«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Carnegie Endowment Վաշինգտոնի գրասենյակի «Ռուսաստանի և եվրասիական ծրագրի» ավագ վերլուծաբան Թոմաս դը Վաալը:
-Պարոն դը Վաալ, վերջին երկու տարիների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցությունները սառեցված էին, սակայն հայ-ադրբեջանական սահմանին և ղարաբաղա-ադրբեջանական հակամարտ զորքերի շփման գծում առաջացած օգոստոսյան լարվածությունից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները հանդիպեցին երկու անգամ. առաջինը՝ Սոչիում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի գլխավորությամբ, և երկրորդն օրերս՝ ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերիի հովանու ներքո: Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ կարող ենք ակնկալել բանակցային գործընթացից առաջիկայում:
-Ես չեմ կարծում, որ մենք մեծ առաջընթաց պետք է ակնկալենք: Ակնհայտորեն, դրական ազդանշան է այն, որ երկու նախագահները սկսել են խոսել նորից, բայց ինչպես Սոչիի, այնպես էլ ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի շրջանակներում կազմակերպված եռակողմ հանդիպումից հետո մենք չունեցանք որևէ միասնական հայտարարություն: Սակայն մենք կարող ենք ակնկալել մեկ այլ հանդիպում, միգուցե, Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի նիստի շրջանակում, հնարավոր է, նաև Փարիզում հոկտեմբեր ամսին: Այսպիսով տեսնում ենք, որ բոլոր երեք համանախագահ երկրները լի են նախագահների մակարդակով հանդիպում հյուրընկալելու ցանկությամբ: Ես կարծում եմ, որ ամենաքիչն, ինչ կարող ենք ակնկալել, շփման գծում միջադեպերի նվազումն ու բանակցային գործընթացի մեկնարկն է: Բանակցային գործընթացում հիմնականում նույն խնդիրները պահպանվում են:
-Օգոստոսյան լարվածությունը մի շարք փորձագետների ստիպեց մտածել, որ Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում էսկալացիան հրահրել է Ռուսաստանը՝ դրանով իսկ Արևմուտքին պատժելու նպատակով: Ձեր կարծիքով՝ ո՞րն էր ուղիղ մեկ ամիս առաջ գլուխ բարձրացրած լարվածության պատճառը:
-Ես կարծում եմ, որ Ռուսաստանը որևէ ուղիղ կապ չունի վերջին բախումների հետ: Այս լարվածության հեղինակը Հայաստանի և Ադրբեջանի զինված ուժերն էին երկու երկրների քաղաքական վերահսկողության ներքո: Մենք գիտենք, որ վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում մի շարք միջադեպեր են եղել շփման գծում և սահմանին: Հուլիսի 31-ին հայկական կողմն իրականացրեց գործողություն, որն օգոստոսի սկզբի լուրջ բախումների պատճառ դարձավ: Ինչո՞ւ դա պատահեց. իմ կարծիքով՝ հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում առաջընթացի բացակայությունից Ադրբեջանում մեծ հիասթափություն կա: Ըստ իս, դա մի մեծ ցինիզմ է բանակցային գործընթացի նկատմամբ: Իմ համոզմամբ, ուկրաինական զարգացումները ևս իրենց բացասական ազդեցությունն են թողնում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացի վրա:
-Պարոն դը Վաալ, ուկրաինական ճգնաժամի, Ռուսաստան-Արևմուտք հակամարտության պայմաններում ինչպե՞ս եք տեսնում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետագա աշխատանքը: Ի՞նչ մտավախություններ ունեք այս հարցի կապակցությամբ:
– Ես կարծում եմ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները միմյանց հետ շատ լավ են աշխատում: Յուրաքանչյուր կողմ գիտի, որ չի կարող աշխատել առանց մյուսի, բայց, իհարկե մի շարք հարցեր են առաջանում, օրինակ՝ Ամերիկայի, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի ղեկավարները կհամաձայնե՞ն արդյոք խաղաղության համաձայնագրի վերջնական տեսքի հետ: Մենք չգիտենք այս հարցի պատասխանը, ուստի ևս մեկ անգամ ասեմ, որ գործընթացը շարունակվում է, բայց մենք արդյունք չենք տեսնում: Իմ կարծիքով՝ ամենահետաքրքիրը շվեցարացիների առաջարկած գաղափարն է: Ինչպես գիտեք, նրանք առաջարկում են ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանն ուղղված «կառուցվածքային խաղաղ բանակցություններ»: Գաղափարի էությունը հետևյալն է, որ պարզապես երկու նախագահների հանդիպումները բավարար չեն, անհրաժեշտ են ավելի մեծ պատվիրակություններ, անհրաժեշտ է, որպեսզի ավելի լայն շրջանակում մասնագետները խոսեն խնդրի մասին կառուցվածքային կերպով: Եթե դու ցանկանում ես ունենալ ավելի լուրջ արդյունքներ, դու չես կարող ձգտել միայն երկու նախագահների հանդիպումներին, դու պետք է ձևավորես ավելի լայն բանակցային գործընթաց: Ես տեսա, որ Ջոն Քերին ևս անդրադարձել է այդ գաղափարին երկու նախագահների հետ իր հանդիպման ժամանակ:
-Մշտապես խոսվում է նախագահների քաղաքական կամքի անհրաժեշտության մասին, Դուք տեսնո՞ւմ եք հակամարտությունը կարգավորելու քաղաքական կամք նախագահների կողմից:
-Ես տեսնում եմ գործընթացը շարունակելու համար բավարար քաղաքական կամք, բայց եթե անկեղծ լինեմ, ապա ես չեմ տեսնում զիջումների գնալու քաղաքական կամք, որը կհանգեցներ հակամարտության կարգավորմանը: Իրավիճակը նույնն է վերջին 10-15 տարիների ընթացքում: Այստեղ որևէ նոր զարգացում չեմ տեսնում:
-Մի շարք փորձագետներ մշտապես պնդում են հակամարտության կարգավորման գործընթացում Արևմուտքի ակտիվ գործունեության անհրաժեշտության մասին: Այսօր արևմտյան ջանքերը բավարար համարո՞ւմ եք:
-Մենք պետք է անկեղծ լինենք այս հարցում: Պետք է հասկանանք, որ ԼՂ հակամարտությունն ամենակարևոր առաջնայնությունը չէ այսօր Արևմուտքի համար, երբ կա Ուկրաինա, Միջին Արևելք, Աֆղանստան և շատուշատ այլ տարածաշրջաններ: Ղարաբաղն առաջնահերթություն չէ, բայց Արևմուտքը կանի ամեն ինչ, որպեսզի լարվածությունը դադարի, և բանակցային գործընթացը շարունակվի: Բայց եթե Երևանն ու Բաքուն հակամարտությունը կարգավորելու գործում լուրջ ջանքեր ներդնեն, ապա դրան համարժեք ջանքեր կլինեն նաև արևմտյան մայրաքաղաքների կողմից:
