«Ես վախենում եմ մեր ազգի համար: Ի վերջո, ես գյուղ ունեմ և իմ գյուղացիներին միշտ հարց եմ տալիս, որ օրերից մի օր աղքատ, շատ վատ վիճակում լինեմ, Աստված մի արասցե, ինձ կօգնե՞ք, որ ձեր համայնքում ապրեմ, միշտ ասում են՝ մեծ սիրով», – մեզ հետ զրույցում նշեց Վայոց ձորի մարզպետ Սերգեյ Բագրատյանը:
– Պարոն Բագրատյան, հաշվի առնելով մարզում առկա սոցիալական խնդիրները` մտավախություն չունե՞ք, որ Եգիպտոսում, Թունիսում սկիզբ առած հեղափոխությունները «սպառնում են» նաև մեր երկրին:
– Կարծում եմ, որ Վայոց ձորում նման խնդիր չկա: Ինչու չկա, որովհետև հեղափոխության համար պետք է լինեն որոշակի օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներ: Որպեսզի ժողովուրդը փորձի ըմբոստանալ: Վայոց ձորի օրինակով կարող եմ ասել, որ չնայած ժողովուրդը սոցիալական բավականին խնդիրներ ունի, բայց նաև հույս ունի, որ մենք` մարզպետարանը, քաղաքապետարանը, պետք է մի ընդհանուր ծրագիր մշակենք տնտեսական զարգացման համար և պետք է կարողանանք ինչ-որ չափով սայլը տեղից շարժել: Մենք մարզում ունենք հոգեբանական խնդիր, այսինքն` քաղաքացին կարծես թե պատրաստ չի ինքնուրույն իր խնդիրները լուծել: Ամեն օր մենք ընդունում ենք քաղաքացիների, որոնք իսկապես չգիտեն ինչ անել: Եվ մեր մարզային իշխանության դերը հիմնականում կայանում է նրանում, որ համակարգենք, ուղղորդենք: Օրինակ` այսօր 9 քաղաքացիներ ինձ կենցաղային խնդիրներով են դիմել:
– Բայց նաև պետքէ ընդունենք, որ մարդիկ ապրելու տարրական խնդիր ունեն:
– Ասեմ ձեզ. մեր բնակիչներից մեկը վկայակոչում էր այն հանգամանքը, որ ինքը աշխատանք չունի, այլապես չէր գա ու խնդրի, որ իր տանիքը վերանորգենք: Բայց երբ կոնկրետ աշխատանք ես առաջարկում, մարդը հրաժարվում է, չի կատարում: Դրա համար եմ ասում՝ խնդիրը ավելի շատ հոգեբանական է: Ինչո՞ւ չի կատարում: Մեր գրեթե բոլոր գյուղերում, որտեղ ես եղել եմ՝ և՛ սահամանամերձ, և՛ Եղեգնաձորին մոտիկ, կա հետևյալ խնդիրը: Ժամանակին, գիտեք, հովիվներն էին գյուղացիների անասունները տանում արոտավայրեր: Հիմա քանի որ խորհրդային կարգերը և համակարգված մոտեցումը այլևս չկան, պետք է գյուղի համայնքը որոշի` այսօր Պողոսը պետք է գնա հերթապահության, վաղը` Պետրոսը, բայց մարդիկ հրաժարվում են: Եվ այն մարդիկ, ովքեր ի վիճակի են, վճարում են օրվա համար 7 հազար դրամ, բայց ոչ մի գյուղացի չի ցանկանում, որ այդ մի օրը 8 ժամ այդ գումարով գյուղի անասունները տանի արոտավայր: Այսինքն՝ աշխատանք, որպես այդպիսին, իսկապես չի կարող չլինել, այլ բան է, որ նպաստ ստացող ընտանիքը չի ցանկանում անասուն պահել, որպեսզի նպաստ ստանա: Այս դեպքում պետք է մտածենք այդ ուղղությամբ, թե ինչ քայլեր անենք, որ գյուղացուն վերադարձնենք իր ավանդական կենցաղին, քանի որ առանց անասնապահության մեր մարզը իսկապես ապագա չունի: Մեր տարածքի ուղիղ կեսը արոտավայրեր են, եթե չօգտվենք այդ հնարավորությունից, իսկապես խնդիր կունենանք: Փառք Աստծո, որ դեռ իրավիճակն ամբողջովին այդպիսին չէ, ընտանիքներ կան, որ գնալով ավելացնում են անասնագլխաքանակը, և 2011թ. մեր հաշվառումը ցույց տվեց, որ անասնագլխաքանակը մարզում 10 տոկոսով ավելացել է: Սա ինձ իսկապես ուրախացրեց, և ես վարչապետին զեկուցեցի, որ նման ուրախալի միտում կա: Այսինքն՝ գյուղացին սկսեց հավատալ, որ եթե ինքը մշակի հողը և անասուն պահի, իսկապես, կարող է չունենալ այն խնդիրները, որոնք այսօր շատ գյուղացիներ ունեն: Մեր խնդիրն է, որ հոգեբանորեն օգնենք գյուղացուն, ստեղծենք պայմաններ և խրախուսենք այդ աշխատանքը, որ գյուղացին հողից չկտրվի, չձգտի նպաստ ստանալով ապրել:
– Նշում եք, որ աշխատանք կա, բայց գյուղացին չի ցանկանում աշխատել, բայց ահագնացող արտագաղթը ցույց է տալիս, որ նույն գյուղացին սիրով այդ աշխատանքը կատարում է արտերկրում: Գուցե այստեղ նրա աշխատանքը չի՞ գնահատվում կամ ցանկալի արդյունք չի՞ տալիս:
– Համաձայն եմ: Ես` նաև որպես իշխանության մաս, կարծում եմ, որ անհրաժեշտ քարոզչություն չենք իրականացնում մեր գյուղացիության շրջանում, որ ցույց տանք նաև մյուս երկրների իրական վիճակը: Վստահեցնում եմ, որ ես փորձում եմ հասկանալ Վրաստանի բարեփոխումները, Ռուսաստանի իրականությունը: Անպայման պետք է հասկանալ մեր հարևան երկրների վիճակը, որ կարողանանք տեղում նաև մեր հոգսը հասկանալ, գնահատել ու լուծումներ գտնել: Այս իմաստով, 3 օր առաջ ռուսական РТР-ը ցույց տվեց, որ Վորոնեժից ընդամենը 100 կմ հեռավորության վրա Դուշանբեից գաղթած 100-ից ավելի ընտանիքներ սովամահ են լինում և ապրում անտանելի ծանր պայմաններում, ու խնդիրը 20 տարվա մեջ որևէ լուծում դեռ չի ստացել: Այսինքն՝ մարդիկ ապրում են անգարներում անտանելի ծանր սոցիալական վիճակում, և լրագրողը նույնիսկ վերջում եզրակացրեց, թե գուցե ժամանակը այս խնդիրը լուծի, որովհետև իշխանությունները չեն լուծում: Իսկ ժամանակի լուծման եղանակն այն է, որ այս բնակչությունը կվերանա պարզապես: Այսինքն՝ եթե մենք համարենք, որ միայն մենք խնդիրներ ունենք, այդպես չէ: Վրաստանում իսկապես կան բարեփոխումներ, կոռուպցիան իսկապես նվազել է, բայց բնակչության աշխատանքային պայմանները, կենցաղային մակարդակը իսկապես ավելի ցածր են, քան Հայաստանում: Այս պահին որտեղ մենք նստած ենք, սեփականատերերը նաև Վրաստանում բիզնես ունեն և մեր բիզնես-դաշտը շրջանառության առումով անհամեմատ ավելի նպաստավոր են համարում, քան Վրաստանինը: Իհարկե, այնտեղ վերացած է կոռուպցիան, հարկայինի, մաքսայինի հետ խնդիրներ չկան, բայց բնակչությունը անհրաժեշտ գումարով ապահովված չէ, ինչի արդյունքում գնողունակ չէ: Այն արտադրությունը, որը մեր ընկերները ձեռնարկել են Վրաստանում, 1.5 տարի է՝ վնասով են աշխատում բնակչության ցածր գնողունակության պատճառով: Այսինքն՝ մենք մեր հարևաններից պետք է վերցնենք դրականը և կոռուպցիան վերացնենք:
– Այսօր գյուղացին չի ցանկանում հողագործությամբ զբաղվել, քանի որ պարարտանյութի, գյուղտեխնիկայի, հարկերի ծախսերը այնքան շատ են, որ մարդկանց քրտնաջան աշխատանքը այդ ծախսերը չի փոխհատուցում: Համաձայն չե՞ք այն դիտարկման հետ, որ մեր կառավարությունն ինքը գյուղացու համար հողագործությամբ զբաղվելու բարենպաստ պայմաններ չի ստեղծում։ Իսկ եթե այսպես շարունակվի, մենք գյուղմթերքի առումով մեր ինքնաբավությունը չենք կարող ապահովել: Ինչպես ձեր բերած օրինակում էր ասվում՝ արդյո՞ք մեզ մնում է միայն վերանալը կամ արտագաղթը:
– Համաձայն եմ, որ խնդիրներ կան: Գիտեք, եթե որպես հայ մարդ գիտակցում ես պետության և պետականության կարևորությունը, ահավոր ցավ ես ապրում ամեն մի բնակչի հեռանալով: Ամեն հայ մարդու համար, որ իր օջախը պետք է թողնի և գնա, օտար ափերում փնտրի աշխատանքի պայմաններ, ապրելու հնարավորություն: Հավատացնում եմ, որ ես դա ողբերգություն եմ համարում: Եվ ինչո՞ւ մեր անելիքը նշեցի հոգեբանական, որովհետև չենք պատրաստում մեր ժողովրդին: Մենք պետք է աշխատենք նրանց հետ, պետք է ապացուցենք, որ եթե աշխատենք և ձեռք ձեռքի տանք, այս վիճակից դուրս կգանք: Մենք պետք է ապավինենք մեզ: Ցավոք, այս տարիների ընթացքում մենք բազում տհաճ իրողությունների ականատես եղանք, երբ շատերը անաշխատ հարստանալու հնարավորություն ունեցան, իսկ գյուղացին չկարողացավ բավարարել ժառանգների պահանջը՝ իրենց նույնպես ապահովել հեշտ կենսակերպով, որ ունենան շքեղ ավտոմեքենա, հեշտ վաստակելու հնարավորություն: Հայրերը չկարողացան զավակներին տալ դա, իսկ զավակները, ամեն օր փողոցներում տեսնելով ցոփ ու շվայտ կյանքով ապրող երիտասարդների, հիասթափվում էին իրենց ամենօրյա չարչարանքից: Մտածելով, թե ամեն օր աշխատում ենք ու չենք կարողանում մի փոքրիկ հնարավորություն, պայման ստեղծել մեր զավակի համար, իսկ էսինչի տղան կամ էնինչի թոռը ընդամենը երկու տարում կարողացավ նման ունեցվածքի տեր դառնալ: Չվերլուծելով, որ դա ընդամենը խաբկանք է, ընդամենը ժամանակավոր վարկով վերցված վայելք է, որը, որպես կանոն, 90 տոկոսով դժբախտությամբ է ավարտվում: Բայց արդեն տեսել են, և դժվար է սեփական զավակին համոզել, որ դա ժամանակավոր երևույթ է: Միաժամանակ, քարոզչություն չկա, թե եկեք չգնանք նման ժամանակավոր հաճույքների հետևից, նման չարիքներ միշտ կլինեն հասարակությունում, այլ եկեք անտեսենք, արհամարհենք հեշտ վաստակելու հնարավորությունը: Գյուղացուն հույս տանք և ապացուցենք, որ պետության հետ քայլ առ քայլ, միասին կարող ենք մեր երջանկությունը կառուցել: Ծանր աշխատանքի արդյունքում կարող ենք լուրջ հաջողությունների հասնել: Ցավալի բան եմ ասում, բայց վարկային համակարգի ակտիվությանը, որ ներդրվեց մեր երկրում, գյուղացին պատրաստ չէր, և արդյունքում գյուղացուն դրեցինք ծանր վիճակի մեջ: Գյուղացին գայթակղվեց այդ գումարներով, չմտածեց, որ հետագայում շատ դժվար կլինի վերադարձնել այդ գումարները և` տոկոսներով: Գիտեք, որ ամբողջ աշխարհում գյուղատնտեսությունը վնասով աշխատող ճյուղ է համարվում: Բայց ձեր ասած երկրորդ սեգմենտը ևս կա, որ կառավարությունը հասցեագրված օգնություն չի կարողանում գյուղացուն տալ: Մշակում ենք բազմաթիվ ծրագեր, մենք ինքներս կառավարությունում ամեն օր աշխատում ենք հասցեականության վրա, գյուղացուն իսկապես աջակցելու: Բայց արդյունավետ մեթոդները կարծես գտնված չեն, դեռևս փնտրտուք կա: Հետաքրքիր բան ասեմ, որը ինձ ևս զարմացրեց. ես երկար մտածում էի, որ հատկապես Խաչիկ, Բարձրունի գյուղերը, որոնք սահմանի վրա են, ջրի հարկից ազատվեն: Այդ հարցի շուրջ շատ եմ մտածել և փորձել լուծումներ գտնել: Վերջերս համայնքապետերի հետ հանդիպում կազմակերպեցինք, և զարմանալի բան կատարվեց. լրիվ կամավոր առաջինը Ջերմուկի քաղաքապետը հայտարարեց, որ պատրաստ է իր բյուջեից Խաչիկ գյուղին օգնել, դրան հետևեց Զառիթափ գյուղը և խոստացավ օգնել Բարձրունուն: Կարծես հայի թասիբի ընկան: Հարուստ համայնքները խոստացան, որ տարվա ընթացքում ևս օգնեն: Այսինքն` մի հրաշք իրավիճակ ստեղծվեց, որի մասին ես ժամանկին երազում էի: Ես նոր կարդացի` Էքզյուպերին էր գրել, որ ամենալավ արարքը մարդկանց մոտեցնելն է: Շատ հրաշք միտք է իր մեջ պարունակում: Իսկապես այս տարիների ընթացքում ցավալիորեն հեռացանք միմյանցից: Երբ փոքր ազգ ենք, մեր մեջ պետք է սեր լինի, բայց ատելություն նախանձ կա. չգիտեմ, թե ինչու է այդպես: Ինչի ենք մեր թանկ արժեքներից հրաժարվում, թանկ չենք համարում, որ մեր կողքին ունենք լավ հարևան, լավ դասարանցի: Կամ միշտ զարմանում եմ, որ մեր տղաները օտար ափերում են բախտ որոնում, երբ հայ աղջիկները ամենագեղեցկագույնն են: Ինձ համար ամենազարմանալին է դա: Ինչպես չենք գնահատում այն, ինչ ձեր կողքն է: Տղաս Ֆրանսիայում է սովորում, ասում է` պապա, ֆրանսիացիներն էլ են այդպես, եթե ավարտում են և հարմար աշխատանք չեն գտնում, գնում են ֆրանսիախոս այլ երկրներ: Ես վախենում եմ մեր ազգի համար: Ի վերջո, ես գյուղ ունեմ և իմ գյուղացիներին միշտ հարց եմ տալիս, որ օրերից մի օր աղքատ, շատ վատ վիճակում լինեմ, Աստված մի արասցե, ինձ կօգնե՞ք, որ ձեր համայնքում ապրեմ, միշտ ասում են, որ մեծ սիրով: Գյուղացիները այնքան լավ ժողովուրդ են, որ հիմա էլ, եթե գյուղում մեկը վատ ապրելուց է լինում` մեկը հաց թխելուց է ուղարկում, մուսը պանիր սարքելուց` առանց ասելու: Մենք միգուցե դառնանք Ֆրանսիայի պես զարգացած երկիր, բայց Ֆրանսիայում տեսել եմ, որ ռեստորաններում բոլորը միայնակ են նստած, ինչը տանում է մարդկային ողբերգության: Սա ապացուցում է, որ նյութականի հաշվին մարդիկ միայնակ են դառնում: Բայց նյութականով չես կարող ամենաթանկ զգացմունքները գնել: Ըդամենը մեկ շաբաթ առաջ ավստարալացի միլիոնատերը կամավոր հրաժարվել էր իր միլիոններից և հիմնավորել էր հենց այն արժեքներով, որ մենք հիմա նշում ենք: Ինքը հիշում է իր մանկությունը , որ իրենց ֆերմերային տնտեսությունում երջանիկ է եղել. հորը ամեն օր օգնելով, ծերը ծերին հասնելով` շատ երջանիկ են ապրել: Հետագայում 47 տարեկանում միլիոնատեր է դարձել և հասկացել, որ մրցավազքում կորցրել է ամեն ինչ և հրաժարվել դրանից:
– Իսկ մենք գնում ենք դեպի անհանգի՞ստ կյանք:
– Այո՛, մենք գնում ենք դեպի անհանգիստ կյանք: Ավելին` պետք է հասնենք այնտեղ, որ հետ վերադառնանք: Ափսոս, որ շատ ժամանակ կկորցնենք, բայց սա է ճանապարհը: Մենք հաճախ մեր զավակներին ասում ենք` սա չի կարելի, ինքը լսում է, բայց գնում է չի կարելին տեսնելու, ոտքը կպնում է քարին, հետո նոր արժևորում է այս հանգիստ կյանքը:
– Ստացվում է, որ կառավարությունը հույսը հասարակության բնաջնջման վրա չի դրել, այլ դեռևս փնտրտուքների մե՞ջ է:
– Վստահեցնում եմ ձեզ: Ամենայն անկեղծությամբ եմ ասում, որ մեծ սրտացավություն կա, որ իրավիճակը կարողանանք շտկել: Եթե ես տեսնեմ, որ այդպես չի, չեմ համաձայնի 1 րոպե այդ համակարգում մնալ: Այլ հարց է, որ իսկապես չենք գտնում այն ուղիները, որը հասցեական կլինի, ճիշտ կլինի, գյուղացուն կօգնի: Իհարկե, նաև միջոցների սղություն կա, բայց եղած միջոցները պետք է արդյունավետ օգտագործել, մենք օրինակ ծառայենք և ցույց տանք, որ ամեն մի հատիկ սերմը մեր վաղվա օրն է: Ես միշտ ասում եմ, որ մեր եղածը չգնահատելու առումով տաղանդավոր ժողովուրդ ենք: Մենք կարծես մեր հզոր պետության ձեռքը կրակն ենք ընկել և չենք սիրում: Ոսկու տակառի վրա կանգնել ենք, բայց մեզ թվում է, թե աղբամանի վրա ենք կանգնած: Մեծ ողբերգություն կլինի, եթե մեր ժողովուրդը կառավարման համակարգից օտարվի: Բայց ես այսօր տեսնում եմ այդ հույսը` մեր միջոցով դեպի կառավարություն և մեր կառավարությունից դեպի գյուղացի: Ես չեմ հավատում, որ մեր գյուղացին ցանկություն ունի ընդվզելու: Մեր մարզի օրինակն եմ ասում:
– Բայց համբերության բաժակն օրըստօրե լցվում է: Վերջին հանրահավաքի ժամանակ ընդդիմության առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն էլ նշեց, որ կգա մի պահ, որ ժողովուրդը ՀԱԿ-ին էլ, իշխանությանն էլ մի կողմ կդնի և կլուծի իր լուծելիքը:
– Անպայման կա համբերության բաժակ ասվածը: Բայց մենք գիտենք, թե մենք ինչ աշխարհագրական դիրք ունենք: Շատերին թվում է, թե սա շահարկվում է, բայց սրա մեջ իսկապես վտանգ կա: Եկեք մտածենք, որ մենք իսկապես այս երկրի տերն ենք: Եթե սկսենք մեր երկրի հետ մեր հարաբերությունները պարզել, թշնամին ինչու չպետք է օգտվի այդ հնարավորությունից, ինչպես մենք ժամանակին օգտվեցինք: Ես սա չեմ ասում, որ մեր դժվարությունները կոծկենք, այլ ուժեղ պետությամբ և ժողովրդով այդ խնդիրը չեզոքացնենք, ոչ թե մնանք այս վիճակով և ասենք խնդիր ունենք: Մենք մեր ժողովրդին պետք է խնդրենք, որ աշխատեն մեզ հետ, մենք ինքներս պետք է աշխատենք և ցույց տանք աշխատելու օրինակը: Այնպես չի, որ նստենք կաբինետներում և ասենք աշխատենք: Ոչ, մենք ինքներս առաջին գծում պետք է լինենք: Պետք է գնանք դրան, պետք է գնանք գյուղերը, մեր գյուղացու հետ ուս ուսի տանք, հոգեբանություն փոխենք, որ զգա մենակ չի: Ամեն անգամ սահմանամերձ գյուղեր գնալուց ասում եմ` ժողովուրդ ջան, չեմ թողնի, որ դուք մենակ մնաք, և ամեն պահի փորձում ենք մեր եղած փոքրիկ ռեսուրսը ուղղել այդ գյուղերին: Այստեղ կա հոգեբանական խնդիր ևս` չէ՞ որ թշնամին ընդամենը 500 մետր այն կողմ է: Կարևոր եմ համարում, որ նախագահը դեկտեմբերի 31-ի գիշերը եղել Է Վայոց ձորի Խաչիկ գյուղում: Խորհրդանշական երևույթ եմ տեսնում այս ամենի մեջ, որ մենք մեր սահմանին միասին պետք է կանգնենք: Ոչ մեկս չենք փրկվի, եթե երկիր ու պետություն չունենանք:
– Բայց տարիները ցույց են տալիս, որ իշխանավորը գյուղացուն հիշում է ընտրությունից ընտրություն:
– Իհարկե, կա նման ցավ, ես չեմ կարող ժխտել այն, ինչ որ իրականությունում կա, մենք պետք է ընդունենք և շտկենք: Մենք պետք է հասնենք նրան, որ կոնկրետ հաշվետվություն լինի, ներկայացնելու տեղ, հնարավորություն լինի: Եթե մենք թույլ ենք տալիս, որ մարդը զբաղվի բիզնեսով, նաև պատգամավոր է, նա էլ մեղավոր չի: Գիտեք ինչ, որևէ մեկս հաճույքով ծանր աշխատանք չի անում, իսկ գյուղի և գյուղացու հետ աշխատել, չարչարվելը ծանր աշխատանք է: Նույն ժամանակ նույն պատգամավորը իր բիզնեսով է զբաղվում, և ոչ ոք ձեռքից չի բռնում ասում, որ դու պարտավորություն ես վերցրել: Այ, շատ կուզենայի, որ նոր խոհրդարան ձևավորելիս յուրաքանչյուր պատգամավոր սա հասկանար: Վերջերս մի քանի պատգամավորի հետ զրուցելիս հասկացել եմ, որ այդ մարդիկ արդեն չեն առաջադրվելու, որովհետև չգիտեն, թե այդ գյուղերում, ինչ պատասխան պետք է տան: Սա շատ ծանր հարց է: Հատկապես, եթե քո նկատմամբ դույզն-ինչ հարգանք ունես, դու չես կարող առաջադրվել, որովհետև երեսի տեղ էլ չկա, պատասխան էլ չկա գյուղացուն: Եթե մենք ուշադիր նայենք` քիչ պատգամավորներ կան, որ իրենք իրենց ընտրատարածքի, քաղաքացու համար արել են ամեն ինչ: Ավելին` իսկապես ժամանակ չունի զբաղվելու այն խնդիրներով, որոնք այնտեղ կուտակված են, և դա նորմալ է: Նորմալ չի այն հանգամանքը, որ մենք ինչ-որ տեղ պայման չենք ստեղծում, որ գործարարը հանգիստ զբաղվի գործարարությամբ: Արդյունքում գործարարը պատգամավորությունը համարում է կարևոր մարմին, իր գործը առաջ տանելու առումով: Մենք, եթե տանք նրան այդ կարևոր բանը, և նա իրեն ապահով զգա իր բիզնեսում միգուցե ԱԺ-ում լինելու ձգտումն էլ վերանա:
– Ձեր մարզում կա՞ն այդպիսի պատգամավորներ:
– Հուլիսի 8-ից եմ նշանակվել մարզպետ: Ես փորձում եմ առայժմ եղած խնդիրները ինքնուրույն լուծել: Բայց եղած բոլոր խնդիրների ժամանակ ես ամեն օր զգում եմ, որ պատգամավորներին պետք է մասնակից դարձնել թիմային աշխատանք կազմակերպելու համար: Մենք մարզում ունենք 5 պատգամավոր. առաջիկա մարզխորհրդի նիստում հրավիրելու ենք այդ պատգամավորներին և այդ խնդիրները դնելու ենք նաև նրանց առաջ: Չեմ բացառում, որ այս մարդիկ գուցեև իրենց տարածքներում գործ են անում, բայց գուցեև այդ նույն պատգամավորները կոորդինացման կարիք ունեն: Ես միշտ մտածել եմ` միգուցե մի օր ասեմ, թե ինչի՞ չեք եկել, կամ սա չեք արել` նրանք էլ ասեն, որ ե՞րբ եք հրավիրել, որ չենք եկել: Մենք էլ նրանց փոխադարձ մեղադրենք: Բայց ես գտնում եմ, որ դա պետք է մարզպետը կազմակերպի և դիմի ժողովրդին, որ ձեր պատգամավորները օգնեցին կամ չօգնեցին: Հիշում եք, ասում են` հողը տվին գյուղացուն, բայց արդյունքում գյուղացուն տվին հողին: Այդ անզորությունը ես տեսել եմ Խաչիկ գյուղում: Երբ խաչիկցիներին բացատրում էի, որ պետք է միասին աշխատենք, մեկ օրինակ բերեցին` ունեին մեծ «Բելառուս» տրակտոր, ամբողջ գյուղով չէին կարողանում փոխել ու Աստծուց խռոված, նեղված նստած էին: Բայց սա մեր անելիքն է, մենք պետք է ստեղծենք, կայաններ, սպասարկման հնարավորություն, որ անմիջապես զանգեն` բրիգադը գնա այդ գործողությունն իրականացնի, և գյուղացին զգա, որ իր թիկունքում ուժ կա, պետություն կա, մարզպետ կա: Սրան պետք է հասնենք, եթե անկեղծ լինենք ու շատ ցանկանանք:
– Վայոց ձորը Խորհրդային Միությունից ի վեր համարվում է քրեական մարզերից մեկը , որտե՞ղ է թաքնված «շան գլուխը» և ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում այդ պիտակից ազատվելու համար:
– Անկեղծ ասած, ես Վայքում եմ մեծացել, այնտեղ դպրոց եմ գնացել, իմ պատանեկությունն է անցել` մինչև սովորելու ընթացքում նոր երևանյան կյանքով եմ ապրել: Բայց ես միշտ կապված եմ եղել Վայոց ձորի հետ: Ձեզ մի հետաքրքիր բան ասեմ` հանցագործ աշխարհում ընդունված կարգ կա, որ հանցագործների քանակով որոշում են տեղանքի կրիմինալ լինելը, բայց ասեմ ձեզ, որ Վայոց ձորից որևէ «օրենքով գող», նման հասկացողություն չի եղել: Այսինքն` վայոցձորցին շինական է, ինքը հանցագործ չի, այդ ճանապարը չի անցել: Իհարկե, ցավալի դեպքեր եղել են, Լոռիում էլ տեսանք, թե քանի մարդ զոհվեց: Բայց հավատացնում եմ ձեզ, որ վայոցձորցին իր բնույթով հանցագործ չի: Ես հաճախ նեղվում եմ, որ հանցագործ խմբավորումը հաճախ կարող է Վայոց ձորում խնդիր լուծի, որը ինձ նեղացնում է, որպես վայոցձորցի, որովհետև վայոցձորցին, չլինելով հանցագործ, հաճախ տուրք է տալիս հեղինակություններին: Հաճախ շարքային գյուղացու տղան կարծում է, որ սա լուրջ մարդ է և նրա ասածը բացարձակ ճշմարտություն է: Ես դաժան պատիժներ եմ իմ մտքում նախատեսել, որ նման մարդկանց պետք է ֆիզիկապես բնաջնջել, որ այդ երևույթը մեր հասարակության մեջ չլինի, որը գալիս է խորհրդային կարգերից: Չնայած հիմիկվանները ավելի ազատ են զենք ձեռք բերելու իմաստով, դաշտում ֆինանսական ռեսուրսներ ունենալու իմաստով, ցավոք սրտի:
– Մարզում տարածված է նաև թմրամոլությունը, ի՞նչ աշխատանքեր են տարվում այս ուղղությամբ:
– Այս առումով մենք լուրջ խնդիր ունենք Վայոց ձորում: Չգիտես ինչի,- ինձ համար անհասկանալի է,- դա մոլախոտի պես տարածվեց մեր երիտասարդների մեջ, որը իմ շատ մեծ ցավն եմ համարում: Այս ճանապարհին ոչնչի առջև չեմ կանգնելու, որ սա արմատախիլ անենք: Ցավալիորեն, դա հասել է դպրոցներ, և դպրոցահասակ երեխաները թմրանյութ են օգտագործում: Մենք իրավունք չունենք, մենք մեծ ազգ չենք, որ մեզ նման շքեղություն թույլ տանք: Սրանով մենք մեր գենոֆոնդն ենք փչացնում, ինքնաոչնչացման ամենակարճ ճանապարհն ենք ընտրել: Թշնամական հասարակությունները միմյանց մեջ թմրանյութերը տարածելով են նաև իրար հաղթում: Մի երկիր թմարդեղեր է ուղղում մեկ այլ երկիր, որպեսզի թուլացնի երկրի երիտասարդության կամքը, պետության ողնաշարին է վնաս տալիս: Մենք իրավունք չունենք, որ մեր երեխաներին հարվածեն: Ես մեր վերջին` ներքին գործերի խորհրդակցության ժամանակ շեշտեցի, որ գիշեր-ցերեկ պետք է անողոք պայքար տանենք, քանի որ բավարար չեմ համարում ներկա պայքարը: Իսկապես այստեղ անելիքներ շատ կան: Պատանիները 10-15 տարեկաններ են, որոնք չեն գիտակցում դրա հետևանքները: Հավատացեք, որ սոցիալական կարգավիճակն էլ նշանակություն չունի: Սոցիալական լավ վիճակում գտնվողները լավ թմրամիջոց են օգտագործում, չունևորները` ցանովի. իրենց տարածքներում ցանում օգտագործում են, և դա տարածվում, ծանր չափերի է հասնում: Պետք է վերացնենք այս պատճառները, այլապես այս երեխաները 5 տարի հետո պետք է հայրեր դառնան, իսկ թմրամոլից ծնված երեխան չարիք կլինի մեր երկրի համար: Հիվանդ երեխաներ կծնվեն, սա կլինի մեր դժբախությունը:
– Մինչև վերջերս լարված էին ՀՀԿ-ԲՀԿ հարաբերությունները, սակայն նոր հուշագրի ստորագրումից հետո կրքերը հանդարտվեցին: Ինչպե՞ս եք գնահատում հուշագրի ստորագրման փաստը: Տեսակետ կա, որ սա «Բարգավաճի» ամենախոշոր պարտությունն էր:
– Ես ինքս էլ եմ շատ մտածել այդ հարցերի շուրջ: Մեր դիրքորոշումը հայտնել ենք մեր կուսակցության ղեկավարին: Ես ի սկզբանե կողմ չեմ եղել այդ հակասությանը, և հանգուցալուծումն էլ եղել է այնպես, ինչպես կարծում էի, որ պետք է լինի: ԲՀԿ-ն միշտ էլ իշխանական դաշտում է եղել և երբևէ ընդդիմություն չի եղել: Իր բնույթով և իր խորությամբ ես վերլուծում եմ, որ եթե իսկապես երկրի առջև կա ծանր տնտեսական խնդիր, և երկիրը որոշակի ռազմական վտանգների թատերաբեմում է, արտաքին, ներքին մարտահրավերներ կան, և եթե քո կուսակցությունը չստորադասես պետությանը` գուցե ժամանակավոր հաջողություն ունենաս, բայց երկարատև հաջողություն չի ապահովվելու: Պատկերացնո՞ւմ եք, այդ հակասության ընթացքում Ադրբեջանը հարձակվեր Հայաստանի վրա: Պատմության առաջ ո՞վ էր պատասխան տալու, որևէ մի մարդ, ով այդ հակասության մեջ դերակատարում էր ունեցել` համարվելու էր դավաճան: Պատմությունից մենք ինչքան ենք դատապարտում նույն Վասակ Սյունիին. Վարդան Մամիկոնյանի պատմությունը: Ինչպե՞ս կարելի է ունենալ խնդիր և գնալ երկպառակտչական գործողությունների: Ես միշտ ասում եմ, որ ինձ համար ամենակարևորը մեր պետականությունն է, մնացած ամեն ինչը պետք է ստորադասենք դրան:
– Բայց նաև կարծիք կա, որ ԲՀԿ-ն տնտեսական հետապնդումից վախենալով գնաց այդ քայլին:
– Ես նորմալ կհամարեմ նաև բիզնեսմենի մտահոգությունը: Օրինակ` ԱՄՆ-ում հզոր են այն բիզնեսները, որոնք նաև պետական պատվերներ ունեն: Պատկերացրեք, բիզնեսմեն, որը նաև ընկերություն է ղեկավարում և սպասարկում նաև երկրի ռազմական բլոկը, ՊՆ-ի հետ շինարարություններ է անում ռազմական, և այդ բիզնեսը ներկայացնող քաղաքական ուժը ընդդիմադիր կեցվածք է ընդունում երկրի իշխանության նկատմամբ: Եկեք ճիշտ խոսենք, համակարգը իր ռազմական գաղտնիությունը ունի, և դու այլևս չես կարող ապահովել նրա ռազմական գաղտնիությունը: Այդ բիզնեսմենը հասկանում է, որ ինքը կարող է պատվեր չստանա: Կամ ի՞նչ ենք ցանկանում մենք կիսել. առանց այն էլ մենք փոքրիկ երկիր ենք, առանց այն էլ մեր ռեսուրսները սահմանափակ են: Մենք չպետք է ձգտենք հարստանալու, անկեղծ եմ ասում` սա պետք է լինի ռազմավարություն: Իրավունք չունենք հարստանալու: Մենք պետք է փորձենք վերաբաշխումը հնարավորինս հավասարաչափ պահել ազգաբնակչության մեջ: Այն, ինչ եղել` եղել է: Եթե վերաբաշխումը մենք ճիշտ կառավարենք, նոր հարուստ չի գոյանա, որովհետև եղած ռեսուրսը հազիվ ապահովում է, որ մենք նորմալ ապրենք: Տնտեսագիտության մեջ` անգլիական, բելգիական, ֆրանսիական, միշտ կիրառել են պլանկան և դրել են հստակ մի սահմանագիծ: Այսինքն` Ֆրանսիայում 100 եվրոյից ավել աշխատելուց 80 տոկոսը գնում է հարկ: Ֆրանսիացին տարին 100 հազարից ավել չի ցանկանում աշխատել, որովհետև դրա 80 տոկոսը այլևս իրենը չի: Սա հնարավորություն է տալիս, որ շատերը աշխատեն և զբաղվեն բիզնեսով:
– Բայց մեր ախորժակը թույլ կտա՞ այդ մոդելն իրագործել մեր երկրում:
– Բարդ մոդել է, բայց եթե պետությունը հզոր և հստակ նպատակ դնի, պատկերացրեք` պլանկան բարձրացավ, գլուխդ կպավ, կանգնելու ես, մենք ունենալու ենք միջին լավ խավ, որն ապահովված է, լավ արձակուրդ է անցկացնում և իր երեխային կարող է նորմալ կրթության տալ: Կյանքը շատ կարճ է, և այդ կյանքում երջանիկ ապրելու համար ոչ թե շատ, այլ անհրաժեշտ ռեսուրսներ են անհրաժեշտ: Մենք պետք է ավելի հոգևոր դաշտում ապրենք: Ցավոք, մենք սա կորցրել ենք և ամբողջ օրը նյութականցվել ենք: Միայն հոգևոր սնունդը կարող է բոլորիս հանգստացնի` լինի դա եկեղեցին, երաժշտությունը, լավ արձակը: Սևակ կարդալիս սկսում ես հանգստանալ, ով գրել է բոլոր ժամանակների, այս պահի համար:
– Եկեղեցին այս գործում ի՞նչ բացեր ունի:
– Եկեղեցու դերը պետք է ամենամեծը լինի: Օրինակ բերեմ Խաչիկ գյուղի վրա: Խաչիկ գյուղում հիմա աղանդավորական մի ընկերություն դիմել է գյուղապետին տարածք գնելու խնդրանքով: Հիմա գյուղապետը, հասկանալով խնդրի լրջությունը, դիմել է Սրբազանին խնդրանքով, որ եթե այս մարդիկ 4-5 միլիոն տալիս են տարածքի համար, դուք անշահախնդիր վերցրեք, բայց մի քահանա պահեք, որովհետև գյուղը դրա կարիքը ունի: Ես ինքս տեսել եմ խաչիկցուն չարացած: Այստեղ պետք է բարություն սերմանել, հոգևորը բերվի, ժողովուրդը հոգևորի կարիք ունի չէ՞, որ գնում է աղանդավորի մոտ: Բայց եթե մենք հոգևոր մի սպասավոր ունենայինք գյուղում, և նա այցելի տնետուն, հանդարտության, հանգստության կոչ անի, բան կփոխվի: Հիմա մենք սա չենք անում և ասում ենք, թե ինչի դարձան աղանդավոր:
