Հայաստանի կառավարությունը երեկ հավանության է արժանացրել մի նախագիծ, որով նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվում Ռուսաստանում արտագնա աշխատանքի մեկնած հայաստանցիների համար: Նրանք կարող են մեկ տարի մնալ և աշխատել այդ երկրում առանց թույլտվության, ինչպես ասել է միգրացիոն կոմիտեի ղեկավար Գագիկ Եգանյանը` նշելով, որ գործում է, ըստ էության, միասնական աշխատաշուկայի սկզբունքը:
Միասնական աշխատաշուկան որպես Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի անդամակցության, այսպես ասած, տնտեսական էֆեկտ ամիսներ առաջ ամրագրված էր Եվրասիական միջպետական բանկի ուսումնասիրություն-զեկույցում, որտեղ նշվում էր, որ դա հնարավորություն կտա Հայաստանին մեծացնել տրանսֆերտների ծավալները: Իսկապես, Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի անդամակցումը և միասնական աշխատաշուկան էապես կդյուրացնեն Հայաստանից Ռուսաստան արտագնա աշխատանքի մեկնումը և կավելացնեն Հայաստան ուղարկվելիք գումարները:
Այդ գումարները 2000-ականների առաջին տարիներին հասան մինչև մոտ 2,5 միլիարդի՝ տարեկան: Տարեկան Հայաստան էր մտնում մոտ այդքան գումար, ինչն էլ հանգեցրել էր երկնիշ տնտեսական աճի արձանագրման: Սակայն այդ գումարները Հայաստանում, ըստ էության, վերածվում էին պարզունակ սպառման միջոցի: Դրանց մի հսկայական մասն էլ այդ տարիներին ուղղակիորեն գրպանվեց դոլարի փոխարժեքի գրեթե կրկնակի նվազեցման արդյունքում:
Այսպիսով, տարեկան հսկայական ծավալի գումարներ էին մուտք գործում Հայաստան, որոնք սակայն ընդամենը գնողունակություն էին ապահովում և ոչ մի տնտեսական ինստիտուցիոնալ հիմք, որը թույլ կտար Հայաստանին տրանսֆերտները համարել, այսպես ասած, որակապես փոխված և ներդրումի վերածված: Հայաստանն ուղղակի ապրում էր Ռուսաստանում ապրող հայրենակիցների հաշվին, ու երբ տնտեսական միջազգային ճգնաժամը նրանց հնարավորությունները Ռուսաստանում նվազեցրեց, Հայաստանում էլ անկում արձանագրվեց:
Այսօր Հայաստանի իշխանությունները զբաղված են արտագնա աշխատանքի մեկնողների հնարավորություններն ավելացնելով և այս միջոցով Հայաստանում սոցիալական լարում թուլացնելով: Այսինքն` ստեղծվում են հեշտ պայմաններ, որ Հայաստանից մարդիկ հեռանան կամ այլ կերպ ասած՝ Հայաստանը շարունակի դատարկվել: Այն Հայաստանը, որը հակառակի կենսական կարիքն ունի՝ հայրենադարձության: Հնարավոր է հասկանալ, որ հայրենադարձության լայն ծավալներ ապահովելու համար մեծ ֆինանսական միջոցներ Հայաստանը չունի, սակայն անհնար է պատկերացնել, որ Հայաստանը չի կարող գոնե արտագաղթի ծավալների արգելակման տնտեսական քաղաքականություն իրականացնելու ռեսուրս գտնել: Բայց դրա փոխարեն որոնվում և կարծես թե գտնվում են արտագաղթը շարունակելու ռեսուրսներ:
Սա գոյատևման ռեժիմին բնորոշ գործողություն է: Հայաստանի իշխանությունները գործում են գոյատևման փիլիսոփայությամբ, որովհետև ավելիի նպատակներ դնելու համար հարկավոր են ներհայաստանյան լուրջ բարեփոխումներ: Այդ բարեփոխումների ռեսուրսը ներկայումս չկա, հնարավորությունները երկկողմանի արգելակման են ենթարկված՝ մի կողմից բարեփոխումներով չշահագրգռված իշխանություններն են, մյուս կողմից` իշխանական նույն համակարգից սերված և ըստ էության նույն պատկերացումներն ու նպատակները հետապնդող ոչ իշխանական բևեռն է:
Այդ հակադրությունն ի վիճակի է ընդամենը մեծացնել հասարակությանը թողնվող փշրանքները, սակայն համակարգային, ինստիտուցիոնալ փոփոխություններ առաջ բերել անկարող է: Մինչդեռ արտագաղթի խնդրի լուծումը անհնարին է առանց այդ ինստիտուցիոնալ փոփոխությունների: Այն, որ 2000-ականների կեսերին Հայաստանում մեկնողների ու ժամանողների տարբերությունը դրական էր, այսինքն` մի պահ արդեն ավելի շատ գալիս էին, քան գնում, իրավիճակային ցուցանիշ է: Հայաստանի տնտեսությանն անհրաժեշտ է բեկում` վերադարձի ցուցանիշին ռազմավարական բնույթ հաղորդելու համար: Ընդ որում` բեկում ոչ միայն տնտեսական վիճակագրության, այլ ընդհանրապես կենսագործունեության առանցքային ոլորտների առումով:
Պետք է բեկվի ոչ միայն տնտեսական կառուցվածքը, հարաբերությունները, քաղաքական համակարգը, այլ նաև հասարակական մտածողությունը: Պետք են հեղափոխական բնույթի գաղափարներ, նորարարություններ, կրեատիվ նախագծեր, որոնք կվերաբերեն հասարակության լայն շերտերի, ոչ թե առանձին խմբերի կամ շրջանակների: Հայաստանում արտագաղթի կասեցումն ու վերադարձի կամ հայրենադարձության խնդիրը հնարավոր է լուծել միայն այդ միջոցով: Այլևս հնարավոր չէ միայն սոցիալական խաղաքարտերով ապահովել արտագնա աշխատանքի մեկնողների վերադարձ:
Եթե ինչ-որ պահի մեկնելը նրանց համար ռիսկային էր, ապա այսօր արդեն նրանց համար ռիսկային է վերադարձը՝ անգամ սոցիալական պայմանների պարագայում, որովհետև Հայաստանը որպես պետական քաղաքականության սուբյեկտ այնքան անվստահություն է առաջ բերել իր քաղաքացիների մոտ, որ նրանց համար սոցիալական շոշափելի հայտերը ոչինչ են և կարիք կա երկարաժամկետ երաշխիքների: Իսկ այդ երաշխիքներն արդեն պահանջում են հենց հեղափոխական փոփոխություններ հասարակական փոխհարաբերություններում, բիզնես մշակույթում, պետություն-քաղաքացի հարաբերություններում, պետություն-բիզնես հարաբերություններում, հարկավոր է իրավունքի որպես արժեք գեներացում, իրավունքի ուժի գեներացում:
Մարդիկ գնացել են այս մթնոլորտից, այս իրավիճակից, և նրանք կվերադառնան միայն որակապես այլ մթնոլորտի ու իրավիճակի դեպքում: Բայց Հայաստանի ներկայիս համակարգը մարդկանց առավելագույնը տեղափոխություն կարող է առաջարկել` հեղափոխության փոխարեն:
