Արտաքին քաղաքական թոհուբոհի և ներքաղաքական հուժկու արձակուրդի աղմուկում եկավ ու անցավ մի ամսաթիվ, որով իբրև թե գիծ էր քաշվելու հայաստանյան բիզնես իրականության մեջ, և այդպիսով մենք թևակոխելու էինք հավասարության ու եղբայրության դարաշրջան՝ Հովիկ Աբրահամյանի թեթև ձեռքով: Խոսքը հուլիսի 1-ի մասին է, մինչև որը Հովիկ Աբրահամյանը ժամանակ էր տվել Հայաստանի այն խոշոր բիզնեսի ներկայացուցիչներին, որոնք պետք է դուրս գային ստվերից:
Հուլիսի 1-ից հետո Ֆինանսների նախարարության փոխնախարար Արմեն Ալավերդյանը հայտարարեց, որ անցնում են «սև ցուցակի», այսինքն` այն գործարարներին ստուգելուն, որոնք չեն համաձայնվում իրենց խաղի կանոններին: Գործատուների միության ղեկավար Գագիկ Մակարյանը հայտարարում է, որ հարկային բեռի ծանրությունը հուլիսի 1-ից հետո էլ փոքր ու միջին բիզնեսի վրա է, ինչպես որ դրանից առաջ:
Այսինքն` իշխանությունների խաղի կանոններին չեն համաձայնվում փոքր ու միջին գործարարները, այդ պատճառով էլ բեռը շարունակում է նրանց վրա մնալ: Եվ էլ ավելի կծանրանա նրանց վրա, դա դեռ սկիզբն է: Իսկ նրանք կանոններին չեն համաձայնվում, որովհետև Հովիկ Աբրահամյանի քրեաօլիգարխիկ կառավարության կանոններին համաձայնելու համար պետք է խոշոր բիզնեսմեն լինել, այլապես այդ կանոնները նպաստավոր չեն: Այդ կանոնները Հովիկ Աբրահամյանի և նրա նման խոշոր բիզնեսմեն պաշտոնյաների ներքին պայմանավորվածությունն են, բնական է, որ ՓՄՁ-ները չեն կարող տեղավորվել այդ շրջանակում: Ուրեմն կհայտնվեն «սև ցուցակում»: Այլ բան չէր կարող լինել, պարզապես ժամանակ էր պետք, որպեսզի հասարակությունը համոզվի դրանում:
Կոսմետիկ փոփոխությունները միանգամայն հնարավոր են, ասենք` սահմանի վրա ԱԱՀ-ի գանձումից հրաժարում և այլն, սակայն համակարգային փոփոխություններն անհնար են, որովհետև այդ դեպքում իշխանությունները կկտրեն այն ծառի ճյուղը, որի վրա նստած են: Իսկ եթե համակարգային փոփոխություն չկա, ապա կոսմետիկ փոփոխությունները կարող են օգտագործել միայն նրանք, ովքեր ունեն իշխանական լծակներ կամ տանիք:
Հետևաբար` կամ պետք է նոր տանիքներ ձեռք բերել, կամ այլ կերպ ասած` կա՛մ տեղի է ունենում տանիքների վերաբաշխում, կա՛մ բիզնեսի վերաբաշխում, և տանիքներից դուրս մնացած փոքր ու միջին ձեռնարկությունները կամաց-կամաց դաշտում իրենց տեղը կզիջեն քրեաօլիգարխիկ նոր կառավարության կամ այդ կառավարության հարազատա-խնամիական կոնգլոմերատի ներկայացուցիչներին: Ասել է թե` փոքր ու միջին բիզնեսի համար ոչ թե զարգացման հնարավորություններ են ստեղծվում հուլիսի 1-ից հետո, այլ տրվում է ընդամենը ընտրության հնարավորություն՝ կա՛մ մի նոր տանիք և փայատիրություն, կա՛մ ուղղակի ճամպրուկները հավաքում են ու արտագաղթում նախ բիզնես դաշտից, հետո` միգուցե նաև երկրից:
Դա է ժամանակը, որ Հովիկ Աբրահամյանը տվել էր մինչև հուլիսի 1-ը: Այսինքն` հուլիսի 1-ից հետո Հայաստանի բիզնես դաշտում կատարված առավելագույն փոփոխությունը կարող է լինել ընդամենը ստատուս քվոյի փոփոխությունը, բայց ոչ երբեք փոխհարաբերությունների: Բայց այդ ամենը հասկանալու համար ամենևին պետք չէ սպասել մինչև հուլիսի 1-ը: Այդ ամենը հասկանալի ու պարզ է ցանկացած մարդու համար, ով ընդունում է, որ Հայաստանում հաստատված է կապիտալի իշխանություն, քրեաօլիգարխիկ համակարգ և քվոտավորված տնտեսություն:
Եթե ընդունում ենք, որ առկա է այդ իրավիճակը, ապա այդ իրավիճակում ձևավորվող կամ վերաձևավորվող, դասավորվող կամ վերադասավորվող իշխանական համակարգը, իշխանությունները չեն կարող անցնել բոլորովին այլ իրավիճակի, այսինքն` իրավահավասար փոխհարաբերությունների և՛ գործարարների շրջանում, և՛ գործարար-պետություն հարթությունում: Դա մոտավորապես հավասարազոր է ոտքով ականջը քորելուն: Եթե խոսքը կապիկի մասին է, ապա դա հնարավոր է, սակայն եթե խոսքը մարդու մասին է, ապա՝ անհնար:
Եթե Հայաստանում իշխող համակարգի հիմքում կապիտալն է, դրանից ծագող ուժը, հարաբերությունները, ստվերային բյուջեն և այդ ամենին ստորադասվող պետական մեքենան, ապա իրապես հավասար և մրցակցային վիճակը այդ համակարգի համար դառնում է մահաբեր թույնի պես մի բան, դրան դատապարտելով դանդաղ մահվան: Հետևաբար` կամ մենք պետք է հավատանք այն տարբերակին, որ Հայաստանում իշխանական վերադասավորումների արդյունքում որոշումների կայացման մեխանիզմը անցել է ինքնասպանների կամ յուրատեսակ սամուրայների, կամ էլ մենք չենք կարող հավատալ իրական հավասարության, օրինականության, մրցակցության և ստվերից դուրս գալու մասին հայտարարություններին:
Այլ հարց է, որ կարող են լինել մարդիկ, որոնք համաձայն չեն, որ Հայաստանում բիզնեսի և իշխանության հանցավոր սերտաճման վրա կառուցված կապիտալի իշխանություն է, որը վերարտադրվում է արտասահմանադրական և արտաօրինական ճանապարհներով: Դա արդեն գրեթե նույնքան աներևակայելի մի բան է, որքան հավասար բիզնես դաշտն ու օրինական, ազատ մրցակցությունը: Ավելի շուտ հնարավոր է դրան հավատալ, քան հավատալ, թե կան Հայաստանում իշխող համակարգի օրինականությանը անկեղծ հավատացողներ:
