«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Սորբոնի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Հայկ Ա.Մարտիրոսյանը (Նյու Յորք):
-Պարոն Մարտիրոսյան, անցյալ շաբաթավերջին տարածված տեղեկության համաձայն, Նյու Յորքի հայերը ստորագրահավաք են նախաձեռնել՝ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանին հորդորելով անհապաղ հետ կանգնել պուտինյան Մաքսային միությանը անդամակցելու որոշումից: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք դա:
-Իրականում մեկնաբանելու ոչինչ չկա: Նախ` Նյու Յորքում հայերին գտնել է պետք: Ապա՝ ստորագրություն հավաքելով՝ ոչնչի մեր աշխարհում չես հասնի: Զարմանալի է, որ նման ստորագրություններ հավաքում են ԱՄՆ-ում: Այսինքն՝ ի՞նչ: Ակնհայտորեն, այդ մարդիկ զբաղմունք չունեն և փանջունիական ակտիվիզմով են տարված: Եթե գործնական բողոք ունեն, ապա պետք է այն ներկայացնել Հայաստանի ներսում: Հուդզոնի ափերին հավաքված ստորագրությունները թրջվում են` գետը չանցած:
-Հետաքրքիր է՝ ընդհանրապես, Սփյուռքը որևէ բան կարո՞ղ է անել Հայաստանի ՄՄ անդամակցության հարցում և, մեծ հաշվով, Հայաստանի արտաքին քաղաքական կողմնորոշման հարցում։ Սփյուռքի՝ Հայաստանի գործերին միջամտելու սահման կա՞ առհասարակ:
-Նախ ասեմ, որ Սփյուռքի մասին պատկերացումները Հայաստանում խիստ չափազանցված են: Ավելի շուտ` դրանք պատկանում են այլ դարաշրջանի և 1980-ականներից ի վեր այլևս ակտուալ չեն: Այսօրվա Սփյուռքը մասնատված, լղոզված, ուծացված և խիստ քաղքենիացված մի կառույց է, եթե այլևս կառույց է ընդհանրապես: Հայկական սփյուռքի լավագույն օջախները ոչնչացված են. Սիրիայի, Իրաքի և Եգիպտոսի համայնքները հոգեվարք են ապրում, Լիբանանի գաղութը հսկայից գաճաճի է վարածվել: Եվրոպայում, մասնավորապես՝ Ֆրանսիայում, ինչպես նաև Լատինական Ամերիկայում համայնքը գերազանցապես ձուլված է:
Եթե խոսում ենք վերջին երկու տասնամյակներին գաղթած հայաստանցիների մասին, ապա նրանք կազմակերպված չեն և դեռևս ինքնահաստատմամբ են զբաղված: Նաև` հիմնականում ժամանակ չունեն ո՛չ ինքնակրթության և ոչ էլ մտածելու համար: Ամերիկայի հայկական գաղութի վիճակը ողբալի է: Լոս Անջելեսում մեծացել է Քիմքարդաշյանների և Դենբիլզերյանների մի ահռելի սերունդ, որ խարան է հայության ճակատին, իսկ Արևելյան ափին համայնքը միայն նոմինալ բնույթ է կրում: Ռուսաստանում ռուսացած գաղութ ունենք, որ վախվորած լռություն է դավանում և դեմք չունի:
Ի՞նչ է հայկական սփյուռքը: Եվ եթե կազմակերպված Սփյուռք այլևս գործնականում գոյություն չունի, այն չի կարող նաև որևէ ուժ լինել ո՛չ արտաքին մարտահրավերների հարցում և ոչ էլ ներհայաստանյան հարցերում: Իսկ նրանք, ովքեր խոշոր կարողություն ունեն և ֆինանսական լծակների են տիրապետում` կա՛մ իշխանության կողքին են, կամ էլ չեն ուզում ընդհանրապես որևէ բանում որևէ մասնակցություն ունենալ:
Հայկական սփյուռքի ամենակենդանի հատկությունը նրա միֆն է, որ դեռ շարունակում է ապրել:
-Պարոն Մարտիրոսյան, Աստանայում տեղի ուենցածն ի՞նչ նոր անակնկալներ կարող է մատուցել: Ի՞նչը պետք է լինի Հայաստանի անելիքը:
-Հայաստանը պետք է, պահպանելով իր դաշնակիցների վստահությունն ու բարեկամությունը, որոշակի ինքնուրույնություն ցուցաբերի: Աստանայում, Տաշքենդում կամ Աշխաբադում` դրանցից առաջ կամ դրանցից հետո, կարևորը հանդիպումներն ու ժողովները չեն, այլ երկրի հանգամանքը, որ պետք է սեփական շահերը հասկանալու գոնե նշույլներ ցույց տա: Դա լրջագույն խնդիր է այսօր, որով պայմանավորված են այս պահին Հայաստանի առջև ծառացած բոլոր խոշոր մարտահրավերները:
-Ղարաբաղում այս գործընթացում ի՞նչ տեղի կունենա: Ի վերջո, եթե Հայաստանը վերջնական որոշում կայացնի անդամագրվել Եվրասիական տնտեսական միությանը, Ղարաբաղի և Հայաստանի միջև անցակետի հարցն ինչպե՞ս կարող է կարգավորվել:
-Իմ կարծիքով՝ բացառված է, որ Հայաստան-Արցախ հատման կետում սահմանապահ ուղեկալ տեղադրվի: Ձեռք կբերվի համաձայնություն` այդ մասով հանդիսավոր լռություն պահպանել, և մաքսակետ չի լինի կամ կլինի մոտավորապես այնպիսին, ինչպիսին նյույորքյան կամուրջներ անցնելիս է. վճարեցիր անցավճարը, և ուղեփակոցը բացվեց: Միայն` առանց վճարի:
-Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ ի՞նչ միջոցառումներ, ի՞նչ քայլեր են կատարում Ադրբեջանն ու Թուրքիան ԱՄՆ-ում, հայկական սփյուռքի պատասխան այդ քայլերին ու գործողություններն համարժե՞ք է:
-Ադրբեջանն ու Թուրքիան անշուշտ կատարում են քայլեր: Թե ինչպիսին` չեմ կարող ասել, միայն իրենց ստրատեգները գիտեն, բայց որ մեծ արշավ են նախապատրաստում` անկասկած է: Հայաստանի և հայկական սփյուռքի քայլերին համարժեք է թե ոչ` իհարկե ոչ: Իհարկե, շատ ավելի մեծ մասշտաբի քարոզարշավ է լինելու: Հայերը, ինչպես միշտ, ցույցերի թույլտվություններ կստանան, մեկ-երկու դասախոսություն, դրոշներով երթեր, գոռում-գոչյուններ, մի քանի անմոռուկ լոգոների հսկայական և գավառական պաստառներ և հիմնականում վերջ:
Թուրքիան և հատկապես Ադրբեջանը վերջին տարիներին Արևմուտքում լուրջ և խիստ ազդեցիկ լոբբի են ստեղծել, որ իրականում անհամեմատելիորեն հզոր է երբեմնի հզոր հայկականից: Դա գաղտնիք չէ, և ամերիկյան վարչակազմում այդ լոբբիի հետ բոլորն են հաշվի նստում: Հաշթեգերով և ֆեյսբուքյան ստատուսներով ահռելի նավթադոլարներին և լրջորեն մտածված քաղաքականությանը հակազդելը ծիծաղելի տրամաբանություն է ենթադրում:
-Մամուլում շրջանառվող տեղեկությունների համաձայն՝ Հայաստանի կառավարությունը ցանկացած պահի կարող է չեղյալ համարել Որոտանի կասկադի վաճառքի գործարքը, ի դեպ, Կրեմլից ճնշումների պատճառով: Որքանո՞վ է Ձեզ հավաստի թվում գործարքի հնարավոր տապալման այս պատճառաբանությունը:
-Հայաստանում ամեն բան հնարավոր է: Նման հարցերը չեն լուծվում ո՛չ Ազգային Ժողովի, ո՛չ Էկոնոմիկայի կամ Էներգետիկայի նախարարության և ոչ էլ հակամենաշնորհային կամ մեկ այլ տնտեսական գերատեսչության մակարդակում: Այդ մասին երկրում մինչև հինգ հոգի մարդ կարող է իմանալ, և եթե ծուխ կա, բացառված չէ, որ կրակն էլ իրական լինի: Սակայն նորից` մինչ գործընթացը չմտնի ակտիվ փուլ, ոչ ոք ոչինչ հստակ չի կարող ասել:
-Եթե գործարքն իսկապես չեղյալ համարվի կամ փակվի մինչև տարեվերջ, Հայաստանը կկորցնի տնտեսական ու էներգետիկ համակարգը դիվերսիֆիկացնելու վերջին հնարավորություններից մեկը: Կարելի՞ է արդյոք ենթադրել, որ, ի թիվս այլ ոլորտներում ռուսական սահմանափակումների, Ռուսաստանը Հայաստանին զրկում է տնտեսական ոլորտում դիվերսիֆիկացիայի հնարավորությունից:
-Որոտանը կաևորագույն օբյեկտ է, սակայն երկրի արտաքին և կարգավիճակային հարցում, այնուամենայնիվ, մեծ դերակատարում չունի, եթե ընդհանրապես ունի որևէ դերակատարում: Այդ առումով առավել կարևոր են Հայաստանի մյուս հարևանների առաջարկությունները, որոնք, կարծես թե, լռության պատի են բախվել:
Մյուս կողմից` Հայաստանի կարևորագույն սեկտորներն արդեն վերահսկվում են հյուսիսից` երկաթուղին, գազամուղը, կապը, էներգահամակարգը և այլն: Այս համատեքստում Որոտանը հիմնականում օպերացիոն կարևորություն ունի տնտեսությունում, և թե ով է այն տնօրինում` ռազմավարական առումով այդքան էլ կարևոր չէ ո՛չ հայկական, ո՛չ ռուսական և ոչ էլ ամերիկյան կողմի համար:
