Սահմանադրական փոփոխությունների նախագծում, որ իշխանություններն առաջարկում են առաջիկա տարիների քաղաքական օրակարգի ձևավորման լոկոմոտիվ դառնալու տրամաբանության շրջանակում, կա մի կարևոր կետ, որը պետք է որ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության մեջ տեղ գտներ դեռևս 1995 թվականից:
Առնվազն տարօրինակ է, որ կայսրությունից նոր դուրս եկած և անկախություն կառուցող երկրում վերպետական միավորումներին միանալու և ինքնիշխանության մասը զիջելու համար որոշումներում չի ամրագրվել հասարակության դերը՝ հանրաքվեի ինստիտուտը: Ավելին՝ այդ բացը չի լրացվել նույնիսկ 2005 թվականին՝ տասը տարի հետո, երբ կատարվեցին Սահմանադրության առաջին փոփոխությունները:
Հանրաքվի ինստիտուտը ներմուծվում է այսօր, սակայն՝ կրկին ուշացած, քանի որ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունները արդեն իսկ կայացրել են վերպետական միավորմանն անդամակցելու և ինքնիշխանությունը զիջելու որոշում՝ միանալ Մաքսային կամ Եվրասիական միությանը: Եվ ուրեմն՝ այդ որոշումը կայացնելուց հետո համանման որոշումների դեպքում հանրաքվեի սահմանադրական նորմի ներմուծումն ըստ էության ուշացած է, քանի որ որոշումը արդեն կայացված է առանց հասարակության, ինքնիշխանությունը արդեն հանձնված է առանց հասարակության քվեի:
Մինչդեռ սահմանադրական փոփոխությունները պետք է կատարվեն ոչ թե մեկ-երկու, այլ տասնյակ տարիների հեռանկարով: Եվ այս տեսանկյունից հանրաքվեի ինստիտուտի ներմուծումը՝ վերպետական կառույցներին անդամակցելու հարցերի դեպքում, հետագայում կարող է լինել սահմանադրական փոփոխություններում կատարված միգուցե և ամենակարևոր դրույթներից մեկը: Սակայն այս ամենը՝ տեսական ոլորտից:
Մենք ներկայում ունենք պրակտիկ հարցեր, որոնք պատասխանի են սպասում: Այդ տեսանկյունից առաջին հարցը երևի թե հետևյալն է՝ եթե սահմանադրական փոփոխություններն ընդունվում և մտնում են ուժի մեջ, այդ թվում և վերպետական կառույցներին անդամակցելու և ինքնիշխանության զիջում ենթադրող որոշումներ կայացնելու դեպքում հանրաքվեի անցկացման մասին կետը, ապա դա արդյոք նշանակելո՞ւ է, որ կետը պետք է ունենա հետադարձ կիրառում, և Հայաստանում պետք է անցկացվի Եվրասիական միությանն անդամակցելու հանրաքվե: Այսինքն՝ Հայաստանի իշխանությունները կայացրել են միանալու միանձնյա որոշում, հետո, սակայն, առկա է լինում Սահմանադրության նոր նորմ: Սա արդյոք նշանակո՞ւմ է, որ պետք է ուրեմն Հայաստանում անցկացվի հանրաքվե՝ վերահաստատելու կամ չեղյալ համարելու համար իշխանությունների միանձնյա որոշումը:
Տրամաբանությունը հուշում է, որ՝ այո, պետք է կետն ունենա հետադարձ ուժ, այլապես այդ կետի իմաստը առնվազն երևի թե 50 տոկոսով վերանում է: Սակայն եթե ունենում է հետադարձ ուժ, եթե գործում ենք այդ գաղափարով, ապա միայն այդ կետի համար երևի թե կարելի է սահմանադրական փոփոխությունների հանդեպ հասարակական ուշադրություն գրավել և դրական արձագանքել փոփոխություններին, քանի որ հասարակությունն ըստ էության ստանում է հիանալի գործիք այսօր կայացվող հակապետական որոշումները հետ շրջելու համար:
Եվ այս իմաստով էլ հարց է ծագում՝ ինչո՞ւ են իշխանություններն այդ կետը ներառում սահմանադրական փոփոխություններում: Պատրաստում են երկու-երեք տարի հետո Եվրասիական միությունից նահանջելու ճանապա՞րհ, թե՞ փորձում են ավելի ամուր փակել Եվրոպական միության և ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հնարավոր ճանապարհները, այսինքն՝ կետը ներառվում է ըստ էության ռուսական պահանջներից ելնելով՝ Եվրասիական միությանն անդամակցելու որոշումը կորզվել, պարտադրվել է առանց հանրաքվեի, իսկ հիմա էլ պարզապես փորձ է արվում առավել ամուր խցանել որևէ այլ միության անդամակցության հարցը:
Իրավիճակն իսկապես բարդ է: Մի կողմից՝ ակնհայտ է, որ սահմանադրական փոփոխությունները՝ իրենց բոլոր կետերով հանդերձ, բավական լավ մշակված են և հաշվարկված հակախաղ հասարակության դեմ, և ամեն մի կետը կարող է լինել մի նոր ծուղակ, մյուս կողմից, սակայն, ակնհայտ է, որ հասարակությունը պետք է կարողանա գտնել մեխանիզմներ իր դեմ նախաձեռնված խաղերը շրջելու և բումերանգի էֆեկտ ստանալու համար, եթե, իհարկե, ինքը խաղեր չի նախաձեռնում և թելադրում իշխանություններին:
Այս տեսանկյունից սահմանադրական փոփոխությունների և հատկապես դրանում առկա հանրաքվեի գաղափարի հարցը հասարակական շրջանակներում երևի թե կարիք կա դարձնելու քննարկման առարկա և հասկանալու՝ արդյոք հնարավորություններ կա՞ն այդ կետը հետագայում հասարակական-պետական շահերին ծառայեցնելու, և արդյոք արժե՞ փորձել օգտագործել այդ հնարավորությունը և շրջել հասարակության դեմ նախաձեռնված խաղը:
