«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՀՀ նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը
– Պարոն Բագրատյան, մարտի 1-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մի շարք տնտեսական պահանջներ առաջ քաշեց: Իշխանության ներկայացուցիչները (ԱԺ-ի և կառավարության) դրանք անիրատեսական, պոպուլիստական պահանջներ որակեցին: Նման կարծիք հայտնեցին մասնավորապես պատգամավորներ Գալուստ Սահակյանը, Գագիկ Մինասյանը և Հակոբ Հակոբյանը: Գործադիր իշխանության ներկայացուցիչներն էլ այդ պահանջները համարեցին անիրատեսական` արդեն ընդունված 2011թ. բյուջեի պայմաններում: Բացի այդ, մամուլում որոշ հրապարակումներ եղան, ըստ որոնց` պոպուլիզմը միշտ եղել և մնում է ՀՀ բոլոր ժամանակների ընդդիմությունների գլխավոր առանձնահատկություններից մեկը: Դուք համաձա՞յն եք նման որակումների հետ:
– Ո՛չ, իհարկե ո՛չ: Ցավոք սրտի, ես առաջին անգամ հասկացա, թե կառավարության անդամները մեր տնտեսությունից ինչ աստիճանի բան չեն հասկանում: Նվազագույն աշխատավարձը 32.5 հազար դրամից 75 հազար դրամ (=200 դոլար) դարձնելը չի հանգեցնի ինչ-որ լրացուցիչ էական բյուջետային ծախսերի: Բանն այն է, որ միջին աշխատավարձը (110 հազար դրամ), միջին աշխատավարձը պետական հատվածում (90 հազար դրամ) և միջին աշխատավարձը մասնավոր հատվածում (140 հազար դրամ) էականորեն ավելի բարձր են, քան մեր առաջարկած նվազագույն աշխատավարձը: Այսինքն` երբ սահմանվող նվազագույն աշխատավարձը միջին աշխատավարձից ցածր է, բյուջեն չի ծանրաբեռնվում. դուք արդեն իսկ մարդկանց ավելի շատ եք վճարում: Ընդ որում` պետք է գործի հետևյալ կանոնը` միջին աշխատավարձ> գործազրկության նպաստից> միջին կենսաթոշակից> նվազագույն աշխատավարձից: Նախկինում երբեք ընդդիմությունը այսքան գրագետ ու այսքան ճիշտ խնդիրները չի բարձրացրել: Ընդդիմությունը ժամանակին կա՛մ պահանջել է միջին ու նվազագույն աշխատավարձերի ռադիկալ բարձրացում (օրինակ` 1996թ.) այնպես, որ պահանջվող թվերը էականորեն ավելի բարձր լինեն փաստացի ցուցանիշներից, կա՛մ էլ չի հասկացել նվազագույն աշխատավարձի և եկամուտների միջև սուբորդինացիան: Այ դա, բնականաբար, կբերեր արդեն հաստատված բյուջեների ծախսերի կտրուկ բարձրացման` առանց հաշվի առնելու այդ բյուջեների եկամուտները:
Իսկ Տեր-Պետրոսյանի առաջարկած քայլը ոչ միայն չի պահանջի լրացուցիչ բյուջետային ծախսեր, այլև կապահովի լուրջ եկամուտներ: Սա նախատեսված էր դեռևս «100 քայլում»` որպես ստվերային տնտեսության կրճատման արդյունքում բյուջեի եկամուտների մեծացման միջոց: 75 հազար դրամ նվազագույն աշխատավարձից հարկման (միջինում 8-10%) դեպքում պետական բյուջեն անմիջապես կստանա 82.8 մլրդ դրամից մինչև 103.5 մլրդ դրամ լրացուցիչ եկամուտներ: Եվ եթե կառավարության ներկայացրած թվերը միջին աշխատավարձի, տնտեսությունում զբաղվածների, գործազուրկների և թոշակառուների վերաբերյալ ճիշտ են, ապա թոշակների և գործազրկության նպաստների մեծացումը կպահանջի համապատասխանաբար 17, 8 և 55, 6 մլրդ դրամ: Հնարավոր է, որ այս հաշվարկներում մեկ սխալ լինի` կապված գյուղերում զբաղվածների և նրանց եկամուտների հետ: Բայց, կրկնում եմ, վերը նշված թվերը պաշտոնական են, իսկ եկամուտների վերաբերյալ տվյալները ներկայացված են որպես միջին ցուցանիշներ: Այնպես որ, իշխանության ներկայացուցիչների ու նրանց «տնտեսագետների» անգրագիտությունը պարզապես ապշեցնում է:
– Գ.Սահակյանը հայտարարել էր նաև, թե ՀԱԿ-ի տնտեսական պահանջները պլագիատ են (գրագողություն):
– Դա հիմարություն և ցինիկություն է: Եթե ինչ-որ մեկը ինձ ցույց տա վերջին 20 տարվա ընթացքում ընդդիմության պահանջներից թեկուզ մեկը, որտեղ բյուջեի եկամուտները ավելի շատ են աճում, քան թե ծախսերը, ես հրապարակայնորեն ներողություն կխնդրեմ:
– Միգուցե նա նկատի ուներ 1996թ. ընդդիմությանը:
– Հատկապես հենց այդ ընդդիմությունը: Ես Վազգեն Մանուկյանի պոտենցիալ հնարավորությունները գնահատում եմ: Բայց նա այնպիսի մարդ է, որ «մասնագետ» է ամեն ինչում, բայց ոչ մի գործում պրոֆեսիոնալ չէ: Ես նույնիսկ անհարմար եմ զգում` համեմատելով ՀԱԿ-ի ու ԱԺՄ-ի տնտեսական ծրագրերը: Այսօր ՀԱԿ-ի տնտեսական թիմը շատ ավելի ուժեղ է կառավարության «թիմից» (սարերի ու ձորերի տարբերություն կա): Տարօրինակ է, բայց լինելով ընդդիմություն, հենց մենք ենք գրում տնտեսական ծրագրեր (վերցրեք թեկուզ հենց «100 քայլը»): Կառավարությունը արդեն 15 տարի է, ինչ ի վիճակի չէ ներկայացնել գոնե մեկ ամբողջական, համընդգրկուն տնտեսական ծրագիր: Ամեն տարի մենք ինչ-որ անհասկանալի թալմուդներ ենք ստանում կառավարության այդ տարվա գործունեության վերաբերյալ` այն դեպքում, երբ ծրագրեր այդպես էլ չկան: Վարչապետը զբաղված է նրանով, որ բառացիորեն զանգում է տարբեր միջազգային կազմակերպություններ` խնդրելով, որ քննարկումներ չծավալեն ընդդիմության տնտեսական ծրագրերի շուրջ:
– Իսկ Ձեզ չի՞ թվում, որ Ձեր քայլերով խանգարում եք կառավարությանը, ներկայացրեցիք «100 քայլը», և կառավարությանը զրկեցիք մանևրելու հնարավորությունից: Նրանք հո չե՞ն կարող ընդդիմության ծրագիրն իրականացնել:
– Ախր իրենք ի վիճակի էլ չեն դրանք իրականացնել: Կգանք իշխանության և ինքներս կիրականացնենք մեր ծրագրերը: Իսկ կառավարությանը ոչ ոք չի խանգարում, որ գրեն ու իրականացնեն գրագետ տնտեսական ծրագրեր: Եթե կարող են, իհարկե:
– Պարոն Բագրատյան, մարդկանց անհանգստացնում է ԱՊՊԱ-ն: Տպագիր մամուլում քննադատություն եղավ, ըստ որի ՀԱԿ-ը ինքը «100 քայլում» ապահովագրության զարգացման մեծ ծրագիր է առաջ քաշել: Իսկ հիմա, չգիտես ինչու, առաջարկում եք հրաժարվել ԱՊՊԱ-ից, փողերը վերադարձնել մարդկանց և այլն:
– Այո՛, «100 քայլում» մենք ապահովագրությունում բարեփոխումների լայն ծրագիր ենք առաջ քաշել: ՀԱԿ-ի կենսաթոշակային ապահովագրության ծրագրում, որը ոչ մի ընդհանրություն չունի կառավարության ծրագրի հետ (վերջինը, ի դեպ, հենց այս կառավարությունը չհամարձակվեց իրականացնել), ինչպես նաև հենց «100 քայլում» նշված են Հայաստանի ապահովագրական համակարգի բարեփոխումների հիմնական ճանապարհները: Բավական է նշել, որ եթե վերջին 15 տարիներին ապահովագրական գործը ՀՀ-ում ներդաշնակ զարգացում ապրեր, ապա ապահովագրական ընկերությունների ակտիվները պետք է հավասար լինեին բանկերի ակտիվներին (մոտ 3.5 մլրդ դոլար): Սակայն մինչ այս ԱՊՊԱ-ի ներդրումը, 2009թ. սկզբին ապահովագրական ընկերությունների ակտիվները կազմել են 11.7 մլրդ դրամ` այն դեպքում, երբ առևտրային բանկերի ակտիվները կազմել են 1024 մլրդ դրամ: Այսինքն` ապահովագրական ընկերությունների ակտիվները կազմել են բանկերի ակտիվների ընդամենը 1.1%-ը: Սրա հիմնական պատճառն այն է, որ ապահովագրության ոլորտի համար պատասխանատուն, չգիտես ինչու, Կենտրոնական բանկն է: Հասկացեք, առևտրային բանկերը կարճ փողեր են ենթադրում, ապահովագրական ընկերությունները` երկար փողեր: Ինչպե՞ս կարող է նույն ինստիտուտը (տվյալ դեպքում ԿԲ-ն) պատասխանատու լինել այս երկու ինստիտուտների զարգացման համար: Չէ՞ որ երբ հասարակության խնայողությունների ընդհանուր գումարից ավելի շատը ուղղվում է կարճ փողերին, ապա համեմատաբար ավելի քիչն է մնում երկար փողերին: Այլ կերպ ասած` եթե ԿԲ-ն սկսի զարգացնել ապահովագրական գործը, ապա դա պետք է արգելակի առևտրային բանկերի զարգացումը: Ինչպե՞ս կարելի էր այս գործը ԿԲ-ին վստահել:
Ինչ վերաբերում է ԱՊՊԱ-ին, ապա նշեմ, որ այն ևս մշակվել է ԿԲ-ում: ՀԱԿ-ի մոտեցումը հետևյալն է` պետք է ապահովագրենք մարդուն, և այդ համատեքստում կապահովագրվեն մեքենաները: Եվրոպայում գործող «ճանապարհային քարտի» նման: Բայց ո՛չ, իրենք գնացին արտագրեցին 6-7 տարվա հնության Ռուսաստանի ОСАГО-ի օրենքները և սկսեցին իրագործել կացնային մեթոդներով: Գները ֆիքսած են (չկա և չի կարող լինել մրցակցություն), շուկան շատ հստակ բաժանված է ապահովագրական ընկերությունների միջև, նրանց համար ռիսկեր չկան: Օրինակ` հայտնի է, որ ապահովագրական գումարը (հատուցումը) և ապահովագրավճարը (այն փողը, որ վճարում է ավտոօգտագործողը ապահովագրական պայմանագիր կնքելիս) պետք է որոշակի քանակական հարաբերակցության մեջ լինեն: Փորձը ցույց է տալիս, որ մեքենաների դեպքում այդ հարաբերակցությունը 1-1000 է: Այսինքն` միջինում 1 ապահովագրական գումարը (հատուցումը) պետք է հավասար լինի 1000 ապահովագրավճարի: Իմ ուսանողները տարրական հաշվարկ են կատարել, ըստ որի ապահովագրական հատուցումների (1.5 մլն դրամ + 9 մլն դրամ) մեկ հազարերորդ մասը Հայաստանում կազմում է 10.5 հազար դրամ: Միաժամանակ վերջերս հայտնի դարձավ, որ ապահովագրավճարների միջին մեծությունը Հայաստանում կազմել է 36 հազար դրամ: Ինչո՞ւ: Ինչպե՞ս: Ի՞նչ հիմքով են մեզանից յուրաքանչյուրից վերցնում լրացուցիչ 25.5 հազար դրամ: Չէ՞ որ ՀՀ-ում ճանապարհատրանսպորտային պատահարների հաճախականությունը 3-4 անգամ ավելի քիչ է, քան Ռուսաստանում (քշման միջին արագությունը ավելի ցածր է, ճանապարհները գալարուն են, ճանապարհների ծանրաբեռնվածությունը քիչ է): Մինչև ԱՊՊԱ-ի ներդրումը ես ենթադրում էի, որ ինչպես Ռուսաստանի դեպքում, ապահովագրական ընկերությունները կարող են այնպիսի վնասներ կրել, որ պետությունը ստիպված միջամտի: Բայց ի՞նչ վնասներ: ԿԲ-ն (որը, կրկնում եմ, ապահովագրության հետ ոչ մի կապ չպետք է ունենա) մտցրեց այնպիսի սակագներ, որ ԱՊՊԱ-ն վերածվեց բնակչության իսկական թալանի: Բայց փոխարենը ՀՆԱ-ն աճեց: Իսկ ապահովագրական ընկերությունների ակտիվների հարաբերությունը բանկերի ակտիվների նկատմամբ մեծացավ 3 անգամ: Դեռ մեծացել է…