ՀՅ Դաշնակցութեան Գերագոյն Մարմինը երէկ յայտարարութիւն մը հրապարակած է Մոսկուայի մէջ կնքուած պայմանագիրի 90րդ տարեդարձին առիթով: Ստորեւ սոյն յայտարարութեան բնագիրը՝ ամբողջութեամբ:
Լրանում է Ռուսաստանի Սոցիալիստական Ֆեդերատիւ Սովետական Հանրապետութեան կառավարութեան եւ Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարութեան միջեւ 1921 թ. Մարտի 16ին կնքուած տխրահռչակ պայմանագրի 90 տարին: Նշուած պայմանագրով կողմերը, ոտնահարելով միջազգային իրաւունքի նորմերն ու տարրական սկզ-բունքները, առանց հայկական կողմի մասնակցութեան եւ համաձայնութեան, Կարսի մարզը եւ Սուրմալուի գաւառը որոշեցին նուիրաբերել Թուրքիային, իսկ Նախիջեւանի երկրամասը՝ որպէս ինքնավար «տերիտորիա» (տարածք-խմբ.), յանձնել Ադրբեջանի խնամակալութեանը:
Մոսկուայի պայմանագրի՝ Հայաստանին վերաբերող մասը միջազգային իրաւունքի կոպիտ խախտում է, քանի որ պայմանագրերը կարող են վերաբերել միայն պայմանագիրը ստորագրող կողմերին եւ որեւէ պարտաւորութիւն կամ իրաւունք չեն ստեղծում պայմանագրին մաս չկազմող երրորդ կողմի համար՝ առանց վերջինիս համաձայնութեան: Բացի այդ, պայմանագիրը կնքելու պահին չկար Ռուսաստանի Սոցիալիստական Ֆեդերատիւ Սովետական Հանրապետութիւն ճանաչուած պետութիւն, հետեւաբար՝ միջազգային իրաւունքի սուբյեկտ, եւ, բնականաբար, նրա կառավարութիւնը չունէր որեւէ միջազգային պայմանագիր կնքելու իրաւասութիւն:
Իսկ թուրքական կողմը ներկայացնող՝ այսպէս կոչուած «Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարութիւնը» ընդամէնը հասարակական կառոյց էր թուրքական օրինական իշխանութեան գոյութեան պայմաններում: Աւելին, թուրքական կողմը հանդէս էր գալիս Մուստաֆա Քեմալի անունից, որն այդ ժամանակ փախուստի մէջ գտնուող յանցագործ էր, եւ որի նկատմամբ մահուան դատավճիռներ էին կայացրել թուրքական ռազմական դատարանը եւ կայսրութեան բարձրագոյն կրօնաւորը:
Այսպիսով, ըստ վերը շարադրուածի, Մոսկուայի պայմանագիրն անօրինական է ու միջազգային իրաւունքի տեսանկիւնից ուժ չունի: Ուստի Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է յայտարարի, որ չի ճանաչում 1921թ. Մարտի 16ին Մոսկուայում ստորագրուած պայմանագիրը, իսկ վերջինիս հիման վրայ 1921թ. Հոկտեմբերի 13ին Հայաստանի բոլշեւիկեան իշխանութեանը պարտադրուած Կարսի պայմանագիրը անվաւեր է:
Միաժամանակ, Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է անյապաղ հրաժարուի հայ-թուրքական արձանագրութիւններից, որոնցով թուրքական կողմը նպատակ է հետապնդում յետին թուով լեգիտիմացնել (օրինականացնել-Խմբ.) Լենին-Աթաթուրք յանցաւոր գործարքը: Նաեւ լուրջ մտահոգութիւն է առաջացնում այն իրողութիւնը, որ ռուս-հայկական ռազմավարական գործընկերութեան վերաբերեալ նորացուած համաձայնութիւնների եւ մեր երկու ժողովուրդների միջեւ աւանդական բարեկամութեան ամրապնդման ու զարգացման հաւաստիացումների խորապատկերի վրայ, վերոնշեալ անօրէն եւ հակահայ պայմանագրի ստորագրման 90ամեակի այս օրերին է Մոսկուայում տեղի ունենում «բարձրագոյն մակարդակի համագործակցութեան ռուս-թուրքական խորհրդի» նիստը:
Աներկբայ է, որ երկկողմ յարաբերութիւնները կարող են բարեկամութեան հիմք ստեղծել, եթէ հիմնուած են արդարութեան վրայ եւ ուղղուած չեն երրորդ կողմի դէմ:
ՀՅ ԴԱՇՆԱԿՑՈՒԹԵԱՆ ԳԵՐԱԳՈՅՆ ՄԱՐՄԻՆ
