«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Արևելք-Արևմուտք» հետազոտական կենտրոնի ղեկավար, ադրբեջանցի փորձագետ Արաստուն Օրուջլուն:
– Ինչպե՞ս եք գնահատում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ներկա փուլը: Ձեր գնահատմամբ, Հայաստանի և Ադրբեջանի ներկայիս իշխանությունները հնարավորություն և բավականին քաղաքական կամք ունե՞ն լուծելու այս խնդիրը:
– Կարծում եմ, որ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում արձանագրված միակ հաջողությունն այն է, որ հաշտությունը պահպանվել է, այլ առաջընթաց ես չեմ տեսնում: Եվ դրա պատճառը, այո, երկու կողմերի իշխանությունների քաղաքական կամքի բացակայությունն է, իսկ այդ կամքը նրանց մոտ բացակայում է իշխանության բոլոր ճյուղերում ոչ լեգիտիմ լինելու պատճառով:
– ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները Վիեննայում մարտի 23-24-ը Մինսկի խմբին ներկայացնելուց հետո հրապարակել են Լեռնային Ղարաբաղի հարակից շրջաններում իրականացված դիտարկման ամփոփումը, որի մեջ նշվում է, որ 2010թ. ՄԽ-ը հոկտեմբերի 7-12-ը դաշտային առաքելություն է անցկացրել «Լեռնային Ղարաբաղին հարող Ադրբեջանի 7 օկուպացված տարածքներում»` գնահատելու համար տեղում տիրող իրավիճակը, ներառյալ` մարդասիրական և այլ հարցերով: Ձեր կարծիքով, ինչքանո՞վ է օբյեկտիվ այդ զեկույցը` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նման առաքելություն Ադրբեջանի կողմից օկուպացված տարածքներում չի իրականացվել:
– Կարծում եմ` զեկույցը հավասարակշռված է, բայց, իհարկե, ամբողջությամբ չի արտացոլում օկուպացված տարածքներում առկա իրական վիճակը: Առաջին անգամ այդ զեկույցում խոստովանում են, որ Ադրբեջանին պատկանող բնակելի բոլոր տարածքները, որտեղից ադրբեջանցիները տեղահանվել են, վերածվել են ավերակների: Պատմական և մշակութային կողթողների պահպանության հարցն է նաև դրվում, ինչպես նաև գերեզմանների: Կարծում եմ` այդ ամենը մեկնաբանելն ավելորդ է: Զեկույցում նաև խոսվում է Քելբաջարի և Լաչինի 14 հազար բնակչության առկայության մասին և այնտեղ ապրողների անձը պարզելու հարցն է դրվում: Կարելի է կռահել, որ խոսքը ադրբեջանական բնակչության մասին չէ:
– Պարոն Օրուջլու, ինչպե՞ս եք գնահատում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի վերջին այցը տարածաշրջան և նրանց այն հայտարարությունը, թե եկել է վճռական քայլեր կատարելու ժամանակը: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ նկատի ունեն համանախագահները վճռական քայլեր ասելով:
– Կարծում եմ` վճռական քայլեր կատարելու ժամանակը դեռևս չի եկել: Թե՛ Հայաստանի և թե՛ Ադրբեջանի ներկայիս իշխանությունները օգտագործում են ղարաբաղյան հակամարտությունը որպես ներքին և արտաքին քաղաքականության միակ գործիք, իսկ հակամարտության կոմպրոմիսային որոշման հանգելու համար նրանց վրա գործադրված ճնշումները կարող են հանգեցնել անկանխատեսելի արդյունքների: Այդ իսկ պատճառով վճռական գործողությունները կարող են իրականացվել միայն երկու երկրում էլ հասարակության լայն շերտերի մանդատն ունեցող իշխանությունների հաստատման դեպքում:
– Վիեննայում ՄԽ համանախագահները հայտարարել են, որ առաջիկայում մտադրություն ունեն կրկին այցելելու տարածաշրջան, որպեսզի շարունակեն քննարկումը խաղաղ կարգավորման հիմնական սկզբունքների շուրջ` հիմնվելով մարտի 5-ին Սոչիում արձանագրված դրական առաջընթացի վրա: Համանախագահները մտադիր են կողմերի հետ մշակել հստակ մեթոդներ հետաքննելու հրադադարի ռեժիմի խախտման դեպքերը: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ անմիջապես Սոչիի հանդիպումից հետո շփման գծում հրադադարի ռեժիմի խախտման մի քանի դեպք տեղի ունեցավ և զինծառայողներ մահացան` համանախագահները հնարավորություն ունե՞ն իրականացնելու իրենց մտադրությունները:
– Կարծում եմ` ոչ: Շփման գիծը ձգվում է հարյուրավոր կիլոմետրերով և վերահսկել այն կարող է միայն Բաքվի և Երևանի քաղաքական կամքը: Իսկ շփման գծում արձանագրվող հրադադարի խախտման դեպքերի հետաքննությունը կարող է արդյունավետ լինել միայն այն դեպքում, երբ կներկայացվեն կոնկրետ փաստեր և ապացույցներ հետագայում նրանց վրա ազդելու համար: Սոչիի հանդիպման միակ դրական արդյունքը կարելի է համարել կողմերի հռետորիկայի որոշակի մեղմացումը: Թե ինչքան դա կշարունակվի` դժվար է կանխատեսել:
– ԵԱՀԿ-ն անընդհատ կողմերին կոչ է անում շփման գծից հետ քաշել դիպուկահարներին, բայց կողմերը կարծես այդ կոչերը չեն լսում: Հայկական կողմը բազմիցս հայտարարել է, որ հետ կքաշի դիպուկահարներին, եթե Ադրբեջանը ևս անի այդ քայլը: Ինչո՞ւ Ադրբեջանը մինչ օրս նման հայտարարություն չի անում և չի հետևում ԵԱՀԿ կոչերին:
– Ադրբեջանը ևս իր դիպուկահարներին հետ կքաշի այն բանից հետո, երբ այդ քայլն անի Հայաստանը: Նշեմ, որ վերջին ամսվա ընթացքում երեք ադրբեջանցիներ հենց դիպուկահարների զոհը դարձան: Հուսով եմ` գուշակում եք, թե որ կողմից են կրակել դիպուկահարները:
– Պարոն Օրուջլու, ի՞նչ է, ադրբեջանական կողմից չե՞ն կրակում:
– Կրակում են երկու կողմերն էլ և հերքում են երկու կողմերն էլ: Մեկը` շատ, մյուսը` քիչ, բայց կրակում են, ինչն էլ նշանակում է, որ չկա քաղաքական կամք և վստահություն: