Երեկ կյանքից հեռացել է Վրաստանի նախկին նախագահ, Խորհրդային Միության նախկին արտգործնախարար, վերջին արտգործնախարար, Վրաստանի կոմկուսի կենտկոմի նախկին առաջին քարտուղար Էդուարդ Շևարդնաձեն: Շևարդնաձեն 87 տարեկան էր: Նա բավական հակասական կերպար էր իր թե խորհրդային և թե հետխորհրդային ժամանակաշրջանի դերակատարումով, նրա վերաբերյալ կարծիքները, նրա հանդեպ վերաբերմունքը հակասական էին: Սակայն այսօր բոլորովին կարիք չկա դրան անդրադառնալու, առավել ևս, որ անդրադարձողներ արդեն եղել են:
Շևարդնաձեի մահով, ըստ էության, ազդարարվում է մի էպոխայի ավարտ, թեկուզ խորհրդանշական ավարտ, որը կապված էր Խորհրդային Միության հետ: Եվ այս ավարտն, ըստ էության, ներառում է Հարավային Կովկասը: Շևարդնաձե, Ալիև, Կարեն Դեմիրճյան. մարդիկ, որոնց անուններն ըստ էության, անկախ ամեն ինչից, ասոցացվում էին հենց Կովկասի խորհրդային ժամանակաշրջանի հետ: Եվ նրանցից ամեն մեկը կյանքից հեռացել է տարբեր պատճառներով և ժամանակահատվածում. Կարեն Դեմիրճյանը, ինչպես հայտնի է, եղել է Հայաստանում աննախադեպ ահաբեկչության զոհերից մեկը, Ալիևը մահացել է ավելի ուշ, Շևարդնաձեն մահացավ, երբ արդեն տարիներ շարունակ ընդհանրապես հեռացած էր ակտիվ գործերից ու քաղաքականությունից: Եվ նրա մահով, ըստ էության, կարելի է ասել փակվում է Կովկասի խորհրդային անցյալի մի կարևոր, էպոխալ փուլ, էջ:
Սակայն այս ամենը շատ խորհրդանշական է այսօր, երբ Կովկասում այդ խորհրդային անցյալը, ըստ էության, ոչ թե հեռացող խորհրդանիշներով է ակտուալացվել՝ հիշողությունների կարգավիճակում, այլ իրականացվող նոր ծրագրերով, Պուտինի Եվրասիական նախագծերով: Այսինքն` Շևարդնաձեի մահով խորհրդանշականորեն ավարտվում է մի էպոխա Կովկասի համար այն ժամանակահատվածում, երբ տարածաշրջանը կանգնած է նոր խորհրդային էպոխա թևակոխելու լրջագույն և իրական մարտահրավերի առաջ` արդեն բոլորովին նոր անուններով:
Եվ այս իմաստով, ըստ էության, կարող ենք ասել, որ Կովկասի խորհրդային անցյալն ավարտվեց, և կեցցե Կովկասի խորհրդային ապագան` արդեն այլ փաթեթավորումով: Սակայն` նաև կեցցե-ի հարաբերականությամբ, որովհետև այդ նոր ապագան Կովկասին խոստանում է միմիայն դեգրադացիա, բաժանարար գծեր, անկայունություն և վատթարագույն դեպքում՝ պատերազմ:
Եվ ահա այս տեսանկյունից, Շևարդնաձեն իր հակասական կերպարով հանդերձ, ըստ էության հեռանալով կյանքից` մնացողների համար մի կարևոր բան է ազդարարում՝ Կովկասի խորհրդային անցյալն այլևս չկա, և հարկավոր է կենտրոնանալ խորհրդային ապագան չեզոքացնելու վրա: Անցյալը գնում է ապագայով վերադառնալու, կամ անցյալը ճանապարհում են ապագայով վերադարձնելու համար, և սա կովկասյան ընդհանուր տան մարտահրավերն է, որի հանդեպ, սակայն, ընդհանուր մոտեցումների ձևավորումն, իհարկե, խիստ անիրատեսական է: Սակայն սա խնդիր է, որի վրա պետք է հնարավորինս շատ աչքեր բացվեն Կովկասում, այլապես չի հաջողվելու առանձին-առանձին ջանքերով արգելակել անցյալը վերաբացելու կայսերական փորձերը:
