրա՞ւ։ Դուք վստա՞հ էք։
Ր.Գ. – Այո՛, սոյն գոր­ծընթա­ցը Թուրքիոյ այ­սօ­րուան քա­ղաքա­կանու­թեան մաս կը կազ­մէ։ Պե­տու­թիւնը ներ­կա­յիս կը վե­րականգնէ կամ կը վե­րար­ժե­ւորէ եկե­ղեցի­ներու գոյ­քե­րը։ Ան շատ աւե­լի խո­րամանկ է որ­պէսզի հար­ցը դա­տավա­րու­թեան չհաս­նի, որով­հե­տեւ այդ առու­մով շա­հելիք բան մը չու­նի։ Թուրքիոյ մէջ եկե­ղեցի­ներու ու­նե­ցուած­քը կա­խեալ է հիմ­նադրա­մէ մը կամ ըն­կե­րակ­ցութե­նէ մը։ Սի­սի հար­ցով ըն­կե­րակ­ցութիւն մը գո­յու­թիւն ու­նէր որու կա­նոնա­կար­գը հաս­տա­տուած է 1912ի բա­րենո­րոգումնե­րէն ետք։ Պատ­կան ըն­կե­րակ­ցութիւննե­րուն կա­նոն­նե­րը մին­չեւ 1936 ներշնչուած են իս­լա­մական օրէն­քէն, որ­մէ ետք պատ­շա­ճեցուած են քա­ղաքա­ցիական օրէնսգրքին։

«ՆՅ» – Ար­դեօք Թուրքիոյ պե­տու­թեան հա­մար իրա­ւական փոխ­զի­ջումնե­րը կրնա՞ն շա­հաւէտ ըլ­լալ։
Ր.Գ. – Ներ­կա­յիս Թուրքիոյ մէջ նկա­տելի են հե­տաքրքրա­կան շար­ժումներ։ Ինչպէս օրի­նակ ան­հա­տական դի­մումնե­րու վե­րահաս­տա­տու­մը։ Կայ նաեւ Զուարթ Սուճեանի «գոր­ծը», որ հա­ւանա­բար կրնայ նա­խադէպ հան­դի­սանալ։ Այս ան­ձը իր մօտ ու­նի Տիյար­պէ­քիրի օդա­կայա­նին կա­լուա­ծին սե­փակա­նու­թեան փաս­տա­թուղթը։ Այս դա­տական գոր­ծով զբա­ղող թուրք փաս­տա­բանը յա­ջողած է Վե­րաքննիչ Ատեանէն կոր­զել՝ Առա­ջին Ատեանին որո­շու­մին բե­կանու­մը, որ կը մեր­ժէր սե­փակա­նատի­րոջ իրա­ւունքը, պատ­ճա­ռաբա­նելով պայմանաժամի սահ­մա­նափա­կու­մը։
Պե­տու­թիւնը կը պնդէր թէ ինք թեր­թի մը մէջ օրին (1967) հրա­տարա­կած է ծա­նու­ցում՝ հա­ւանա­կան հակադրութիւններու առաջքը առնելու հա­մար։ Եւ երբ ո՛չ ոք ներ­կա­յացած է – ըստ պե­տու­թեան – ինք այդ հո­ղամա­սը տրա­մադ­րած է Տիյար­պէ­քիրի քա­ղաքա­պետա­րանին՝ օդա­կայա­նի շի­նու­թեան հա­մար։ Ահա­ւասիկ այս որո­շումն է, որ Վե­րաքննիչ Ատեանը բե­կանած է, դի­տել տա­լով որ պե­տու­թիւնը – փո­խանակ թեր­թին մէջ ծա­նու­ցում հրա­տարա­կելու – պէտք է կա­լուա­ծատո­մարա­յին (cadastrale) ու­սումնա­սիրու­թիւն կա­տարէր եւ այս հո­ղին սե­փակա­նատի­րոջ հետ կապ հաս­տա­տէր, նկա­տի ու­նե­նալով որ սե­փակա­նատէ­րը Միացեալ Նա­հանգներ բնա­կելով եր­բեք պի­տի չտես­նէր նշեալ հան­րա­յին յայ­տա­րարու­թիւնը։ Թղթած­րա­րը վե­րադար­ձուած է Առա­ջին Ատեանին՝ վե­րաքննու­թեան նպա­տակով։ Եթէ Թուրքիոյ Սահ­մա­նադ­րա­կան Դա­տարա­նին վճի­ռը սե­փակա­նատի­րոջ ի նպաստ չկա­յացուի, փաս­տա­բանը կը նա­խատե­սէ դի­մել Մարդկա­յին Իրա­ւանց Եւ­րո­պական Ատեանին: Ան լա­ւատես է սոյն դա­տարա­նի կա­յացնելիք վճիռին գծով։

«ՆՅ» – Նման գոր­ծընթաց մը ի՞նչ հե­տեւանքներ կրնայ ու­նե­նալ։
Ր.Գ. – Ասի­կա ան­հա­տական դի­մում մըն է, բայց կան այլ ըն­տա­նիք­ներ որոնք կը սպա­սեն իրենց դի­մումնե­րուն քննար­կումին։ Վե­րոն­շեալ թուրք իրա­ւաբա­նը իր ձեռ­քին տակ ու­նի տաս­նեակ­նե­րով նման թղթած­րարներ եւ կը սպա­սէ առա­ջին «գոր­ծին» ար­դիւնքին, որ­պէսզի ըստ այնմ քննար­կէ նաեւ այլ դի­մումնե­րը։ Առա­ջին ան­գամն է որ Թուրքիոյ պե­տու­թիւնը հար­ցին նկատ­մամբ առար­կա­յական մօ­տեցում կը ցու­ցա­բերէ։ Նկա­տելի է որ թուրք փաս­տա­բանը չի փա­փաքիր քա­ղաքա­կանաց­նել հար­ցը եւ զայն չ՚ու­զեր կա­պել Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­տու­ցումնե­րու խնդրին հետ։

«ՆՅ» – Գի­տենք, որ Ֆրան­սա­յի մէջ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը դա­տապար­տող օրէն­քին ըն­դունու­մը մեր­ժուեցաւ Սահ­մա­նադ­րա­կան Խորհուրդին կող­մէ։ Յոյս կա՞յ որ այս հար­ցը կրկին սե­ղան բե­րուի։
Ր.Գ. – Իրա­ւական գետ­նի վրայ կ՚են­թադրեմ թէ նախ­քան Փէ­րին­չէ­քի դա­տավ­ճի­ռին կա­յացու­մը ո՛չ մէկ յոյս կայ որ նշեալ օրէն­քը ըն­դունուի։ Իսկ քա­ղաքա­կան դաշ­տը ու­նի զա­նազան վտանգներ։ Նախ որ Ֆրան­սա­յի քա­ղաքա­կան ու­ժը եւ հան­րա­յին կար­ծի­քը կը մեր­ժէ իր ազա­տու­թիւնը խախ­տող որե­ւէ նոր օրէն­քի մը գա­ղափա­րը։ Այս հար­ցը ան­ցեալին նա­խըն­թաց ու­նե­ցած է եւ ակա­նատես եղած ենք հա­կազ­դե­ցու­թեանց։ Խօս­քի ազա­տու­թեան որե­ւէ ճնշում իրա­պէս խո­տոր կը հա­մեմա­տի ներ­կայ ժա­մանա­կաշրջա­նին։ Ան­շուշտ Տիէօտո­նէի պա­րագան փա­կագիծ մըն էր, որ կը հա­մապա­տաս­խա­նէր այլ գոր­ծօննե­րու։ Իմ կար­ծի­քով 2012ի աղմկա­յարոյց օրէն­քէն վերջ նոր օրի­նագիծ մը ի սկզբա­նէ քա­ղաքա­կանա­պէս մեր­ժումի դա­տապար­տուած է։

Բաժիններ
Ուղիղ
Լրահոս
Որոնում