Թուրքական Hürriyet թերթի սյունակագիր Յուսուֆ Քանլին իր «Նոր Սայքս-Պիկոյի համաձայնությո՞ւն» հոդվածում անդրադարձել է արաբական աշխարհի վերջին զարգացումներին.
«1916 թվականի մայիսի 16-ին անգլիական և ֆրանսիական դիվանագետներ Մարկ Սայքսն ու Ժորժ Պիկոն կնքեցին մի գաղտնի համաձայնագիր, որով միմյանց միջև բաժանեցին դեռևս չփլուզված Օսմանյան կայսրության տիրույթները: Ցարական Ռուսաստանն ու Իտալիան նույնպես նախապես տեղեկացվել էին անգլո-ֆրանսիական այդ բանակցությունների մասին:
Համաձայնագրով Անգլիան իր վերահսկողությունն էր հաստատելու այն շրջաններում, որոնք այժմ կազմում են Հորդանանի և Իրաքի տարածքը, ինչպես նաև Հայֆայի շուրջ ընկած մի փոքր գոտին:
Իսկ Ֆրանսիան իր վերահսկողությունն էր հաստատելու ներկայիս Թուրքիայի հարավ-արևելյան հատվածի մեծ մասի, Հյուսիսային Իրաքի, Սիրիայի և Լիբանանի վրա:
Պլանավորված էր Պաղեստինը հանձնել միջազգային վերահսկողությանը, ինչի համար Անգլիան և Ֆրանսիան քննարկումներ էին ունենալու Ռուսաստանի և մյուս երկրների հետ:
Սևծովյան նեղուցները, այդ թվում՝ նաև Հալիպոլիի թերակղզին անցնելու էին ցարական Ռուսաստանի վերահսկողության տակ: Վերջինս ստանալու էր նաև ներկայիս Թուրքիայի արևելյան հատվածը (Արևմտյան Հայաստանը):
Իտալիան իր հերթին ստանալու էր Էգեյան ծովի մի շարք կոնկրետ կղզիներ, ինչպես նաև ազդեցության գոտիներ Իզմիրի շուրջը և ներկայիս Թուրքիայի հարավ-արևմուտքում:
Օսմանյան կայսրության բաժանման շուրջ այս համաձայնությունը հետագայում հանդիսացավ 1920 թվականի օգոստոսի 10-ին կնքված Սևրի պայմանագրի հիմքը, ըստ որի` Թուրքիայի արևելքում պետք է ստեղծվեր հայկական պետություն, իսկ Թուրքիայի հարավ-արևելքում` քրդական պետություն:
Եվ ահա այժմ` այդ համաձայնագրի կնքումից գրեթե 100 տարի անց, Մերձավոր Արևելքը նորից բոցերի մեջ է, և բավական տարօրինակ է, որ հենց Մեծ Բրիտանիան ու Ֆրանսիան են գլխավորում Լիբիայի ավիառմբակոծությունները: Բնականաբար, նրանց նմանատիպ վարքի պատճառը Հյուսիսային Աֆրիկայի բեդվինների հանդեպ տածած սերը չէ:
Ռուսաստանը չի մասնակցում ռմբակոծություններին` իրականում իր մտահոգությունը հայտնելով դրանց կապակցությամբ , ինչպես և Չինաստանը: Նրանք չօգտվեցին ՄԱԿ ԱԽ-ում համապատասխան բանաձևի հանդեպ իրենց քվեարկության իրավունքից:
Այդ բանաձևը Մեծ Բրիտանիային ու Ֆրանսիային ձևականորեն հնարավորություն ընձեռեց իրադարձությունների ընթացքը թեքել իրենց համար անհրաժեշտ ուղղությամբ, ինչին որ այսօր ականատես ենք լինում:
Սակայն այս անգամ ի հայտ է եկել նոր տարր` ԱՄՆ-ը: Բայց մի՞թե նրանք չէին մասնակցում 1916 թվականի համաձայնագրին: Օրինակ՝ ինչո՞ւ է ԱՄՆ-ը Վիլսոնի դոկտրինայով նախաստորագրել 1916 թվականի համաձայնագիրը և ցայժմ չի ճանաչում 1923 թվականի հուլիսի 24-ին կնքված Լոզանի պայմանագիրը:
Այստեղ որևէ շփոթմունք չկա: Բեմ է դուրս բերվել նորից այդ հին խաղը: Մենք այդ նոր գաղտնի բանակցությունների մասին կտեղեկացվենք միայն այն դեպքում, եթե կողմերից մեկն ավարի բաժանման հարցում անտեսվի մյուսների կողմից»:
Հիշեցնենք, որ ամերիկյան ամսագրերն ու կիսապաշտոնական կայքերը հաճախ են տպագրում Թուրքիայի նոր քարտեզը, ըստ որի` նրա արևելյան հատվածում (13 նահանգներում) ստեղծված է Քրդական պետություն` Դիարբեքիր մայրաքաղաքով:
