Համաշխարհային բանկն ուսումնասիրում է Հայաստանի պետական ծախսերը: Ի՞նչ է բացահայտել ՀԲ-ն և առաջարկել Հայաստանի կառավարությանը` այս մասին «Առաջին լրատվական»-ը զրուցեց ՀԲ հայաստանյան գրասենյակի գլխավոր տնտեսագետ Գոհար Գյուլումյանի հետ:
– Տիկին Գյուլումյան, ի՞նչ է արձանագրել Համաշխարհային բանկը ուսումնասիրության արդյունքում:
– Վերջին 2-3 տարում ՀԲ-ն կատարել է պետական ծախսերի ուսումնասիրություն, և հիմնական եզրակացությունները հետևյալն են` հետճգնաժամային ժամանակաշրջանում Հայաստանը խնդիր ունի ոչ միայն կոնսոլիդացնելու պետական ծախսերը, այլև ընդլայնելու բյուջետային շրջանակը, որը հնարավորություն կտա ավելի շատ միջոցներ տրամադրել սոցիալական խնդիրների լուծմանը և տնտեսական աճին ուղղվող պետական ծախսերին: Իհարկե, Հայաստանը կարողացավ ճգնաժամի տարիներին կուտակված բարձր պարտքի ցուցանիշը կայունացնել և վերջին 2 տարիներին նույնիսկ նվազեցնել համախառն ներքին արդյունքի նկատմամբ, և դեֆիցիտը բյուջեում նվազեցնել` ավելի կառավարելի մակարդակում այն պահելով, սակայն, ընդհանուր առմամբ, պետական եկամուտների մեծությունը համախառն ներքին արդյունքի համեմատ Հայաստանում բարձր չէ, ինչը խնդիր է առաջացնում ծախսերի պահանջը, որ կա տնտեսության և սոցիալական ոլորտում, իրականացնելու առումով: Պիտի մի կողմից հարկային բեռը չավելացնել, որ մասնավոր հատվածի վրա մեծ ճնշում չլինի և այն զարգանա, բայց մյուս կողմից էլ` պետք է այդ ծախսերի պահանջը բավարարվի: Այդ առումով վերջին ուսումնասիրությունների արդյունքներն առաջարկում են, որ Հայաստանում թերևս վերանայվի հարկային արտոնությունների տրամադրման կարգը: Վերանայվի եղած արտոնությունների նպատակայնությունը և դրանց զարգացման ազդեցությունը գնահատելու առումով, և եթե թույլ են այդ գնահատականները, թերևս վերանայվեն, ու ավելի միասնական դաշտ ստեղծվի: Արտոնությունները նվազեցնելով՝ հորիզոնական ընդհանուր պայմաններ ստեղծվեն բոլոր հարկատուների համար: Մեր գնահատականներով` այդ արտոնությունների վերանայման և որոշների վերանայման արդյունքում Հայաստանը հնարավորություն ունի բյուջետային եկամուտները ավելացնել մինչև համախառն ներքին արդյունքի 3-6 տոկոսով, ինչը մեծ միջոցներ կբերի նշված սոցիալական խնդիրների և ենթակառուցվածքների ֆինանսավորման համար:
– Համաշխարհային բանկը համանման առաջարկություն արե՞լ է Հայաստանի կառավարությանը և ի՞նչ արձագանք է եղել:
– Մեր ուսումնասիրությունները ներկայացվում են կառավարությանը: Մենք այդ հաշվետվությունները համատեղ քննարկում ենք, փորձում ենք ուղիներ տեսնել դրանց արդյունքները իրականացնելու գործնական լուծումներ գտնելու հարցում: Կարծիք կա, որ ՀԲ-ն գերագնահատում է դրանց ընդհանուր ծավալը, բայց առնվազն պայմանավորվածություն կա, որ 2015 թվականին պետական բյուջեի փաստաթղթից սկսած ավելի հրապարակային կդարձնեն հարկային արտոնությունների վերաբերյալ ինֆորմացիան՝ այն զետեղելով պետբյուջեի փաստաթղթում որպես հարկային ծախսեր:
– Նոր վարչապետը խոսեց նոր փոփոխությունների մասին, հարկային հավասար պայմանների մասին, ստվերից դուրս գալու մասին: Ինչպե՞ս է ՀԲ-ն գնահատում այդ հայտարարությունները և փոփոխությունները, և այդ առթիվ որևէ փոփոխություն արձանագրե՞լ է ՀԲ-ն, ինչի մասին հայտարարել էր վարչապետը:
– Վստահությունը մասնավոր հատվածի և կառավարության քաղաքականության նկատմամբ կարևոր է, մենք ողջունում ենք այդ երկխոսությունը: Թերևս վաղ է արդյունքների մասին դատել: Մենք պիտի դեռևս տեսնենք հարկերի հավաքագրման ընդհանուր դինամիկան, թե ըստ ամիսների ինչպես է բարելավվում այս տարի համեմատած նախորդի հետ: Մեր կողմից վերլուծությունները կշարունակվեն: Մյուս տարի այս ժամանակ մենք կարող ենք ավելի հիմնավոր, վերլուծական աշխատանքների հիման վրա դատել:
– Կա՞ն այնպիսի ծախսեր, որոնք այնքան էլ հիմնավորված չեն, քանի որ այսօր խոսք է գնում հատկապես գնումների ոլորտում խախտումների մասին, որոնց առթիվ հատկապես Վերահսկիչ պալատը և «Թրանսփարենսի ինթերնեյշնլ» կազմակերպությունը որոշակի բացահայտումներ են արել:
– Առանձին ոլորտներով անցյալ տարի մենք ուսումնասիրություն ենք արել, և թերևս կա որոշ միջակայք ոլորտային ծախսերի արդյունավետությունը բարելավելու, և գնումների ընթացակարգն ու որոշ այլ հարցեր բարելավելով հնարավոր է այդ արդյունքներին հասնել, բայց խոշոր հաշվով ուսումնասիրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ Հայաստանը թերֆինանսավորում է հիմնական ոլորտները: Ընդհանուր բյուջետային եկամուտների սակավ լինելու արդյունքում բոլոր ոլորտներում առկա է ավելի շատ ֆինանսավորման պահանջ, քան այսօր մեր պետական բյուջեն հնարավորություն ունի: Կրթության ոլորտում Հայաստանն ավելի քիչ եկամուտներ է տրամադրում, քան համանման եկամուտ ունեցող այլ երկրները: Առողջապահական ծախսերը ավելի ցածր են, քան տարածաշրջանում մնացած երկրներն են տրամադրում: Նույնը կարելի է ասել ճանապարհների ցանցի ընթացիկ պահպանման և կապիտալ վերանորոգման ծախսերի մասին:
– Հայաստանի կառավարությունը 1000 դրամով ավելացրեց կարիքավոր ընտանիքների նպաստի չափը՝ ասելով, որ դա օգնություն է էլեկտրաէներգիայի թանկացման դիմաց: Ձեր կարծիքով՝ սա կարելի՞ է օգնություն անվանել:
– Ընտանեկան նպաստների համակարգի հետ կապված մեր ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ համակարգի ընդհանուր հասցեականությունը բարձր է՝ 70 տոկոս: Եվ դա բարձր ցուցանիշ է, ոչ միայն նախորդ տարիների, այլև տարածաշրջանի երկրների համեմատությամբ: Խնդիրը ծրագրի փոքր լինելու մեջ է: Աղքատ ընտանիքների միայն 20-22 տոկոսն են, որ ընդգրկված են ընտանեկան նպաստների համակարգում: Գուցե 1000 դրամը համեստ գումար է, բայց խնդիրն այն է, որ ընդհանուր բյուջետային հատկացումն ավելացվի, որ հնարավոր լինի ավելի շատ թվով աղքատ ընտանիքներ ներգրավել համակարգում:
– Վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանի նշանակումից հետո կառավարությունը նոր պարտք վերցրեց: ՀԲ-ն ինչպե՞ս է գնահատում այդ պարտքը և դրա հետևանքները ինչպիսի՞ն կլինեն:
– Մեր ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ Հայաստանի արտաքին պարտքի բեռը ծանր չէ: Մեր գնահատականներով` պարտքը կառավարելի է, և կարելի է ասել, որ այն լուրջ խնդիրներ չի առաջացնում այսօր:
