Եթե Հայաստանում ստեղծված ներքաղաքական իրավիճակը դիտարկենք տեսական սխեմաներով, ապա բնականաբար ողջունելի է, երբ իշխող քաղաքական ուժի դիմաց կա բավական ուժեղ և ազդեցիկ քաղաքական միավորում, որն ունի տնտեսական ռեսուրսներ, մարդկային ռեսուրս, կազմակերպման և մոբիլիզացիոն կառուցվածքային բավարար ռեսուրսներ և այլն:
Սա առավել կարևոր է այն դեպքում, երբ երկրում ընտրական մեխանիզմ չի գործում, և հասարակությունը հնարավորություն չունի ցանկացած իշխող քաղաքական ուժի պարզապես հակադրել իր ձայնը, քվեն: Այդ դեպքում, անգամ եթե խոսքը գնում է բնույթով նույնական ուժի մասին, ապա, միևնույն է, նախապատվելի է այդ տարբերակը՝ նույնական բնույթով ուժերի մրցակցությունը, քան մրցակցության բացակայությունն ընդհանրապես:
Այս իրավիճակն, իհարկե, ունի իր արատավոր էֆեկտները: Այն իրականում էլ ավելի փակ համակարգ է ձևավորում և թույլ չի տալիս երկու նույնական ուժերից դուրս այլ քաղաքական նախաձեռնության ծավալում, քանի որ այդ ծավալումը արդեն հավասարապես չի բխում երկու մրցակցող ուժերի շահերից, և նրանք առնվազն այդ հարցում մշտապես գալիս են ընդհանուր հայտարարի:
Այսինքն` ստեղծվում է, ըստ էության, երկբևեռ համակարգ, ինչը նշանակում է, որ հասարակության համար վերափոխումների հույսը պայմանավորվում է արդեն նրանով, թե ինչքան արագ այս երկու բևեռները հենց իրենք իրենց ներսում կվերափոխվեն: Բայց այստեղ առաջ է գալիս մի շատ կարևոր նրբություն՝ ընտրական մեխանիզմի բացակայությունը: Երբ այդ մեխանիզմը չկա, այսինքն` երբ երկու ուժերի պայքարի որոշողը, դատավորը, արբիտրը հասարակությունը չէ, որն էլ իր քվեով վճռում է պայքարի ելքը ընտրությունից ընտրություն, այդ ուժերի ներքին վերափոխման գործընթացը ոչ միայն չափազանց դանդաղ է տեղի ունենում, այլ գրեթե զրոյական է վերափոխումների մոտիվացիան: Քանի որ այդ ուժերը միմյանց հետ մրցակցում են ընդամենը միմյանց վախեցնելու շրջանակում, այսինքն` ով ավելի ուժեղ կվախեցնի և կստիպի մյուսին ենթարկվել իրեն:
Սա էլ կարող է որոշ փոփոխություններ բերել, սակայն այդ փոփոխություններն արդեն ավելի շատ կարող են հոգեբանական լինել, այսինքն` հասարակության բավարարվածության տեսքով, որ ահա մեկը հեռացավ և եկավ մյուսը: Սակայն քանի որ հեռացնողը հասարակությունը չէ, այսինքն` հասարակությունն ընդամենը կանգնում է և վստահում, սակայն հենց այդ պահից էլ համակերպվում որոշումների կայացման ոչ ներկայացուցչական մեխանիզմին, այսինքն` նրան հորդորում են, որ որոշողը չորս-հինգ հոգի են լինելու, և նա համաձայնում է հենց այդտեղից, ապա հեռացումները հանրային կյանքում կարող են բերել առավելագույնը կոսմետիկ տարբերություններ: Այսինքն` տեսական դիտարկումից դուրս շատ կարևոր են մեխանիզմները, դրանց էությունը, առանձին դետալները, որոնք արդեն կոնկրետացնում են իրավիճակն ու խնդիրը և թույլ տալիս առավել ճշգրիտ գնահատականի ու եզրակացության հանգել, թե ինչի հետ գործ ունենք:
Ու երբ դիտարկում ենք արդեն Հայաստանում առկա իրավիճակը հենց այդ դետալներով, ապա արձանագրում ենք, որ տեսականն այստեղ իրականության բուն բովանդակությունից շատ է տարբեր: Եվ ամենևին երկրորդական չէ, օրինակ, այն, որ երկու բևեռներում էլ կանգնած են, առաջատար և առաջնորդող են ուժեր, որոնք անկախ պետականության տարբեր տարիներին ընտրակեղծիքներ են թույլ տվել՝ մասշտաբային, և թույլ են տվել դրանց արդյունքում իշխանության, իշխանական համակարգի ձևավորում, անպատժելիության մթնոլորտի ձևավորում, սակայն նրանցից որևէ մեկն առ այսօր միանգամայն հստակորեն և առարկայորեն չի խոստովանել իր հանցանքը հասարակությանը և ներողություն չի խնդրել, չի ընդունել, որ դրանով ուղղակի անասելի հարված է հասցվել պետականության հիմքին և չի տվել թե իր, թե այլոց կատարած քայլի քաղաքական գնահատականը:
Ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ այդ ուժերը չեն խոստովանում, որ օրինակ` 1996-ին, 2003-ին, 2008-ին եղել են զանգվածային ընտրակեղծիքների մասնակից, կեղծել են հասարակության քվեարկությունը, Հայաստանում հաստատել են հակասահմանադրական իշխանական համակարգ: Եթե չեն ընդունում, հասարակությունը կարո՞ղ է ենթադրել, որ նրանք պատրաստ են նույնը կրկնել ևս մեկ անգամ: Իհարկե, ընդունելը դեռ որևէ բանի բացարձակ երաշխիք չէ, սակայն չընդունելն էլ ավելի մեծ է պահում կրկնության հավանականությունը: Իսկ եթե հասարակությանն առաջարկվող իշխանափոխության գործընթացի առանցքում չկա ընտրական մեխանիզմի աշխատանքի շուրջ դիսկուրսը, նշանակում է, որ օրակարգում ոչ թե մեխանիզմների, այլ ընդամենը դերերի փոփոխությունն է, տեղերի փոփոխությունն է:
Այսինքն` տեսականում մրցակցության բացակայությունից առավել նախընտրելի, թեկուզ անորակ մրցակցությունը գործնականում բացարձակապես գոյություն չունի, որովհետև խաղացողները իրենք էլ հանդիսանում են իրենց խաղի դատավորը, արբիտրը: Իրենք են որոշում, թե ով խախտեց կանոնները, իրենք գիտեն, թե որն են խախտում, իսկ որը՝ ոչ:
Հասարակությունն այդ ամենն իմանալ չի կարող, քանի որ հասարակությունը կարող է գիտենալ միայն Սահմանադրությունն ու օրենքները, որոնք գրված են: Իսկ երկու բևեռները պայքարում են չգրված խաղի կանոններով, ինչի վկայությունն է ընտրական մեխանիզմի դիսկուրսի բացակայությունը: Հասարակությունն այդ չգրված կանոններին տեղյակ չէ, այդ կանոնները որոշում են նույնպես չորս-հինգ մարդ: Հետևաբար հասարակությունը չի կարող իմանալ, թե ով խախտեց, ինչը խախտեց, ինչպես խախտեց և այլն: Այս դեպքում, հանրությունը նույնիսկ լիարժեք հանդիսատես չէ, որովհետև հնարավոր չէ լիարժեք հանդիսատես լինել` չտիրապետելով այն կանոններին, որով ընթանում է խաղը:
