Որևէ արարող արվեստագետ պոտենցիալ հանցագործ է. Վիգեն Չալդրանյան

«Առաջին լրատվական»-ի «Սիրանկյուն» հաղորդաշարի հյուրն է կինոռեժիսոր, դերասան Վիգեն Չալդրանյանը:

 -Մի քանի ամիս է մնացել Ցեղասպանության հարյուրերորդ տարելիցին, այնուամենայնիվ, կինոաշխարհում շատ նորություններ չունենք: Ինչո՞ւ է ուշանում հարյուրամյակին նվիրված կինոն: Գիտեմ, որ Դուք ծրագրեր ունեք, գիտեմ, որ արդեն պետք է ունենայինք ֆիլմ, բայց դեռ չունենք: Ի՞նչն է պատճառը: Ո՞ր փուլում է Ձեր ֆիլմը:

 -Ինձ համար անհասկանալի է, թե մի քանի ամիս ասելով՝ ինչ նկատի ունեք, որովհետև Ցեղասպանությունը մի օր չի իրականացվել մեր հարևանի կողմից, և 2015 թվականը հայ ազգն ամբողջությամբ պետք է նշի այդ սև էջը, տարելիցը մեր պատմության մեջ: Ճիշտն ասած, չեմ կարող պատասխան տալ մյուսների փոխարեն, թե ինչ ֆիլմեր են պատրաստվում: Գիտեմ՝ ինչ-որ բաներ, ինչ-որ սցենարներ կան: Միայն իմ փոխարեն կարող եմ խոսել, որ ես երկար ժամանակ պատրաստվում եմ այս ֆիլմին՝ Ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցին ընդառաջ, սակայն ֆիլմը նվիրված է Կոմիտաս վարդապետի հիշատակին: Ինքը` Կոմիտասը, մեծ խորհրդանիշ է մեզ համար, ինքը, մեկ զոհ լինելով, կարծես մարմնավորում է, խորհրդանիշն է ամբողջ միլիոնուկես անմեղ զոհերի:

Սցենարը շուրջ երկու տարի է արդեն, որ մտմտում եմ, պրպտում եմ, գրում եմ, և մի քիչ հետաձգվեց, որովհետև այս տարի ինձ համար ստեղծագործական շատ խիտ տարի էր, շատ պատասխանատու երկու գործ. կարծում եմ յուրաքանչյուր արվեստագետի համար Շեքսպիրի «Համլետ»՝ Համազգային թատրոնում և Կոմիտաս վարդապետ, այսինքն` երկու վիթխարի, մեծ անուններ, և, բնականաբար, հասկանում եք պատասխանատվության աստիճանը: «Համլետն» արդեն հետևում է, կարծես մենք ունեցանք ութ առաջնախաղ` պրեմիերա: Թե ինչպիսին էր բեմադրությունը, մամուլն արդեն ակտիվ անդրադառնում է` և´ հիացմունքի խոսքեր, և´ քննադատություն, սակայն ինձ համար չափանիշը մեկն է: Բոլոր հարցազրույցների ժամանակ ինձ միշտ միևնույն հարցն են տալիս` ո՞րն է «Համլետը» Չալդրանյանի մեկնաբանությամբ, ինչո՞վ է Չալդրանյանի մեկնաբանությունը յուրովի…

-Քանի որ շատ են «Համլետ» բեմադրությունները:

-Իհարկե, որովհետև «Համլետ» բեմադրել կամ «Համլետ» խաղալ արվեստագետի կյանքում մեծ, մեծ քննություն է, շատ մեծ, այսինքն` դա մի վիթխարի էջ է քո ստեղծագործական կյանքում: Թե ինչպիսին է, հանդիսատեսն ինքն է գնահատում, և ես ինձ զերծ եմ պահում պատասխանից, որովհետև ես չէ, որ պետք է ասեմ, գալիս, նայում են: Իհարկե, եթե նորովի չպետք է բացես Շեքսպիրը, մանավանդ «Համլետը»… Սյուժեն մենք բոլորս գիտենք, եթե բեմում միայն սյուժեն է, եթե քո ասելիքը համահունչ չէ այսօրվան, իհարկե բեմադրելն իմաստ չունի: Ինձ համար այսօրվա չափանիշներից մեկն այն է, որ ութ առաջնախաղ, ութ ներկայացում, և ութն էլ լեփ-լեցուն դահլիճներ, միջանցքներում կանգնած հանդիսատես, և շուրջ քսան րոպե ծափահարություններ, բրավոներ: Եվ, ի վերջո, հանդիսատեսի համար դա է ներկայացումը:

Իսկ եթե հաշվի առնենք, որ այս առաջնախաղին միշտ գալիս են հիմնականում քաղաքի մտավորականները, հասկացող մարդիկ, ոչ սովորական հանդիսատես, ուրեմն սրանք իմ ասածի հիմք կարող են ծառայել և կրկնապատկել իմ ասածը: Թե ինչպիսին է, արդեն դժվար է ասել, որովհետև ես միշտ, երբ հավաքում եմ նկարահանող խումբ կամ թատերախումբ, իմ առաջին հորդորը, առաջին պատվիրանը սա է` ամեն ինչ անել, որ ամեն օրը տոն լինի, որովհետև սիրուց և տոնից է ծնվում արվեստի գործը, և այնպես անցնենք այս ճանապարհը, որովհետև եթե լավ բան ստացվեց, մերը չէ, հանդիսատեսի սեփականությունն է դառնում, եթե վատն է, կմնա քեզ, իսկ մեզ մնում է միայն այն մի հատվածը, որտեղ մենք կարողացանք իրար փայփայել, սիրել, գնահատել, որից և ծնվում է արվեստի գործը: Այդ առումով ես բացարձակ երջանիկ եմ, որովհետև մեկ տարի շփումներ Համազգային թատրոնի հրաշալի թիմով, դերասանական հրաշալի կազմով, կարողացանք ծնունդ տալ այս գործին: Թե ինչպիսին է, նորից եմ ասում, եկեք ու նայեք, որովհետև արվեստի յուրաքանչյուր գործ արվում է հանդիսատեսի համար:

–Ֆիլմը, ճի՞շտ հասկացա, որ դեռ չեք էլ սկսել, այսինքն` մեկուկես տարի է՝ մտորում եք, բայց, այնուամենայնիվ, շոշափելի ոչինչ այս պահին չունենք:

-Ֆիլմը պատրաստ է, մնում է նկարել: Ֆիլմի նկարահանումներն ամենաբարդ պրոցեսը չեն: Ամենաբարդ պրոցեսն այն է, ինչն աներևույթ է, այսինքն` քո մեջ խմորվում է ամիսներ, տարիներ, երբ ինքը վերջնական հասունացման է հասնում, իսկ մնացածն արդեն տեխնիկայի հարց է: Դա նկարահանող խմբի հարց է, որովհետև տրվում է երկու կամ երեք ամիս նկարահանմանը, մոնտաժային շրջանին այսքան ժամանակ, բայց ոչ մի գրքում չկա գրված, թե ինչքան ժամանակ, քանի ամիս է տևում քո այս գլխում խմորումները, կուտակումները, որից հետո պիտի կատարվի այն ժայթքումը, այդ ժայթքումն ունի արդեն կոնկրետ ժամանակ` երկու ամիս, երեք ամիս: Հուսով եմ, որ 2015 թվականին մենք կավարտենք: Այս տարի կսկսենք նկարահանումները, բարդ ֆիլմ է, որովհետև ունենք նկարահանում նաև Փարիզում` Վիլժուի հոգեբուժարանում, որտեղ իր վերջին երկու տասնամյակն անցկացրեց վարդապետը: Նկարահանումներ Փարիզի հոգեբուժարանում, Հայաստանում, շատ ու շատ այլ տեղերում: Շատ պատասխանատու գործ է: Վաղ է խոսել սյուժեի մասին, սցենարի մասին, ես էլի ինձ պետք է զերծ պահեմ, որովհետև կարծում եմ, որ խորը, ազնիվ ազգային ֆիլմ պետք է ստացվի:

-Պարո´ն Չալդրանյան, մի առիթով ասում էիք, որ Ձեր առավելությունն այն է, որ Ձեզ հնարավոր չէ ինչ-որ բան թելադրել, պարտադրել: Մեծ հաշվով՝ ինչ-որ մեկի պատվերը կատարելը պարտադրել Ձեզ հնարավոր չէ: 2008 թվականից հետո երկրում իրավիճակ փոխվեց, և էկրան բարձրացան ֆիլմեր, որոնք պատմեցին մարտիմեկյան իրադարձությունների մասին: Շատերը Ձեր «Մաեստրո» ֆիլմը խստորեն քննադատեցին` համարելով դա պրոտեստ Ազատության հրապարակում ծավալվող իրադարձություններին, և հետագայում ասուլիսներում Դուք հերքեցիք այդ հանգամանքը: Այսօր, երբ Ազատության հրապարակը դատարկ է, ցավ չե՞ք ապրում այն դատարկության համար:

 -Ես ընդհանրապես ցավ եմ ապրում, իսկ ճշմարիտ արվեստագետը միշտ պետք է ապրի ցավ: Միշտ պետք է ապրի ցավ իր քաղաքի, երկրի և աշխարհի համար: Ես երբևէ ոչինչ չեմ հերքում, որովհետև արվեստագետի գործը արարելն է, խոսողների գործը խոսելն է, քննադատելը, մեկնաբանելը: Ընդհանրապես, մեր քաղաքը երկու մասի է բաժանվել` մի փոքր մասը, որոնք լուռ ու մունջ գործ են անում, և մի ահռելի զանգված, որոնք մեկնաբանում են, երբեմն շատ ցինիկորեն, երբեմն շատ անխնա, հեգնանքով և այլն: Տարիները ցույց են տվել, որ դու պետք է կարողանաս քո գործն անել ու շատ բաների վրա ուշադրություն չդարձնել, որովհետև, ի վերջո, ամբոխի գործը երբեմն հենց դա է` քեզ հունից հանելը, և եթե դու փորձես արձագանքել բոլորին, ուրեմն դու ուղղակի ստեղծագործելու ժամանակ չես ունենա: Ուրեմն, պետք է շատ հանդարտ, շատ ըմբռնումով և հանգիստ վերաբերվես այս ամենին, որովհետև մի շատ տարօրինակ բան կա` ընդհանրապես որևէ արարող արվեստագետ պոտենցիալ հանցագործ է, որովհետև, չգիտես ինչու, գործ է անում, հետո էլ պետք է պատասխան տա, հետո մի ահռելի ոհմակ հարձակվում է` մինչդեռ չհասկանալով, որ ախր այս մարդը արյուն ու քրտինք ու անքուն գիշերներ է անցկացրել, ինչերի միջով է անցել:

Ինչ վերաբերում է իմ ֆիլմերին, բնականաբար, իմ որևէ ֆիլմ զերծ չի մնացել իմ երկրի, իմ քաղաքի ցավերից, որովհետև արվեստագետն ինքը ինդիկատորի պես մի բան է, զգայուն մի բան է, որը վերցնում է և տալիս է բեմին, էկրանին, ժապավենին: Տարբեր խավեր տարբեր կերպ են մեկնաբանում: Փառք ու պատիվ ակտիվիստներին, ովքեր այսօր դեմ են կանգնում անարդարությանը մեր քաղաքում և այլն: Դա էլ իրենց պրոտեստի ձևն է: Այդ առիթով ինձ միշտ հարցնում են` ինչո՞ւ Ձեզ չենք տեսնում այստեղ, այնտեղ: Ինձ միշտ կարող եք տեսնել նկարահանման հրապարակում, կարող եք տեսնել բեմահարթակում: Այն ցուրտ ու մութ տարիներին ես երբևէ դրա մասին չեմ ասել, որովհետև եթե դու գովազդես, ուրեմն դու բարեգործ չես, բայց այդ ցուրտ ու մութ տարիներին ես միակ մարդն էի, որ տեսախցիկը ձեռքիս արձանագրում էի այն, ինչ կատարվում էր իմ երկրում, Լոս Անջելեսի իմ ընկերների հետ հիմնադրամ էինք ստեղծում կարիքավոր արվեստագետների ընտանիքներին օգնելու և այլն: Ինչ որ անում ես, սուս ու փուս պետք է անես, եթե իրոք ծառայում ես քո խղճին և քո սիրտը ցավում է, որովհետև հայրենասիրությունը և պատրեոտիզմը բառերով չէ, որ պետք է լինեն…

 -Մեր իշխանությունն էլ ամբողջ օրն ասում է, որ հայրենասեր է, սիրում է մեր երկիրը, այնուամենայնիվ, իրականությունն այլ բան է հուշում:

-Իմ սերնդի վեհափառներից, քանի որ ես ծնվել եմ Վազգեն Վեհափառի օրոք, որին հաջորդեց Գարեգին Առաջինը Կիլիկիո թեմից, շատ լավ հիշում եք, հրաշալի, խելացի, շատ խելոք անձնավորություն, Ամերիկայում հանդիպման ժամանակ…

 -90-ական թվականներին…

 -… այդ ծանր տարիներն էին: Նա հորդորում էր սփյուռքահայերին, որ օգնեն Հայաստանին, և մի նախադասություն ասաց, որը մինչ այսօր մխրճվել է ուղեղիս մեջ, ասաց. «Եկեք հայրենասիրությունից անցնենք հայրենաշինության»: Շատ հեշտ է հայրենասեր լինել բաժակով, կենացով, բառերով, խոսքերով: Իսկական հայրենասերը լուռ ու մունջ իր գործն է անում: Ինձ համար այսօր մի մարդ, որն իր տեղում է և ծառայում է իր ազգային արվեստին, մշակույթին, արդեն իսկ ինձ համար ամենահայրենասերն է: Այնպես որ, այսօր շատ դժվար է այդ չափանիշը որոշելը, թե ով է հայրենասեր, ով հայրենասեր չէ: Հայրենասիրությունը երևի սկսում է մի բանից` մի քար ավելացնես այս կառույցին, այլ ոչ թե կենաց ասես նրանց, ովքեր այդ քարն ավելացնում են:

-«Մաեստրո» ֆիլմին կցանկանայի անդրադառնայիք: Պարո´ն Չալդրանյան, ամենաշատն է քննադատվել կոնկրետ Ձեր այդ մի ֆիլմը, որտեղ քաղաքական ենթատեքստ է տեսել հանրության գոնե մի հատվածը: Ի՞նչ էր մարտի մեկը Ձեզ համար, և արդյոք մենք երբևէ կարո՞ղ ենք մոռանալ այն: Այս օրերին նաև Ռոբերտ Քոչարյանն է հարցազրույց տալիս, արդեն ակնհայտ է նրա` քաղաքականություն վերադառնալու այս մոտիվացիան: Այնուամենայնիվ, պատմությունը կարո՞ղ է ներել:

 -Նախ համաձայն չեմ, որ ամենաքննադատվածն է, որովհետև այնքան, ինչքան փառաբանվել է, մեծարվել է նույն «Մաեստրո» ֆիլմը, որևէ ֆիլմ չի եղել: Պարզապես «Մաեստրո» ֆիլմը եղավ երկու շատ ծայրահեղ բևեռների վրա, որովհետև այն գրախոսականները, որ ունեցել է «Մաեստրո» ֆիլմը, որևէ ֆիլմ չի ունեցել: Եվ դա շատ նորմալ էի ես ընկալում, որովհետև ֆիլմն ի վերջո երկու բանակի մասին էր: Ես հիշում եմ, որ երբ ֆիլմը ցույց տվեցի իմ մի ընկերոջ` շատ խելացի մարդ, ակադեմիկոս, նայեց, ասաց տաղանդավոր ֆիլմ ես արել, բայց դժբախտ ճակատագիր է ունենալու, որովհետև ինքը ոչ մեկի համար է, որևէ թիմի համար չէ, սա ամենամեծ վնասն է բերելու ֆիլմին: Բայց մեկ ուրիշ մտավորական ասաց, որ դեռևս մի տասը տարի պետք է անցնի, այս ֆիլմը նոր սերունդները գնահատեն: Իմ գործը անելն է, և իմ ֆիլմը պարզապես իմ քաղաքում, իմ երկրում անհանդուրժողականության մասին էր:

 -Կա՞ այսօր այդ անհանդուրժողականությունը մեր իրականության մեջ:

-Իհարկե կա, բայց մարտի մեկը հասցրեց իր ապոգեին, իր կուլմինացիային, երբ կորցրին աստվածային չափանիշներ՝ պատվիրաններից եկած և այլն: Եվ իմ խնդիրը չէր կանգնել կամ այս կողմում կամ այն կողմում: Իմ խնդիրն այն էր, որ ֆիլմի հերոսը կարծես թե փորձում է բարձրանալ և ասել՝ «Այս ի՞նչ եք անում, ժողովո´ւրդ, ախր ավիրում եք ինքներդ Ձեզ»: Հետո կհասկանանք, հիմա այն պահը չէ, որ հասկանանք, թե որ կողմն է ճիշտ, որովհետև ֆիլմում հերոսը մի շատ հետաքրքիր խոսք ունի, ասում է՝ երկու ճշմարտություն կա` ճշմարտություն հանուն և ճշմարտություն ընդդեմ: Ցավոք, մեզանում այսօր դեռևս իշխում է ճշմարտություն ընդդեմը, բայց ճշմարտություն հանուն, զսպելով քո ամբիցիաները, ցանկությունները, բայց հանուն աստվածային ճշմարտությանը, հանուն երկրի:

-Պարո´ն Չալդրանյան, ստացվում է, որ իսկապես չկար իշխանության թելադրանքը այդ ֆիլմը ստեղծելիս: Ինչու եմ հարցնում, որովհետև Ձեր ֆիլմում մենք տեսանք, ցուցադրվեց կինոթատրոնում, շատ տեղեր, այնտեղ, որտեղ կինոսրահներ ունենք, գոնե հնարավոր էր ցուցադրել, բայց, օրինակ, ֆիլմեր կային մարտի մեկի մասին պատմող, որոնց համար պարզապես փակ էին դահլիճները:

-Այդ ֆիմն իմ միակն ֆիլմն է, որը դեռևս այդպես էլ չունեցավ, բայց ես հույս ունեմ, որ կունենա որևէ վարձույթ, նույնիսկ մեկ կամ երկու առաջնախաղից հետո միակ ֆիլմն է, որը դուրս չեկավ «Մոսկվա» կինոթատրոնի էկրան: Մյուս ֆիլմերի մասին ես տեղյակ չեմ, սակայն մի բան ասեմ, որով միանգամից բեկում կմտցնեմ Ձեր հարցադրման մեջ: Ֆիլմը մարտի մեկի մասին չէ:

-Ինչպես ասում էիք Ձեր ասուլիսներից:

-Իհարկե, ես հիմա էլ եմ ասում: Հիմա էլ եմ ասում, որովհետև մարտի մեկը մի օր կմոռացվի…

 -Մոռացվելո՞ւ է, պարո´ն Չալդրանյան:

-Մեկ րոպե: Կգան ուրիշ իրադարձություններ, և մարտի մեկի կադրերը կընկալվեն ինչ-որ մի իրադարձության հետ կապված: Այսինքն` կոնկրետ քաղաքական չեն: Ֆիլմը հերոսի մասին էր, որը կորցնում է հարմոնիան, երաժշտագետի, արվեստագետի մասին է, որը կամաց-կամաց այս ատելության, այս անհանդուրժողականության դաշտում կորցնում է իր ներդաշնակությունը: Շատ մետաֆորներ փորձեցին արդիականացնել, կապել այս կամ այն քաղաքական գործչի հետ, ով էր այդ կատաղած շունը և այլն և այլն: Հավատացեք, որ տասը տարի հետո ֆիլմը ոչ թե որպես քաղաքական ֆիլմ պետք է նայվի…

 -Այսինքն` կերպարները միշտ արդիական են լինելու:

-Կարծում եմ, որովհետև մի առիթով ես հիշում եմ «Տեր ողորմյա» ֆիլմը, որը ես նկարել եմ 15 տարի առաջ` 1996-1997 թվականներին, Ամերիկայում երբ եղավ ֆիլմի պրեմիերան, իմ կողմից շատ հարգված արվեստագետներից մեկն ասաց՝ հրաշալի ֆիլմ է, բայց ափսոս, այս իշխանությունը կգնա, ու ֆիլմը կկորցնի իր արդիականությունը: Երեք իշխանություն փոխվեց, բայց ֆիլմը դեռ իր թարմությունը չի կորցրել, որովհետև, այնուամենայնիվ, ֆիլմը քաղաքական չէ, ֆիլմը խոսում է հավերժության մասին, ֆիլմը խոսում է մտավորականի ներքին խռովքի մասին և ճշմարտություն որոնելու ճաապարհն է դուրս գալիս: Սրանք քաղաքականության հետ ոչ մի կապ չունեն: Ուրիշ բան է, որ այսօր մենք ինչ էլ անենք, քաղաքականացված է, դու չես կարող քաղաքականությունից դուրս ընդհանրապես խոսել, շփվել, բայց քաղաքական կինոն ուրիշ ժանր է:

-Այսինքն` ֆիլմերը, որոնք մերժվեցին, քաղաքական ֆիլմեր էին, դրա համար էլ…

-Ես չգիտեմ, թե որ ֆիլմերի մասին է խոսքը։

-Մերժվեցին Տիգրան Պասկևիչյանի, Տիգրան Խզմալյանի ֆիլմերը, եթե չեմ սխալվում, այդ նույն ընթացքում:

 -Ցավոք, տեղյակ չեմ, չեմ տեսել այդ ֆիլմերը, այդ իսկ պատճառով չեմ կարող պատասխանել, ասել, թե ինչու մերժվեցին, մերժվել են արդյոք: Եթե դրանք քաղաքական էին, գուցեև պատճառը դա է:

 

Հարցազրույցն ամբողջությամբ` տեսանյութում: