Հայաստանում Իրանի դեսպան Մոհամմադ Ռեյիսին կարծես թե ստանձնել է տարածաշրջանի «խղճի» դերը, որը ժամանակ առ ժամանակ խոսում է բավական բաց և ասում բաներ, որոնք հիշեցնում են ամպրոպներից ու փոթորիկներից հետո բացված երկինքը: Հայաստանի հասարակության համար դեռևս թարմ են Իրանի դեսպանի մտքերը գազի, էներգետիկայի մասին: Ու թարմ կլինեն այնքան, քանի դեռ Հայաստանը ստիպված է լինելու շատ թանկ վճարել «Գազպրոմի» հետ դեկտեմբերի 2-ի կապիտուլյացիոն պայմանագրի համար:
Դեսպան Ռեյիսին հուլիսի 18-ին էլ արել է բավական հետաքրքրական հայտարարություններ անվտանգության թեմատիկայով: Մասնավորապես, նա նախազգուշացրել է Ռուսաստանին, որ եթե Ադրբեջանին տրվող ռուսական զենքը կրակի, ապա դրանից առաջինը տուժելու է հենց Ռուսաստանը: Թեհրանն անշուշտ հասկանում է Մոսկվայի ռազմավարական խնդիրներն ու թիրախները տարածաշրջանում, որոնք անկասկած հասնում են ընդհուպ Իրան: Մոսկվայի համար կարևոր է ոչ միայն Արցախում ռազմական ներկայության հաստատումը, այլ դրա միջոցով Իրանի հանդեպ ազդեցիկ դիրքի ամրագրումը` արգելափակելով Իրանի խաղի հնարավորությունը Կովկասի ուղղությամբ, իսկ հետո բնականաբար ձգտելով Իրանի վրա հասնել ազդեցության այն աստիճանի, որը հնարավորություն կտա Թեհրանը վերածել ռուսական հաջորդ «ֆորպոստի»:
Իրանը Ռուսաստանին նախազգուշացնում է, որ թույլ չի տա սկսել այդ ծրագրի առաջին փուլը՝ Արցախում ռազմական ներկայության ապահովումը: Իրանի համար ներկայիս ստատուս քվոն ամենաշահեկանն է, երբ իրանական սահմանի մյուս կողմում կանգնած է հայկական զինուժ՝ ոչ մի այլ երկրի: Ընդհանուր առմամբ, այդ մասով բավական համահունչ են Իրանի և Արևմուտքի շահերը, քանի որ Արևմուտքի համար խնդիրը այստեղ տարածաշրջանային որակներն են, ոչ թե ստատուս քվոն: Այլ հարց է իհարկե, որ այդ որակների հարցում գեներատորի ահռելի պոտենցիալ ունեցող Հայաստանը իր առաքելությունն իրացնելու փոխարեն զբաղված լինելով ինքնիշխանությունը լիկվիդացնելով, խեղում է ստատուս քվոյի պահպանման տրամաբանությունը:
Միաժամանակ, շատ հետաքրքրական է Իրանի դեսպանի հայտարարությունը Նախիջևանի վերաբերյալ, ինչի կապակցությամբ նա կասկածի տակ է դնում Հայաստանի պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի հայտարարությունը, թե Նախիջևանում կան թուրքական ստորաբաժանումներ: Այլ կերպ ասած` Իրանը Հայաստանին, ըստ էության, անվտանգության մեկ այլ երաշխիք էլ փորձում է ներկայացնել Նախիջևանի մասով` հավաստիացնելով, որ Նախիջևանը Իրանի վերահսկողության տակ է: Միայն այդ դեպքում Իրանը կարող է վստահ լինել, որ այնտեղ թուրքական ստորաբաժանումներ չկան:
Վերջերս Նախիջևանի մասին տարածվել էր Հայաստանում «Նախիջևան» նախաձեռնության հայտարարությունը, որտեղ նշվում էր, որ այդ տարածքում չափազանց մեծ է Իրանի ազդեցությունը: Իրանի դեսպանն անուղղակիորեն ըստ էության վերահաստատում է այդ հանգամանքը` այսպիսով Հայաստանին երևի թե ակնարկելով, որ Նախիջևանի ուղղությամբ վտանգներ չկան, և պետք չէ գնալ սրացումների: Սա հատկապես ուշագրավ է այն պարագայում, երբ հայկական կողմը նախիջևանյան սահմանային միջադեպերից հետո դիմեց կտրուկ գործողությունների և նոր դիրքեր վերցրեց Նախիջևանում: Այս սրացումներն իսկապես ուշագրավ էին՝ սահմանի այդ կողմում հանդարտության ավանդական ֆոնին:
Թեհրանը, ըստ ամենայնի, Հայաստանին մեսիջ է հղում, որ Նախիջևանի ուղղությամբ հավելյալ սրացումներ տալ պետք չէ, ինչպես նաև պետք չէ տրվել պրովոկացիաներին, որ կարող են լինել թուրքական վտանգի մասին տեղեկությունների շահարկումով: Թեհրանի մտահոգությունները երևի թե հասկանալի են: Ղարաբաղյան ուղղությամբ ռազմական ավանտյուրաները կանխելու համար կատարվող քաղաքական քայլերը չեն կարող չներառել Նախիջևանի ուղղությամբ հավանական ավանտյուրաներ թույլ չտալու խնդիրը, որովհետև ի վերջո սրացումները կարող են և Ղարաբաղից չսկսել, այլ սկսել Նախիջևանում: Չի բացառվում, որ Իրանը մտահոգություններ ունի նման` այսպես ասած փորձարկումների, հող շոշափելու փորձերի մասին:
Այս տեսանկյունից, Իրանի դեսպանի հայտարարությունները իսկապես կարևոր մեսիջներ են պարունակում Հայաստանի համար, որոնք պետք է հիմք ծառայեն, որ Հայաստանը լրջորեն խորհի տարածաշրջանային քաղաքականության շուրջ: Հայաստանն, ըստ էության, այդպիսի քաղաքականություն չունի էլ: Եվ սա այն դեպքում, երբ Հայաստանը ունի քաղաքականություն վարելու շատ սահմանափակ ընտրության հնարավորություն՝ Վրաստանի և Իրանի ուղղություններ, ու բաց թողնել այդ սուղ հնարավորությունները, նշանակում է փայտ խրել ոչ միայն սեփական անիվների մեջ, այլ նաև հարևանների:
Իրանի դեսպանի վերջին հայտարարությունները ակնհայտորեն վկայում են, որ Հայաստանը սկսել է Իրանի համար հանդիսանալ որոշակի բեռ` այն դեպքում, երբ երկու երկրները միմյանց համար հանդիսանում են հնարավորությունների լուրջ պոտենցիալ: Թեհրանն, ըստ էության, Հայաստանին է հասցեագրում մեսիջներ ամենակարևորի՝ անվտանգության բաղադրիչի կապակցությամբ, ինչով Հայաստանը մշտապես փորձել է արդարացնել իր ռուսաստանահպատակ իներտությունն ու դրանով իսկ իր տարածաշրջանային կարևոր դաշնակցի համար որոշակի բեռի և խնդրի վերածվելու հանգամանքը:
Ըստ որում` Երևանը մշտապես անուղղակիորեն և նույնիսկ ուղղակի դժգոհել է, որ իրեն երբեք չեն առաջարկվել անվտանգության այլընտրանքային մեխանիզմներ, ինչի պատճառով էլ, ըստ էության, ստիպված է եղել տրվել Ռուսաստանի շանտաժներին ու սպառնալիքներին: Իրանը ներկայումս շատ կոնկրետ խոսում է անվտանգության այլընտրանքների մասին: Դրանից ավելի կոնկրետ դիվանագիտության մեջ և միջպետական հարաբերություններում չեն խոսում, խոսում են «բեսետկաներում»: Մնում է հասկանալ՝ Հայաստանի իշխանությունները որ տեղում են մնալու այդ հայտարարություններից հետո էլ: