Թուրքական Hürriyet Daily News Economic Review թերթի հաղորդմամբ, Ադրբեջանի փոխարտգործնախարար Արազ Ազիմովը, որը օրեր առաջ գտնվում էր Թուրքիայում, հայտարարել է, որ Անկարան և Բաքուն համաձայնեցրել են ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման պլանը.
«Դրանով նախատեսվում է, որ հայկական զորքերը պետք է աստիճանաբար դուրս բերվեն ազատագրված տարածքներից, ինչն էլ իր հերթին հիմք կստեղծի հայ-թուրքական սահմանի բացման համար:
Պլանի համաձայն` Հայաստանը լքելու է հետևյալ 8 շրջանները. Աղդամ, Ֆիզուլի, Ջեբրայիլ, Զանգելան, Կուբաթլի, Լաչին, Քելբաջար և Լեռնային Ղարաբաղ: Այս ամենը կատարվելու է աստիճանաբար, և յուրաքանչյուր փուլը հենվելու է նախորդ փուլի վրա:
Սկզբնական շրջանում Հայաստանն ազատելու է այդ 8 շրջաններից 5-ը` Աղդամ, Ֆիզուլի, Ջեբրայիլ, Զանգելան և Կուբաթլի: Դա կհանգեցնի հայ-ադրբեջանական սահմանի բացմանը: Դրանով հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները կկարգավորվեն, միջազգային խաղաղապահ ուժերը կժամանեն տարածաշրջան, կապահովվեն անվտանգության երաշխիքները:
5 շրջանների ազատումը կտևի 5 տարի, ինչից հետո Հայաստանը ձեռնամուխ կլինի մնացյալ շրջանները լքելուն, ապա Ղարաբաղի հայ բնակչությանը կներկայացվեն անվտանգության երաշխիքներ, և կսկսվի դեպի Ղարաբաղ ադրբեջանական բնակչության վերադարձի նախապատրաստական փուլը:
Այսօր մենք ունենք 65-70.000 ադրբեջանցիներ, որոնք վտարվել են Ղարաբաղից և ցանկանում են վերադառնալ: Դա փոքր թիվ չէ: Բացի այդ, մենք ունենք նաև Ղարաբաղին հարակից 7 շրջաններից արտաքսված 750.000 բնակիչներ, որոնք նույնպես ցանկանում են վերադառնալ իրենց տները:
Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը պետք է լուծում ստանա պլանի եզրափակիչ փուլում: Նախ պետք է մեր տարածքները վերադարձվեն, որից հետո միայն մենք կարող ենք անդրադառնալ Ղարաբաղի կարգավիճակին, որին մասնակցություն կունենան Ղարաբաղի ադրբեջանական ու հայկական համայնքները: Հնարավոր է` Ղարաբաղում ստեղծվի երկհամայնքանի մի մոդել:
Երկու համայնքները պետք է քվեարկեն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության պահպանման շրջանակներում համատեղ բնակությանն առնչվող խնդիրների շուրջ:
Ես կարծում եմ, որ միայն մի քանի երկրներ են շահագրգռված ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորմամբ, որոնց թվում են նաև Թուրքիան ու Ադրբեջանը: Այս պլանը ներկայացվել է Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներին` ԱՄՆ-ին, Ռուսաստանին և Ֆրանսիային»:
Թերթն ընդգծում է, որ Թուրքիայի մայրաքաղաք Անկարայում կայացած ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման շուրջ թուրք-ադրբեջանական այդ բանակցությունները նախորդել են այս շաբաթ վարչապետ Էրդողանի` Մոսկվա կատարելիք այցին:
Այստեղ թուրք-ադրբեջանական կողմին պետք է հերթական անգամ հիշեցնել, որ ՄԱԿ-ի տարբեր զեկույցներում Ադրբեջանում փախստականների թիվը նշված է 571.272 – 575.609 մարդ:
«Հայաստանում, Ադրբեջանում և Վրաստանում փախստականների և տեղահանված անձանց իրավիճակի» վերաբերյալ ԵԽԽՎ-ի զեկույցում նշված է Լեռնային Ղարաբաղից և հարակից շրջաններից մոտ 570.000 տեղահանվածների մասին:
Մինչդեռ չպետք է մոռանալ նաև հայ փախստականների ու տեղահանվածների մասին։
2004 թվականի փետրվարի 6-ին Ժնևում ՄԱԿ-ի Փախստականների գծով գերագույն հանձնակատարի խոսնակ Ռոն Ռեդմոնդը տեղեկատվություն ներկայացրեց 1988-1993 թվականներին Ադրբեջանից Հայաստան ներգաղթած ավելի քան 360.000 փախստականների վերաբերյալ:
ԵԽԽՎ-ի` 1997 թվականի հունիսի 3-ի «Փախստականներն ու տեղահանվածներն Անդրկովկասում» եւ 2002 թվականի հունիսի 4-ի «Հայաստանում, Ադրբեջանում և Վրաստանում փախստականների եւ տեղահանված անձանց իրավիճակ» զեկույցներում նշված է 300.000 – 350.000 հայ փախստականների մասին:
Այս ամենին պետք է հավելել հակամարտության հետևանքով Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններից ներքին տեղահանվածներին, որոնց թվաքանակը տարբեր միջազգային փաստաթղթերում տատանվում է 60.000-ից 72.000-ի միջև:
Փաստորեն, ստացվում է, որ ադրբեջանական իշխանությունները բավական լավ հնարավորություններ ունեն իրենց փախստականներին (եթե ոչ բոլորին, ապա գոնե դրանց զգալի մասին) Ադրբեջանում հայերի կողմից լքված տներում տեղավորելու համար: Սակայն նրանք ոչինչ չեն ձեռնարկում, իրենց փախստականներին շարունակում են պահել ոչ բարվոք պայմաններում գտնվող ճամբարներում և ամենուրեք բարձրաձայնում են ադրբեջանական փախստականների մասին:
