Thursday, 28 03 2024
Սուրեն Պապիկյանը ծանոթացել է նաև ՀՀ ռազմարդյունաբերության նորագույն նմուշներին
Հանրակրթության նոր չափորոշիչի ներդրմանը զուգահեռ դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը. Անդրեասյան
ՔՊ նիստում քննարկվել են եվրոպական կուսակցական միությունների գաղափարախոսությունները
«Դժվարին որոշում եմ կայացրել` չհավակնել Բարձրագույն դատական խորհրդի դատավոր անդամի թափուր տեղին». Վազգեն Ռշտունի
«Ռուսաստանը հաջողության է հասնում այնտեղ, որտեղ դրա կարիքն ունի»․ Պուտին
Հրազդանում մթնոլորտային օդում փոշու պարունակությունը գերազանցել է սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիան
Վլադիմիր Վարդանյանը կմասնակցի Մարդու իրավունքերի եվրոպական դատարանի դատավորների ընտրության հանձնաժողովի նիստին
Ծեծի է ենթարկել իր անչափահաս դստերը և փորձել սեռական հարաբերություն ունենալ նրա հետ
Այն, ինչ կներվի Բաքվին, չի ներվի Երևանին. Կրեմլը բաց է խաղում
ԵՄ ներկայությունը Բաքվին հանգիստ չի տալիս
Ադրբեջանը «կլրջացնի՞» ՀԱՊԿ-ի հետ ընկերությունը
Ազատագրվել ռուսական կախվածությունից. եվրաինտեգրման առաջնահերթությունները
Դիմակներն այլևս հանված են. Մոսկվան հանձնում է իր ամենաարժեքավոր ագենտին
Տղամարդը դանակահարել է նախկին կնոջն ու նրա քրոջը
Հայաստանը «դիվերսիֆիկացնում է» քաղաքականությունը, Ռոսատոմը մոդեռնիզացնում է Մեծամորի ԱԷԿ-ը
Գործակալ հիշեցնող Շահրամանյանը
Բաքվի խոշոր «խաղադրույքը»
Կլիմայի փոփոխության բացասական ազդեցությունը նկատելի է գյուղատնտեսության և տնտեսության մի շարք այլ ճյուղերում. փոխնախարար
Ռուսաստանում տեղի ունեցած ահաբեկչության գործով նոր կասկածյալ է հայտնվել
Արմեն Գևորգյանը ԵԽԽՎ դիտորդական առաքելության կազմում կհետևի Հյուսիսային Մակեդոնիայի նախագահական ընտրություններին
Մի համագործակցության խրոնիկա
Հայաստանը չունի ավելի ուժեղ զենք, քան միջազգային իրավունքը. չկրակելը խելամիտ չէ
Սասունցի Դավթի դարաշրջանը չէ. ԱՄՆ-ից ակնկալիքներին զուգահեռ պետք է ամրապնդել պետությունը
Երևանում ծառի ճյուղը թեքվել և ընկել է էլեկտրական լարերի վրա. փրկարարները մասնատել են ծառի ճյուղը
21:40
Ղազախստանի դեսպանատունը խորհուրդ է տվել լքել Օդեսայի և Խարկովի մարզերը
Վիճաբանություն և ծեծկռտուք՝ անչափահասների մասնակցությամբ․ կա վիրավոր
Քանի՞ մարդ է թունավորվել Հայաստանում
«Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերություններում ստեղծված իրավիճակը լավատեսություն չի ներշնչում»․ Լավրով
Բաքվի անհիմն մեղադրանքն ու խորամանկ խաղը Բրյուսելից առաջ
«Կրոկուսի ահաբեկչության հեղինակներն Ուկրաինայից զգալի գումարներ և կրիպտոարժույթներ են ստացել»․ ՌԴ ՔԿ

Ինչո՞ւ է ավանդական սփյուռքը Հայաստանը «զիջում» ռուսաստանաբնակ հայ օլիգարխներին

«Առաջին լրատուական»-ի զրուցակիցն է Միչիգանի համալսարանի Դիրբոռնի մասնաճիւղի Հայագիտական հետազօտութիւնների կեդրոնի վարիչ, դոկտոր Արա Սանջեանը։

 -Պարոն Սանջեան, աւանդական սփիւռքը կարծես իր տեղը զիջում է նոր սփիւռքին` Ռուսաստանում հայկական սփիւռքին, որտեղ ռուսական օլիգարխիան է՝ իր գումարների անյայտ ծագմամբ: Եթէ նախկինում զգալի էին աւանդական սփիւռքի ներդրումները եւ այլն, հիմա Ռուսաստանում հայկական սփիւռքն է ակտիվացել: Ի՞նչ հետեւանքնե՞ր սա կարող է ունենալ:

-Ձեր նկատողութիւնը ճիշդ է յատկապէ՛ս եթէ դիտարկենք վերջին տարիներուն «Հայաստան» Համահայկական Հիմնադրամին կատարուած նուիրատուութիւնները` ամենամեայ թելէթոնի ժամանակ կամ այլ առիթներով։ Բանաւոր աղբիւրներէ լսած եմ թէ դրութիւնը նոյնն է նաեւ դէպի Ս. Էջմիածին ուղղուող նուիրատուութիւններուն պարագային, թէեւ, ինչքան տեղեակ եմ, այս կապակցութեամբ հրապարակուած պաշտօնական տուեալներ չկան։

Ձեր բարձրացուցած հարցը երկու զուգահեռ երեսակ ունի։ Իբրեւ սփիւռքի մէջ մեծցած ու բնակող անձ, համեմատաբար աւելի հաստատուն հիմերու վրայ կրնամ մեկնաբանել սփիւռքէն ներդրումներու ծաւալին յարաբերական նուազումը։ Այստեղ կան մի քանի պատճառներ, զորս պիտի թուարկեմ` առանց անոնցմէ մէկին կամ միւսին առաջնահերթութիւն տալու։ Առաջինը, 11 Սեպտեմբեր 2001-ի օդահէնութեան, 2003-ին` Իրաք ներխուժման եւ աւելի ուշ` 2008-ի տնտեսական ճգնաժամին հետեւանքով ամերիկեան տնտեսութեան կրած հարուածներն են, որոնք նոյնպէս կրճատած են ամերիկահայ համայնքէն ներս կատարուող մեծ նուիրատուութիւնները։ Միջին ու համեստ խաւերուն կողմէ իւրաքանչիւր տարի «Հայաստան» հիմնադրամի թելէթոնի ժամանակ փոքր նուիրատուութիւնները քիչ թէ շատ կը շարունակուին։

Երկրորդը դէպի Հայաստան ուղղուող մարդասիրական օժանդակութիւններու նուազումն է։ Սփիւռքի կառոյցները չունէին բաւարար միջոցներ կամ ռեսուրսներ շուրջ 25 տարի շարունակ անհատոյց օգնելու հայրենիքին։ 1980-ականներու վերջաւորութեան եւ 1990-ականներու սկիզբը ուղարկուած օժանդակութեան մէկ մասը հնարաւոր եղաւ միա՛յն նախապէս սփիւռքեան շարք մը կառոյցներու յատկացուող նպաստները կրճատելով։ Առաւել եւս, բազմաթիւ էին դէպքերը երբ ուղարկուած օժանդակութիւնը ամբողջութեամբ իր հասցէատէրերուն չհասաւ եւ անոր առնուազն մէկ մասը Հայաստանի մէջ իւրացուեցաւ անհատներու կողմէ։ Եղան նաեւ պաշտօնատար անձինք, որոնք խոչընդոտեցին օժանդակութիւններուն տեղ հասնիլը` մինչեւ որ կաշառք կամ ուղարկուածէն իրենց բաժինը չստացան։ Որոշ բարերարներ յօժարեցան այս պայմաններուն։ Մի քանի տարի առաջ այդպիսի բարերար մը անձնական զրոյցի ժամանակ ինծի խոստովանեցաւ. «Հայաստան գիւղական դպրոցի մը տասը հատ վառարան ուղարկեցի։ Գիտեմ, որ անոնցմէ առնուազն երեքը տնօրէնին կամ ուսուցիչներուն տուները պիտի երթան, բայց ղրկածիս միւս մասով գոնէ 6-7 դասարան տաքնալու միջոց կ’ունենան»։ Ուրիշներ, սակայն, խրտչեցան այս աշխատելաոճէն եւ տակաւ առ տակաւ կորսնցուցին հայրենիքին օժանդակելու իրենց սկզբնական եռանդը։ Եղան դէպքեր, երբ բարեգործները, փոխանակ հայրենիքին «Հայաստան» հիմնադրամին միջոցով օժանդակելու, նախընտրեցին ստեղծել աւելի փոքր ծրագրեր, այն յոյսով թէ անոնց արդիւնաւէտ աշխատանքը վերահսկելը աւելի հեշտ կ’ըլլայ։ Խանդավառութիւնը թուլացնելու մէջ իր դերն ունեցաւ նաեւ Հայաստանի մէջ վերջին տարիներուն խիստ շերտաւորուած ու բեւեռացած դասակարգային համակարգի մը յառաջացումը։ Հայաստանի օլիգարխիական վերնախաւի զեխ կեանքը, անոնց կողմէ միլիոնաւոր տոլարներ երկրէն դուրս հանուիլն ու այդ միջոցներով արտասահմանի մէջ բազմաթիւ կալուածներ գնուիլը գաղտնիք չեն Հայաստանով հետաքրքրուած բազմաթիւ սփիւռքահայերու համար։

Երրորդը, աւանդական սփիւռքի գործարարներուն կողմէ Հայաստանի տնտեսութեան մէջ ներդրումներ կատարելու հարցն է, որ բարեգործութիւն չ’ենթադրեր։ Բայց այստեղ ալ լուրջ արգելքներ են Հայաստանի իրաւական համակարգին անյուսալիութիւնը, գործարար աշխարհէն ներս հարցերը խնամի-ծանօթ-բարեկամի սկզբունքով լուծելը, քաղաքական ազդեցիկ անձանց կամ տեղի օլիգարխին կողմէ տրամադրուած «տանիք» ունենալու, զանոնք փայատէր դարձնելու անհրաժեշտութիւնը, եւ այլն։ Այս պարագային եւս, Հայաստանի մէջ իրենց բախտը փորձած սփիւռքահայ գործարարները կը բաժնուին երկու խումբի` համակարգին հետ համակերպողներու, որոնք մասամբ յաջողած են ու գոհ, եւ իրենց ճամպրուկները շալկած յետ վերադարձածներու։ Թէեւ Հայաստանի Հանրային Հեռուստատեսութեան արտասահմանի համար սփռուող հաղորդումները բացառապէս կը հիւրընկալեն առաջին խումբի ներկայացուցիչները եւ կը տարածեն իրենց օրինակով հայրենիք հաստատուելու անոնց կոչերը, Հայաստանի մէջ յաջողութեան չհասած գործարարներուն պատմութիւններն ալ, իրենց կարգին, բերնէ բերան, արագօրէն կը տարածուին աւանդական սփիւռքէն ներս։

Ռուսաստանի հայագաղութի աճող դերին մասին շատ քիչ բան կրնամ ըսել` քանի որ օրէօր Հայաստանի հաշուին ուռճացող այդ համայնքներուն եւ աւանդական սփիւռքի միջեւ կապերը շա՜տ թոյլ են։ Կարելի է նոյնիսկ ըսել թէ այդպիսի կապեր համարեա չկան։ Օրինակ, ես չեմ գիտեր թէ, եթէ դուրս հանենք Հայաստանէն մշտապէս Ռուսաստան փոխադրուած մարդկանց եւ «խոպանչիներու» դրամական փոխանցումները իրենց մերձաւորներուն, ի՛նչ է համեմատութիւնը Ռուսաստանէն մեծահարուստներու եւ միջին ու աղքատիկ խաւի մարդկանց կողմէ ամէն տարի «Հայաստան» հիմնադրամին կատարուած նուիրատուութիւններուն։ Դիտելով հեռուէն, կրնամ միայն մի քանի նախնական դատողութիւն ընել Ռուսաստանի մէջ յառաջացած հայ նոր օլիգարխներուն մասին։ Անոնք շատ աւելի սերտ կապեր ունին Հայաստանի ներկայ վերնախաւին եւ իշխանաւորներուն հետ` քան աւանդական սփիւռքի մեծահարուստները։ Ամենօրեայ կեանքի այլազան երեւոյթներուն հանդէպ անոնց ճաշակներն ալ աւելի մօտ են` քան սփիւռքահայ մեծահարուստներունը։ Առաւել, մոսկուաբնակ շատ մը հայ օլիգարխներ Հայաստանի ծնունդ են, եւ անոնց մի քանիին եղբայրներն ու այլ մերձաւորները ազդեցիկ պաշտօններ ունին Հայաստանի պետական համակարգին մէջ։ Կ’ենթադրեմ թէ Հայաստանի կամայ-ակամայ միանալովը Մաքսային կամ Եւրասիական միութիւններուն, նախագահ Վլադիմիր Պուտինի վարչակարգը ջանք պիտի գործադրէ, որ մոսկուաբնակ այդ օլիգարխները աւելի ու աւելի ազդեցիկ դառնան` ի հաշիւ հայաստանաբնակ օլիգարխներու եւ յատկապէս` արեւմտեան երկիրներէ ժամանած կամ տակաւին այդ երկիրներուն մէջ բնակող սփիւռքահայ ներդրողներու։ Պուտինի ծրագիրն ըլլալ կը թուի ռուսական մշակոյթի իբրեւ թէ ինքնուրոյնութեան բացարձակացումն ու զանիկա հակադրելը արեւմտեան, իր կարծիքով` «անկումային», քաղաքակրթութեան։ Այդ պատճառով, հնարաւոր է, որ եւրասիական Միութեան անդամակցելէ ետք, Հայաստանի մէջ եւս սեղմումներու ենթարկուին ո՛չ միայն օտարերկրայ դրամաշնորհներ ստացող հասարակական կազմակերպութիւններն ու հիմնադրամները, կառավարութեան ընդդիմացող քաղաքացիական շարժումներու մէջ գործունեայ սփիւռքահայ հայրենադարձ անհատներ, այլեւ արեւմտեան երկիրներէ եկած ներդրողները։

Կայ նաեւ երկարաժամկէտ այլ վտանգ մը` կապուած Հայաստանի եւ արտասահմանի հայութեան ժողովրդագրական տեղաշարժերուն հետ։ Մինչ Հայաստանն այսօր կը պարպուի ի հաշիւ Ռուսաստանի հայագաղութին, սփիւռքի աւանդական գաղութներէն ալ արտահոսքը գլխաւորաբար դէպի Ամերիկա է։ Եղեռնէն անմիջապէս ետք, հայկական ստուար գաղութներ յառաջացան Ամերիկայի, Եվրոպայի եւ Մերձաւոր Արեւելքի բազմաթիւ մեծ ու փոքր պետութիւններու սահմաններէն ներս։ Անոնց միջեւ կապերը կը պահպանուէին սփիւռքի մէջ գործող հայ քաղաքական կուսակցութիւններու, իրենց վերահսկողութեան տակ գտնուող մշակութային ու մարզական միութիւններու, Հայ Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան եւ աւելի նուազ չափով` եկեղեցական կառոյցներու ու հայրենակցական միութիւններու կողմէ։ Ներկայիս, ԱՄՆ եւ Ռուսաստան հսկայ երկիրներ են, որոնց քաղաքացիները ինքնաբաւ ապրելու հնարաւորութիւն ունին` առանց շատ կապ ունենալու արտաքին աշխարհի հետ։ Առաւել եւս` յետ-խորհրդային Հայաստանէն արտագաղթած Ռուսաստանի ու եւրոպայի նորաստեղծ գաղութներուն մէջ այդ աւանդական կազմակերպութիւնները չկան, իսկ անոնց դերը կատարող միաւորումները նոր պիտի ստեղծուին։ Եթէ ԱՄՆ եւ Ռուսաստան շարունակեն հակամարտ պետութիւններ մնալ` իւրաքանչիւրը հնարաւորին չափ լայն ազդեցութեան գօտի ապահովելու ձգտումով, այդ երկիրներու մեծ հայագաղութները կամայ-ակամայ կրնան իւրաքանչիւրն իր կառավարութեան կամակատարը դառնալ` Հայաստանի քաղաքականութիւնը ուղղորդելու համար։ Այսպիսի բացասական հաւանականութիւն մը բացառելու կամ անոր հետեւանքները մեղմացնելու համար անհրաժեշտ է, որ ԱՄՆ-ի եւ Ռուսաստանի հայկական ազդեցիկ կազմակերպութիւնները գոյացնեն մշտական ֆորումներ` իրարու հետ միտքեր փոխանակելու եւ համագործակցութեան հնարաւոր եզրեր գտնելու համար։ Այդ կապերը նախընտրաբար առանց Հայաստանի կառավարութեան անմիջական մասնակցութեան պէտք է ըլլան` որպէսզի այդ հանդիպումներու ընթացքին գերակշռեն հեռանկարային եւ ո՛չ թէ անմիջական քաղաքական խնդիրները։

շարունակելի

Բաժիններ
Ուղիղ
Լրահոս
Որոնում