«Առաջին լրատվական»-ի «Սիրանկյուն» հաղորդաշարի հյուրն է աշխարհահռչակ դաշնակահար, կոմպոզիտոր Տիգրան Համասյանը:
–Տիգրան, ի՞նչ դեր ունի Կոմիտասը Ձեր կյանքում:
-Կոմիտասը, տասներեք տարեկանից սկսած, ինձ հետ է՝ այն ժամանակվանից, երբ ես հասկացա, որ ունեմ հայկական ժողովրդական երաժշտություն, ի՛մ երաժշտությունը, իմ ազգի՛ երաժշտությունը: Մոտավորապես տասներեք տարեկան էի, երբ առաջին անգամ բացահայտեցի և հասկացա, որ ունեմ…
–Եթե չեմ սխալվում, հորեղբայրդ էր բացահայտել Ձեր տաղանդը և այդ հարցում հետևողական եղավ:
-Այո´, հորեղբայրս միշտ իմ կողքին է եղել: Վաղ տարիքից ուսումնասիրում եմ Կոմիտաս, ընդհանրապես՝ հայկական ժողովրդական երաժշտություն և կուսումնասիրեմ մինչև վերջ:
–Կպատմե՞ք Ձեր անցած՝ ոչ այդքան երկար, բայց շատ արագորեն բեմեր նվաճած ուղու մասին:
-Կոնկրետ այս պահին աշխատում եմ երկու սկավառակի վրա, երկուսն էլ մյուս տարի դուրս կգան.մեկը նվիրված է լինելու Եղեռնի 100-րդ տարելիցին:
–Դա անձնակա՞ն նախաձեռնություն է:
-Անձնական, որն արդեն կապվել է ձայներիզների գերմանական ընկերության հետ, իրենք են թողարկելու այդ ալբոմը, և մենք անելու ենք հարյուր համերգ ամբողջ աշխարհով՝այն երկրներում, որտեղ Եղեռնից հետո հայ ժողովուրդը սփռվել է: Համերգները լինելու են եկեղեցում, որոնցումկներկայացվի 5-20-րդ դարերի հայկական հոգևոր երաժշտություն, լինելու են մշակումներ դաշնամուրի և երգչախմբի համար:
Մյուս ծրագիրն արդեն իմ խմբովէ՝կրկին թողարկելու ենք ձայնասկավառակ: Լույս է տեսնելու մի ձայնասկավառակ, որտեղ 99 տոկոսով ներգրավված կլինեն իմ ստեղծագործությունները և ժողովրդական մեկ-երկու մեղեդիների մշակումներ:
–Այսինքն՝ սրանք 2014 թվականի Ձեր ծրագրերն են, նաև՝ 2015-ի:
– 2015 թվականին, հուսով եմ, այդ երկու ձայնասկավառակներն էլ լույս կտեսնեն:
– Այսօր շատ է խոսվում ընդհանրապես մեր արվեստագետների արտագաղթի մասին: Շատերը չեն էլ դիտարկում սա որպես արտագաղթ, այլ դրսում իրենց ուժերը փորձելու, իրացնելու միջոց: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս խնդրին, և եթե դրսում չիրացվեր Տիգրան Համասյանը, արդյոք այդքան մեծ հեղինակություն կկարողանա՞ր ձեռք բերել Հայաստանի փոքր սահմաններում:
-Ինձ համար շատ բնական երևույթ է: Կարծում եմ՝ արվեստագետի համար պարտադիր է դուրս գնալը, շփվելը տարբեր արվեստագետների հետ, տեսնել, թե ինչեր են անում, ինչ նորություններ կան: Հիմա այստեղից էլ կարելի է համացանցի միջոցով տեսնել, իմանալ, թե ինչ է կատարվում աշխարհի տարբեր ծայրերում, բայց համենայնդեպս՝ այդ շփումը կարևոր է: Ցանկացած երաժիշտ, ցանկացած երկրի ներկայացուցիչ պետք է դուրս գա, աշխարհ տեսնի, ծանոթանա:Կան երկրներ, կենտրոններ, որտեղ ինչ-որ ոճի երաժշտությունն ավելի շատ է զարգացած, պետք է գնալ այնտեղ, շփվել այդ մարդկանց հետ: Օրինակ՝ երբ ես 2003 թվականի վերջին գնացի Լոս Անջելես, ծանոթացա այնպիսի երաժիշտների հետ, որոնց հետ երազում էի ծանոթանալ, ծանոթացա նաև այնպիսիների հետ, որոնց չգիտեի:Մեկ տարի հետո ձայնագրեցինք մի ալբոմ՝ Արի Հենինգի, Ֆրանսուա Մոտենիև Ռուբեն Հարությունյանի հետ:Ես չէի պատկերացնում, որ կարող եմ գնալ այնտեղև մեկ տարի հետո այս մարդկանց հետ ալբոմ ձայնագրել: Եվ դա շատ կարևոր է ինձ համար. ինձ համար նախևառաջ երաժշտական նոր դռներ բացվեցին, և հետո այդ շփումը շատ կարևոր է:
–Բայց ամեն դեպքում՝ Ձեր ապագան Հայաստանի տիրույթում, Հայաստանի սահմաններում պատկերացնո՞ւմէիք:
-Իմ գործի բնույթն այնպիսին է, որ ես տարվա կեսից ավելին ճանապարհորդում եմ, պարզապես տուն հասկացողությունը պետք է, համենայնդեպս, լինի: Իմ տունը Հայաստանն է, բայց եթե համեմատեմ, թե ինչքան եմ լինում Հայաստանում, կարելի է ասել՝ տուն էլ չէ, բայց, համենայնդեպս, այստեղ ինձ տանն եմ զգում:
–Տանը ինչպե՞ս են գնահատում Ձեզ:
-Շատ լավ, բարյացակամ են վերաբերվում:
–Բացի այդ երկու ձայնասկավառակներից՝ կյանքում ի՞նչ ծրագրեր ունեք, արդյոք կա՞ն անձնական փոփոխություններ Ձեր կյանքում, որոնց մասին առաջիկայում կլսենք:
-Անձնական կյանքում, կարելի է ասել, ամեն ինչ մոխրագույնի և սևի մեջ է:
–Ինչո՞ւ:
-Պարզապես:
–Գուցե Դո՞ւք եք մոխրագույնի և սևի մեջ տեսնում ամեն ինչ:
-Չէ, ես մոխրագույնի և սևի մեջ շատ գույներ եմ տեսնում:
–Ի՞նչ նկատի ունեք՝ մոխրագույն և սև ասելով:
-Չեմ ուզում մանրամասնել…
–Լավ, որպես ստեղծագործող` ի՞նչ է ազատությունը, ստեղծագործական ազատությունը Ձեզ համար:
-Ստեղծագործականազատությունը գիտելիքն է, նկատի ունեմ՝ այնքան գիտելիք ունենաս, որ դու կարողանաս քեզ սահմանափակել: Երբ դու շատ գիտելիք ունես և գիտես, թե ինչ ես ուզում անել, այդ ազատությունը պետք է սահմանափակել` հասնելու իսկական ազատությանը, որովհետև կա պարզապես ազատություն, երբ կարողանում ես ազատ մտածել, բայց երբ դու արդեն միտք ես արտահայտում, այդ դեպքում դու արդեն սահմանափակում ես այդ ազատությունը: Իմ կարծիքով՝ ազատությունն արվեստագետի համար այդ ազատությունը սահմանափակելն է:
–Դուք ծնվել եք մի քաղաքում, որը շատ ցավ է տեսել և այսօր էլ փոխված է՝ Գյումրիում, եթե չեմ սխալվում: Գնո՞ւմ եք Գյումրի, քաղաքը Ձեզ փոխված թվո՞ւմ է:
-Գյումրի գնում եմ, բայց ոչ հաճախ: Անցած տարի ապրիլին Գյումրիում վարպետության դասեր անցկացրի, մեկ շաբաթ այնտեղ դասավանդել եմ, շփվել երեխաների հետ:
–Կա՞ն տաղանդավոր երեխաներ, որոնց գտել եք, բացահայտել եք:
-Իհարկե, բնականաբար՝ կան, բոլոր տեղերումկան, ոչ միայն Գյումրիում: Չորս քաղաքներ եմ գնացել՝ Շուշի, Երևան, Գորիս և Գյումրի:
–Մարզերն ի՞նչ տպավորություն են թողնում Ձեզ վրա, բա՞րդ է մարզում կյանքը, շփվել եք հասարակ գյուղացու հետ, քաղաքի բնակչի հետ, ի՞նչ հոգսեր ունեն: Երևանում ավելի շատ եք լինում, քան մարզում, ի՞նչ են ցույց տալիս մարզային շփումները, փոխվե՞լ է կյանքը մարզերում, թե՞ ոչ:
-Բնականաբար, փոփոխություններ կան: Յուրաքանչյուր բան տարբեր կերպ է փոփոխվել, բայց ինձ թվում է՝ երբ Երևանից դուրս ես գալիս, նոր ես հասկանում, թե Հայաստանն ինչ է, և ես կասեի, որ մարդկանց հետ շփումն այնտեղ ավելի պարզ է:Մինչդեռ Երևանում մարդիկ մոռացել են, թե ինչ են անում, ընկել են ուրիշ գայթակղությունների ետևից՝ լինի դա փողը, մեծ մեքենան, նյութական ինչ-ինչ բաներ: Ես կասեի, որ դա կամաց-կամաց ազդում է մարզերի ժողովրդի վրա, ինչը շատ վատ է, որովհետև իրենք պարզ են, բայց ինչ տեսնում են քաղաքում, կրկնում են, և դա չի նշանակում, որ լավ է: Նույնն էլ դրսից Երևանի կամ Հայաստանի համար կարելի է ասել: Դրսում ինչ նոր բան կատարվում է, անպայման այստեղ էլ պետք է կատարվի՝ առանց մտածելու, թե արդյոք դա լա՞վ է. չէ՞ որ դրսում կատարվող ամեն ինչը դեռ չի նշանակում, որ լավ է:
–Այսինքն՝ մեզ մոտ շատ հաճախ այդ կրկնօրինակումը կապկելո՞ւ է նմանվում:
-Պարզապես ուզում են հավասար լինել մեծ երկրների հետ, բայց ես չեմ գտնում, որ դա ճիշտ մոտեցում է: Ամեն ինչ պետք է մեր ուղեղով հասկանալ՝ ինչն է ճիշտ, և տանել ճիշտը, ոչ թե պարզապես փակ աչքերով հետևել, թե Եվրոպայում կամ Ամերիկայում ինչ է կատարվում:
–Այսինքն` հետևել, բայց ճիշտ եզրահանգումներ անել մեզ համար:
-Միանշանակ:
–Ըստ Ձեզ՝ չե՞նք արել այդ եզրահանգումներն անկախության տարիներին, թացը չորից չե՞նք կարողանում տարբերել:
-Ինձ թվում է՝ ժամանակ է պետք, որ մարդիկ անցնեն այդ վատի, այդ նյութականի միջով, տեսնեն, որ վատն ազդեցություն թողեց, որ այն, ինչը ուրախ է, զվարճալի դրսում, մենք էլ պետք է կատարենք, և ժողովուրդը կտեսնի, որ սխալ ճանապարհով են իրենց տանում:Ժամանակի ընթացքում, ինձ թվում է, կհասկանան, որ պետք է ամեն ինչին մոտենալ մտածելով և զգալով:
–Ազա՞տ է մեր հասարակությունն այսօր իր դրևորումներում, իր մտքով, իր կենցաղով, իր ապրելակերպով:
-Այո՛, ինձ թվում է՝ շատ ավելի ազատ է, քան ցանկացած ուրիշ երկրում: Պարզապես պետք է գիտակցել այդ ազատությունը, որ տրված է մեր ժողովրդին: Ես ի նկատի ունեմ գիտակցական և հոգևոր ազատությունը:
–Տիգրա՛ն, առաջիկայում որտե՞ղ եք մեկնելու համերգների, կբացե՞ք փակագծերը:
– Ամառային շրջագայություն ենք գնալու Ամերիկա, Կանադա, Եվրոպա՝ Ֆրանսիա, Շվեյցարիա, Գերմանիա, Ավստրիա, Ֆինլանդիա, գուցե նաև Իտալիա, ինչպես նաև Լիբանան:
–Հասցնո՞ւմ եք հետաքրքրվել Հայաստանում տեղի ունեցող զարգացումներով, Ձեզ այստեղի անցուդարձը հետաքրքրո՞ւմ է ընդհանրապես, թե՞ ժամանակ չի մնում հետևելու՝ ինչ է կատարվում երկրում:
-Ճիշտն ասած, ես այս վերջերս հասկացել եմ, որ ինչքան լուրերին չեմ հետևում, այնքան ավելի երջանիկ եմ ինձ զգում, ու ավելի լավ է ստացվում շփումը մարդկանց հետ:
–Բացասականը շա՞տ է:
-Չեմ նայել, չգիտեմ, լուրերի ընդհանրապես չեմ հետևում:
–Փաստորեն, գորշ է մեր իրականությունը, բացասական է, շատ անորոշ:
-Այդպես և աշխարհի իրականությունն է գորշ, մերը դեռ լավ է:
–Ի՞նչ նպատակներ ունեք, որ դեռ իրականացված չեք համարում:
-Շատ գաղափարներ, մտահղացումներ կան՝ ձայնագրելու ալբոմներ նոր երաժիշտների կամ հին երաժիշտների հետ: Հիմա չեմ ուզում պարզապես ասել, որպեսզի հետո անակնկալ լինի: Չնայած ես չեմ սիրում անակնկալներ, բայց շատ-շատ ծրագրեր կան, կամաց-կամաց աշխատում ենք, և ինձ համար այդ ծրագրերից որը որ հասկանում եմ, որ այս պահին պետք է արվի՝ զգալով, որ այս պահին ես այս երաժշտությունն ուզում եմ նվագել և այս ծրագիրն եմ ուզում իրականացնել, զգալով եմ ես այդ ծրագիրն անում:
–Ի՞նչ է ընտանիքը Ձեզ համար:
-Ընտանիք է:
–Հայ, ավանդական ընտանիք՝ իր ավանդույթներո՞վ, թե՞ կա այլ բանաձև:
-Մեզ մոտ ընտանիքն ամենակարևոր բանն է: Ընդհանրապես երեխան, ընտանիքը, հարգանքը մեծերի հանդեպ, զարգացած ընտանիքը, օջախը մեզ մոտ ուրիշ մակարդակի վրա են, իսկ դրսում կամաց-կամաց մխտռվել են այդ հասկացությունները: Հույս ունեմ, որ մեզ մոտ դեռ կպահպանվի ընտանիքի այդ մոդելը:
–Այսինքն` երբեք չե՞ք մտածում գնալու, այնտեղ մնալու մասին:
-Ես գնացել եմ, վեց տարի ապրել եմ Լոս Անջելեսում, Նյու Յորքում, Փարիզում ևս մի քիչ ապրել եմ, բայց այդ ամեն ինչն արվել է…
–Որ հետո գաք այստեղ, շարունակեք…
-Այո՛, ես չեմ գնացել, որպեսզի պարզապես գնամ:
–Տիգրա՛ն, հիմա բացառապես Երևանում եք, չէ՞, մնում:
-Երևանում և անընդհատ ճանապարհորդում եմ: Ծնողներս Լոս Անջելեսում են այս պահին, քույրս այնտեղ սովորում է, դրա համար էլ այնտեղի հետ կապը շատ է:
–Այնտեղի հանդիսատեսն ինչպիսի՞ն է.նկատի չունեմ ԱՄՆ-ի, այլ կոնկերտ Լոս Անջելեսի, որը կարծես շատ տարբեր ոճերի խառնարան է: Գիտեմ, թե այնտեղ ռաբիս երգիչներն ինչպես են կարողանում իրացվել, ինչը խնդիր է: Ինչպե՞ս եք գնահատում այնտեղ իրական արվեստի, իրական մշակույթի վիճակը:
-Դե, այնտեղ լճացած վիճակ է: Լավ բաներ կատարվում են՝ բնականաբար, բայց այդ լճացած վիճակը շարունակվում է: Ինչ-որ վատ նոստալգիա կա, որ մարդիկ գնացել են, չեն ուզում գալ, բայց այնտեղ ինչ-որ անիմաստ կարոտ կա, ոչ թե կարոտ, այլ ինչ-որ վատ…
– Որը զայրույթի է վերածվում, ինչպես նաև «այդ ձեր Հայաստանում» արտահայտությունը:
– Վատ նոստալգիա է այնտեղ:
