Նոյեմբերի 11-ին Մոսկվայում համագործակցության վերաբերյալ փաստաթղթեր են ստորագրել «Ռոսատոմի» ղեկավար Սերգեյ Կիրիենկոն և Իրանի ատոմային էներգետիկայի գործակալության ղեկավար Ալի Աքբար Սալեհին: Ըստ այդ փաստաթղթերի` կա նաև համաձայնություն Իրանում երկու նոր ատոմակայանի կառուցման մասին:
Թե ինչպիսի ընթացք կունենա այս համաձայնագրերի իրագործումը, ցույց կտա ժամանակը, քանի որ այստեղ շատ որոշիչ են լինելու Իրան-Արևմուտք բանակցությունները, և սրանցից է կախված լինելու Ռուսաստանի հետ Իրանի համագործակցության ապագան: Արևմուտքի հետ բանակցությունները առաջ են գնում բավական դանդաղ: Օրերս Օմանում տեղի ունեցած ԱՄՆ-Եվրամիություն-Իրան եռակողմ հանդիպումը արտգործնախարարների մակարդակով, ըստ էության, անարդյունք էր, համենայնդեպս շոշափելի առաջընթաց չարձանագրեց: Այս ֆոնին, իհարկե, Մոսկվայի հետ Թեհրանի համաձայնագրերը նպատակ ունեն նաև որոշակիորեն ազդեցություն թողնել Արևմուտքի վրա, և Թեհրանն, ըստ ամենայնի, փորձում է իր բանակցային դիրքերն ամրացնել նման համաձայնագրերով:
Այս գլոբալ հոսքերից զատ, Իրանի և Ռուսաստանի միջև ատոմակայանի շինարարության մասին համաձայնագիրն ունի նաև ավելի փոքր ենթատեքստեր` մասնավորապես կապված Հայաստանի հետ: Հայաստանը դեռևս 2008 թվականին հայտարարել է նոր ատոմակայանի շինարարության մասին, որից մեկ-երկու տարի հետո «Ռոսատոմի» հետ կնքվեց համաձայնագիր, որ շինարարությունն իրականացնելու է Ռուսաստանը: Սակայն առ այսօր որևէ տեղաշարժ այս ուղղությամբ չկա: Ռուսաստանը հայտարարել է, որ կհատկացնի շինարարության ֆինանսների 20 տոկոսը, ըստ նախնական գնահատականի՝ մոտ 1 միլիարդ դոլար: Բայց ակնհայտ է, որ որևէ այլ ներդրող չի մտնի այդ նախագծի մեջ, եթե այնտեղ է Ռուսաստանը և Ռուսաստանն է ստանձնել շինարարության, այսպես ասած, հանձնառությունը:
Ի վերջո, ատոմակայանի նախագիծը քաղաքական է առաջին հերթին, և ներդրումներն այստեղ քաղաքական բնույթ ունեն, հետևաբար որևէ այլ ներդրող չի մտնի մի տեղ, որտեղ արդեն իսկ իր ձեռքը դրել է Ռուսաստանը, որքան էլ որ տեղ է թողել այլ ձեռք դնողների համար: Այդ տեղ թողելն է ամենաառանցքայինը:
Բանն այն է, որ Ռուսաստանի խնդիրն իրականում ատոմակայան կառուցելը չէ Հայաստանում, քանի որ այդ դեպքում Մոսկվան ոչ մի ձեռքի տեղ չէր թողնի և կֆինանսավորեր ամբողջությամբ: Հարցն այն է, որ Ռուսաստանը պարզապես արգելափակել է այլ ներդրողների մուտքը հայկական նոր ատոմակայանի նախագիծ: Մոսկվան համոզված է, որ բավական է մի փոքր տեղ դնի իր ձեռքը, որպեսզի մյուս որևէ հատվածներում որևէ այլ ձեռքեր չհայտնվեն` քաջ հասկանալով, որ ֆինանսա-տնտեսական առումով տեղ թողնված է, սակայն քաղաքական առումով այն չկա:
Ռուսաստանը ատոմակայանի շինարարության ավելի թանկ ծրագրեր է իրականացնում Թուրքիայի հետ, այսօր համաձայնագրեր է ստորագրում Իրանում նոր ատոմակայաններ կառուցելու մասին: Մի քանի ամիս առաջ ադրբեջանցի պաշտոնյաներն էին հայտարարում, որ Մոսկվայի հետ շփումներ են հաստատում ատոմային էներգետիկայի շուրջ համագործակցություն սկսելու համար: Մոսկվան Հայաստանի շուրջը ատոմակայաններ է կառուցում, իսկ ահա Հայաստանի նոր ատոմակայանի հարցում կատարում է ընդամենը զսպող դեր, փոխարենը 300 միլիոն դոլար հատկացնում հին ատոմակայանը նորոգելու համար: Ընդ որում` նորոգման աշխատանքները կատարելու են ռուսական ընկերություններ, որոնք այսպիսով կվերցնեն այդ 300 միլիոն դոլարը, որը Մոսկվան տալու է պարտքով, իսկ պարտք կմնա Հայաստանը: Լավ ատրակցիոն է, խոսք չկա:
Ընդ որում` ոչ մի երաշխիք չկա, որ հայկական գործող ատոմակայանի նորոգումը ավելի թանկ չի արժենա կամ ժամանակի մեջ ավելի չի ձգձգվի: Այստեղ Ռուսաստանն ունի երկշերտ շահ: Նախ կոմերցիոն՝ ինչքան քիչ աշխատի ատոմակայանը Հայաստանում, այնքան Հայաստանում ավելի շատ կաշխատի և էներգիա կվաճառի Հրազդանի ՊՇԷԿ-ը, որը պատկանում է ռուսական գազային հսկային՝ «Գազպրոմին», և որը սպառում է ռուսական գազ: Ոչինչ, որ այդ էլեկտրաէներգիան ավելի թանկ է, քան ատոմակայանի արտադրածը, և հետևաբար հայաստանցիներն ավելի թանկ են վճարելու: Կարևորը, որ շահույթ ստանա «Գազպրոմը»:
Հայաստանի էներգետիկայի նախարար Երվանդ Զախարյանը երեկ խորհրդարանում հայտարարել է, որ հայկական ատոմակայանը հաջորդ տարի կանգնեցվելու է վեց ամսով՝ շահագործման ժամկետը մինչև 2026 թվականը երկարաձգելու համար անհրաժեշտ նորոգման աշխատանքների նպատակով: Նույն Երվանդ Զախարյանը շաբաթներ առաջ հայտարարել էր, որ հայկական ատոմակայանի պլանային նորոգման ընթացքում չնախատեսված աշխատանքներ են ի հայտ եկել: Ի՞նչն է խանգարելու հաջորդ տարի հայտարարել, որ վեցամսյա դադարի ընթացքում չնախատեսված աշխատանքներ են ի հայտ եկել, և ավելի լավ նորոգելու համար կպահանջվի ևս մի քանի ամիս:
Զախարյանը հայտարարել է, որ մինչև 2026 թվականը Հայաստանը պարտավոր է նոր ատոմակայան կառուցել: Հայաստանը պարտավոր էր արդեն իսկ սկսած լինել նոր ատոմակայանի կառուցումը, սակայն այսօր ընդամենը պարտք է վերցնում հինը նորոգելու և ժամկետը երկարաձգելու համար: Որովհետև այստեղ է նաև Հայաստանն ատոմակայանազերծելու Ռուսաստանի երկրորդ շահը:
Ատոմակայանը քաղաքական, ռազմա-քաղաքական ռեսուրս է` և այն պատճառով, որ էներգետիկ անվտանգություն է ապահովում, և այն, որ չնայած զենքից բավական հեռու, բայց ամեն դեպքում միջուկային տեխնոլոգիա և այսպես ասած զինանոց է, որը կշիռ է տալիս տվյալ պետությանը: Հայաստանը զրկելով ատոմակայանից` Ռուսաստանի համար էլ ավելի հեշտ կամ գրեթե լուծված հարց հնարավոր կլինի համարել Հայաստանի վերագաղութացումը:
Ու քանի դեռ Հայաստանում այդ գործընթացը ծավալվում է առանց որևէ քաղաքական դիմադրության, ապա 2026 թվականին Հայաստանը ոչ միայն նոր ատոմակայան չի ունենա, այլ չի ունենա անգամ էներգետիկայի նախարարություն` դրա փոխարեն բավարարվելով ՌԴ էներգետիկայի նախարարության վարչությամբ:
