Նոյեմբերի 15-ին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում տեղի կունենա դաշնամուրային աննախադեպ համերգ. այդ օրը հանդիսատեսը բեմում կտեսնի միանգամից 4 դաշնակահարի: «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում Հայաստանի պետական կամերային նվագախմբի գեղարվեստական ղեկավար և գլխավոր դիրիժոր Վահան Մարտիրոսյանը ներկայացրեց, թե ովքեր կլինեն բեմում ու ինչ ծրագրով հանդես կգան:
– Պարոն Մարտիրոսյան, այդ օրը ի՞նչ է սպասվում հանդիսատեսին:
–Սպասվում է մի եզակի համերգ, որը Հայաստանում վաղուց տեղի չի ունեցել ու շատ երկար ժամանակ տեղի չի ունենա: Սկսվում է մեկ դաշնամուրով, հետո միանում է երկրորդը, հետո՝ երրորդը, ապա՝ չորրորդը, և վերջապես չորսով Հայաստանի պետական կամերային նվագախմբի հետ միաժամանակվերջացնում ենք համերգը:
– Ո՞րն է համերգի յուրահատկությունը՝ բեմում չորս դաշնակահարով հանդես գա՞լը, թե՞ համերգային ծրագիրը:
– Երկուսն էլ շատ հետաքրքիր են: Դուք արդեն մեկ դաշնամուրով լսել եք, գիտեք՝ ինչպես է, չորս դաշնակահարով պատկերացրեք՝ ինչ հնչողություն կլինի դահլիճում: Այդ օրը կհնչի Բախի դաշնամուրի 4 կոնցերտը, ու ծրագիրը կեզրափակվի Ռավելի աշխարհահռչակ Բոլերոյով, որը Հայաստանում առաջին անգամ կհնչի 4 դաշնամուրային տարբերակով:
– Ի՞նչ սկզբունքով եք ընտրել դաշնակահարներին: Սվետլանա Նավասարդյանն է լինելու այդ օրը Ձեզ հետ, մյուսներն արտերկրից են:
– Սկզբունքը հետևյալն է՝ ես որոշեցի շուրջս հավաքել իմ բոլոր սիրելի երաժիշտներին: Երկուսը գալիս են Ֆրանսիայից, որոնցից մեկի հետ ես սովորել եմ Փարիզի կոնսերվատորիայում, մյուսն ավելի երիտասարդ է, որի հետ ընկերացել եմ Ֆրանսիայում, իսկ չորրորդը Սվետլանա Նավասարդյանն է, որը 7 տարեկանից եղել է իմ կողքին ու մանուկ տարիներից շատ խորհուրդներ է տվել որպես դաշնակահար: Դա միաժամանակ ստեղծում է երկու տիպի կամուրջ՝ Ֆրանսիա ու Հայաստան, և մյուս կողմից՝ սերնդային կամուրջ:
– Դասական արվեստը սովորաբար համարվում է թանկ հաճույք, հարուստ երկրների մենաշնորհ: Արդյոք մեր երկիրը ունի՞ դասական արվեստը զարգացնելու հնարավորություն:
– Իհարկե, ես չէի ասի, թե դա թանկ հաճույք է: Պոպուլյար երաժշտությունը տասն անգամ ավելի թանկ արժե: Այսօրվա այն շոուները, որ կարողանում են անել փոփ երաժշտությունում, այն գումարը, որ պետք է այդ շոուների համար, դրա կեսը բավական է մի օպերա բեմադրելու համար: Դա այդքան էլ գումարային խնդիր չէ: Հայաստանում ունենք գործող օպերային թատրոն, ունենք ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ, մի քանի այլ նվագախմբեր, որոնք գործում են: Պետք չէ դրանից դրամա սարքել:
– Ցուրտ ու մութ տարիներին դրանք շարունակել են գործել: Արդյոք մեր ժողովուրդն ունե՞ր այդ հոգևոր սննդի պահանջարկը:
-Երաժշտությունը և արվեստը հոգեկան սնունդ են: Եթե չունեք իսկական սնունդ, զրկվել նաև հոգեկան սննդից՝ քիչ դժվար կլիներ: Դա է երևի, որ մարդկանց թույլ տվեց դիմանալ այդ մութ ու ցուրտ տարիներին:Գերմանիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներից հետո, երբ իրենց գումար տվեցին, առաջին հերթին վերականգնեցօպերային թատրոնը: Երբ հարցնում էին՝ ինչո՞ւ եք օպերան վերականգնում, ժողովուրդը հաց չունի ուտելու, ասում էին՝ թողեք ժողովուրդը հոգեպես սկսի ապրել, իսկ մնացածը ժամանակի ընթացքում ինքնըստինքյան կգա: Արվեստը եթե վերացնենք, ազգն արդեն ազգ չի լինի:
– Առաջին հայացքից մշակութային կյանքը աշխույժ է՝ դասական արվեստի փառատոները մեկը մյուսին հաջորդում են: Արդյոք այդ քանակը որակ ապահովո՞ւմ է:
-Գիտեք՝ քանակը վատ չէ, թող լինի, որքան շատ՝ այնքան լավ: Ես հասցնում եմ հետևել մի քանի փառատոների, որտեղ որակն էլ է ներկա՝ «Երևանյան փառատոնը», «Հեռանկարները», որտեղ բավական որակյալ երաժիշտների հետ են աշխատում: Թող ունկնդիրն ինքն էլ ունենա իր սեփական կարծիքը:
–Տարածված կարծիք կա, թե դասական արվեստի նկատմամբ հետաքրքրությունը ամբողջ աշխարհում նվազում է:
– Համամիտ չեմ, քանի որ մեր դահլիճները միշտ լեփ-լեցուն են: Խնդիր չի եղել: Հայաստանում մի քիչ տարբեր է, քանի որ դահլիճում տեսնում ենք տարբեր տարիքի ունկնդիրների, իսկ արտերկրում հանդիպում ենք երրորդ սերնդի ունկնդրի: Գիտեք, 50-ն անց մարդիկ միշտ ել կլինեն մեր համերգներին: Մեր համերգներին տեսնում ենք նաև բազմաթիվ երիտասարդների, ինչն ինձ շատ է ուրախացնում: Արտասահմանում նրանք փոքր-ինչ քիչ են գնում համերգների, բայց գալիս է մի տարիք, որ մարդիկ ուզում են հոգեպես հարստանալ, իսկ դա միայն դասական երաժշտությունը կարող է նրանց տալ:
– Պարոն Մարտիրոսյան, համամի՞տ եք, որ ներկայում կա ստեղծագործողի ճգնաժամ: Դասական արվեստում նոր անուններ ի հայտ գալի՞ս են, ու եթե այո, ապա ինչո՞ւ դրանց մասին տեղյակ չենք: Մեզանում նոր կոմպոզիտորների գործերը որտե՞ղ են հնչում:
– Դա միշտ խնդիր է եղել: Մերօրյա կոմպոզիտորը ավելի մեծ խնդիր է ունեցել կատարվելու, քան դասական կոմպոզիտորները: Օրինակ՝ Բեռլիոզին 1900-ականներին Ֆրանսիայում շատերն էին դեմ: Նրա երաժշտությունը երբեմն կատարվում էր, երբեմն՝ ոչ: Մոցարտին գալիս, ասում էին՝ օպերայիդ մեջ շատ նոտա ես գրել, կրճատիր,Շոստակովիչին չէին թողնում ստեղծագործել:Միշտ էլ այդ ճգնաժամը եղել է, բայց ես 100 տոկոսով համոզված եմ, որ այսօր ապրում ենք մի ժամանակում, ինչ ապագայի մոցարտները և բրամսները: Պարզապես ժամանակ է պետք: Հանճարն այնպիսի բան է, որ ժամանակն է ֆիլտրում:
–Մեզանում կա՞ն երիտասարդ կոմպոզիտորներ, որոնք այսօր էլ ստեղծագործում են:
-Իհարկե՝ կան, Հայաստանի պետական կամերային նվագախումբը հաճախ է կատարում ժամանակակից կոմպոզիտորների գործեր, ես միշտ եմ ասում՝ իմ դուռը բաց է նրանց առաջ, նրանք կարող են իրենց գործերը բերել, ու մենք առանց որևէ խնդրի դրանք կկատարենք: Աշխարհում էլ է հաճախ կատարվում: Հարցն այն է, թե ժամանակակից կոմպոզիտորի մահից հետո իր աշխատանքները կշարունակվե՞ն կատարվել, թե՞ չէ, իսկ դա ցույց կտա միայն ժամանակը:
– Դասական երաժիշտների ցածր աշխատավարձերը արդյոք չե՞ն խանգարում վերջիններիս ստեղծագործելու: Հակառակ դեպքում՝ նրանք պարզապես արտագաղթում են:
-Արտագաղթը մեծ խնդիր է մեզ համար: Իմ նվագախմբից արդեն մի քանի հոգի գնացել են, ստիպված նորից հայտարարություն ենք տվել, մրցույթներ ենք անում, նոր մարդիկ ընդունում: Իհարկե, մեծ խնդիր ունենք աշխատավարձերի առումով, այն չի բավականացնում: Երաժիշտը հանգիստ ստեղծագործելու համար պետք է հոգեպես հանգիստ լինի: Նա նվագելիս չպետք է մտածի, թե մեկ ժամ հետո որտեղից է գնելու հերթական երշիկը, կամ եթե երեխան կոշիկ կամ շոր չունի՝ որտեղից գումար գտնի: Դա խանգարում է երաժշտին 100 տոկոսով տրվել իր աշխատանքին: Բայց միաժամանակ, արվեստը գումարի հետ կապ չունի: Դա չի նշանակում, որ եթե մարդը քիչ փող ունի, նա վատ երաժիշտ է, ընդհակառակը՝ կարող եք լինել շատ աղքատ և շատ լավ նվագել: Կարող եք լինել հարուստ ու չկարողանալ նվագել:
–Արտագաղթող երաժիշտներին ովքե՞ր են գալիս փոխարինելու:
-Երիտասարդները, պարզապես նրանց մեջ էլ գոյություն ունի այդ արտագաղթը: Երբ երիտասարդը մի փոքր հաջողության է հասնում, գնում է արտասահման՝ իմանալով, որ այնտեղ ավելի լավ կապրի,քան այստեղ:
–Այս տեսանկյունից ապագան Ձեզ ինչպե՞ս է ներկայանում:
– Քանի դեռ նվագախմբերը գործում են, մենակատարները գալիս են, դասական արվեստը գործում է՝ հետաքրքրությունը կմնա: Իսկ որակը ստանում ենք: Դա մեր աշխատանքն է: Մենք պետք է կարողանանք մեր երաժշտությունը, մեր արվեստը պահել մեր արյան գնով:
–Ի՞նչ մշակութային քաղաքականությամբ են առաջնորդվում նվագախմբերը:
– Գիտեք՝ մշակութային քաղաքականությունը որն է: Մեզ ոչինչ ավելի պետք չէ, քան դրամ: Եթե ֆիանանսապես ապահովլինենք, ոչ մի ուրիշ խնդրի կարիք չենք ունենա: Շատ հոյակապ երաժիշտներ ու ապագա երաժիշտներ կունենանք, եթե նրանք հասկանան, որ սովից վերջում չեն մահանա: Առանց գումարի շատ դժվար է: Գումարով այս երկրում ամեն ինչ շատ հեշտ կլինի անել:
– Վերջերս զեկույց հրապարակվեց, որում Հայաստանը ամենաթշվառ երկրների ցանկում առաջին հորիզոնականներում էր:
– Դուրս եկեք փողոց և հաշվեք, թե քանի «Բենթլի» կտեսնեք ամեն քառակուսի մետրի վրա: Ես, ապրելով Փարիզում, այդքան «Բենթլի» տեսած չկամ: Ես չգիտեմ՝ այդ ինչ թշվառության մասին է խոսքը: Իհարկե՝ կա, բայց գումարը մի քանիսի մոտ է: Ես քաղաքական գործիչ չեմ, ես երաժիշտ եմ: Այդ հարցերի պատասխանները, ցավոք, ես չունեմ:
– Մեր երկրի համար արդյոք շռայլություն չէ՞ դրսից հրավիրել երաժիշտների, հրավիրյալ երաժիշտների մասնակցությամբ համերգներ տալ: Դա շռայլությո՞ւն է, թե՞ անհրաժեշտություն:
– Միաժամանակ երկուսն էլ՝ թե՛ շռայլություն է, թե՛ անհրաժեշտություն: Մենք չենք կարող մեր ունկնդրին զրկել այդ մեծ երաժիշտներից, ինչո՞ւ նրանց պետք է միայն հեռուստատեսությամբ տեսնեն: Իրենք կարող են ներկա գտնվել այդ մարդկանց համերգին, մոտենալ, խոսել, զգալ, թե ինչպես է անցնում մեծանուն երաժիշտների մասնակցությամբ համերգը: Շատ կարևոր է, որ հայտնի նվագախմբեր են գալիս դրսից՝ Վիեննայի, Ամստերդամի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբերն էին եկել: Մեր ունկնդիրն էլ ունի աշխարհի լավագույն նվագախմբերին ունկնդրելու իրավունք: Եթե կարողանում են բերել այդպիսի երաժիշտների, ուրեմն կարողանում են հայթայթել գումար նրանց բերելու համար:
– Հնչում է նաև հակառակ կարծիքը, որ այդ գումարի փոխարեն՝ հնարավոր է տեղում ինչ-որ բան անել:
-Ամեն ինչ էլ հնարավոր է՝ գիտեք: Եթե մի Բոչելլիի գալով կարող ենք մեր նվագախումբը 15 տարիպահել, հարց է առաջանում: Չգիտեմ, շատ բարդ հարց է, քանի որ ժողովուրդն էլ է ուզում Բոչելլիին տեսնել: Մյուս կողմից՝ մեր երաժիշտներն էլ ունեն այդ կարիքը, որ իրենցով էլ հետաքրքրված լինեն, որքան Բոչելլիով:
– Դժվա՞ր չէ այս պայմաններում պահել կամերային նվագախումբ:
-Շատ դժվար է, բայց ես լավատես եմ ու ամեն օր եմ պայքարում, որ նվագախմբի վիճակը լավանա: Եթե ես կամ ինչ-որ մեկը չպայքարի, նվագախումբը կարող է վերանալ:
