«Առաջին լրատվականի» զրուցակիցն է թարգմանիչ, հրապարակախոս Սամվել Մկրտչյանը:
– Պարոն Մկրտչյան, հարցազրույցներից մեկում, խոսելով Ձեր վերջին, կարելի է ասել` ամենաբարդ եւ երկարատեւ թարգմանությունից, ասում էիք, որ 20-րդ դարասկզբի Իռլանդիան գաղութ էր, ինչպես այսօրվա Հայաստանը, որին նույնպես դարձրել են իր ձագերին խժռող մի մայր խոզ: Իռլանդիան բրիտանական լծից ազատագրվեց 1922-ին, երբ լույս տեսավ «Ուլիսես»-ը: Հնարավոր է` Դուք «Ուլիսես» սկսեցիք թարգմանել Հայաստանը գաղութային վիճակից հանելու նպատակով:
– Չէի ասի` կոնկրետ այդ նպատակով եմ թարգմանել, մանավանդ որ` հարցը ջոյսյան հումոր է պարունակում: Պարզապես այն հայերեն թարգմանությամբ պետք է ունենայինք` անկախ մեր սոցիալական վիճակից: Այն ժամանակ Իռլանդիան էր Անգլիայի գաղութ, իսկ այժմ` Հայաստանն է Ռուսաստանի գաղութ: Բայց ես շատ լավ գիտեմ, որ բոլոր գաղութներն ի վերջո ազատագրվում են (սա` ի լուր գաղութատերերի): Գիրքը իննսուն տարի տպագրվելուց հետո լույս է տեսնում հայերեն, որի համար անձամբ շատ ուրախ եմ եւ ավելի շատ կուրախանամ, երբ այլեւս չլինենք գաղութի կարգավիճակում:
– Ամեն դեպքում մենք 20 տարի առաջ ազատագրվեցինք, համենայնդեպս Սահմանադրությամբ ամրագրել ենք ազատ, անկախ Հայաստան: Ստացվեց ավելի վա՞տ, մենք հետընթա՞ց ապրեցինք:
– Դժվար է միանշանակ ասել, որ մենք հետընթաց ապրեցինք, որովհետեւ այս 20 տարիների ընթացքում երկրում տարաբնույթ տեղաշարժեր են եղել. որոշ բնագավառներում կա առաջընթաց, որոշ բնագավառներում` հետընթաց, բայց ընդհանուր առմամբ ազգի սոցիալ-հոգեբանական վիճակն աղետալի է, քանի որ այն, ինչ պետք էր փոխել հանուն առաջընթացի` չարեցինք, իսկ ինչ փոփոխություններ էլ որ արեցինք` հիմնականում եղավ հանուն հետընթացի. դրա համար էլ գրեթե ոչ մեկն այս երկրում իր տեղում չի աշխատում: Մյուս կողմից` վերականգնվեցին սովետական ախտավոր մեթոդները: Որպես ՀՀ քաղաքացի` ինձ համար շատ տխուր է եւ շատ ամոթալի, որ երկիրը կառավարում են մարդիկ, ովքեր ժամանակին եղել են կոմսոմոլ կամ ԿԳԲ-շնիկ: Սա շատ տխուր փաստ է, եւ պետք է մի երկու սերունդ անցնի, որ մենք իսկապես մտածենք առաջընթացի մասին: Ես բոլորովին չեմ առաջնորդվում դեմոկրատական սկզբունքներով: Ավելին, գտնում եմ, որ այն, ինչ կատարվում է աշխարհում, հեղափոխական գործընթացները ուղղված են հենց սպառված դեմոկրատիայի դեմ: Դեմոկրատիան` փողի դիկտատուրան, խանգարում է տվյալ ազգի պատմական զարգացմանը. հնարավոր չէ, որ դեմոկրատական բոլոր սկզբունքները բոլորի համար միաժամանակ ընդունելի լինեն, քանի որ յուրաքանչյուր ազգ պատմական զարգացման մի որոշակի կետում է գտնվում: Ամերիկան հորինել է իր դեմոկրատիան, եւ հիմա բոլոր ժողովուրդներն էլ հասկանում են, որ սա ազգերին սեփականաշնորհելու ձեւ է: Դեմոկրատիան նույնպես շատ շուտով կմարի, այն արդեն մաշվել է, եւ նոր գաղափարներ են պետք մարդկությանը: 21-րդ դարն ապացուցում է, որ դեմոկրատիան արդեն հնացած ձեւ է. այն դարձել է կեղծ: Այսօրվա հեղափոխությունները, ըստ էության, ուղղված են այդ կեղծ դեմոկրատիայի դեմ:
– Դուք նշեցիք, որ շատ ոլորտներ են մեզանում հետընթաց ապրել: Դուք զբաղվում եք թարգմանական աշխատանքով. ըստ Ձեզ` ի՞նչ խնդիրներ կան հայ թարգմանական գրականության մեջ, ընդհանրապես կա՞, արդյոք, հայ թարգմանական գրականություն:
– Որպես թարգմանական գործին մոտ կանգնած մարդ եւ «Արտասահմանյան գրականություն» հանդեսի խմբագիր (մի հանդես, որի մասին շատ քչերը գիտեն, որքան էլ տարօրինակ թվա)` կարող եմ ասել` մեզանում թարգմանական գրականությունը պարզապես աղետալի վիճակում է գտնվում, որովհետեւ թարգմանիչներ չկան. ունենք շնորհալի թարգմանիչներ, որոնք այսօր այլեւս չեն թարգմանում, քանի որ թարգմանիչն ամենաքիչ վարձատրվողն է: Այս երեւույթը առկա է ամբողջ աշխարհում: Վերջերս Թարգմանիչների միջազգային ասոցիացիա է ստեղծվել, եւ քիչ-քիչ մտածում են թարգմանիչների կարգավիճակի մասին: Եթե չկա պետական հովանավորչություն, չի կարող թարգմանությունը զարգանալ: Քո՛ գրականությունն է մեռնում, եթե չունես թարգմանական գործող դպրոց: Մենք ամբողջությամբ Շեքսպիր ենք թարգմանել, որովհետեւ շեքսպիրագիտության կենտրոն ունեինք` Ռուբեն Զարյանի ղեկավարությամբ, ով նվիրյալ էր եւ նպաստեց շեքսպիրյան ստեղծագործությունների լիակատար թարգմանությանը: Կներեք, բայց եթե հիմա որեւէ արտասահմանցու ասեք, որ Հայաստանում «Ուլիսես»-ը տպագրվել է առանց պետական հոգածության, չի հավատա:
– Ստացվում է` թարգմանական գործը մեզանում դեռ որ նվիրյալնե՞ր է պահանջում:
– Այո՛: Անձամբ ինձ համար ամենակարեւորը հայոց լեզվի խնդիրն էր, որովհետեւ Ջոյսի անգլերենը սովորական անգլերեն չէ, այլ հենց Ջոյսի անգլերենն է: Ջոյսն ինքն էլ ասում էր, որ անգլիացիների համար նոր քերականություն է ստեղծելու: Կարդալով այդ գործը` ես միշտ մտածել եմ` հայերենով ինչպե՞ս կհնչի, հայերենն արդյո՞ք ունի այդ հնարավորությունը, որովհետեւ գիրքը թարգմանված է ընդամենը երկու տասնյակ լեզվով: Շատերի կարծիքով, 20-րդ դարի մոդեռնիստական գրականության հիմքն է. շատ լեզուներով այն այսօր էլ չի թարգմանված:
– Այնուամենայնիվ, Մշակույթի նախարարությունը Ձեր այս նախաձեռնությանը գոնե տպագրությունից հետո որեւէ կերպ արձագանքե՞ց:
– Չի կարելի ասել, որ գիրքը լույս է տեսել. այն լույս է տեսնում. ինչքան պատվիրատու եղավ, այնքան էլ կտպագրվի, իսկ նախարարությունում հավանաբար երբեւէ տեղյակ չեն էլ լինի: Իրենք պետք է վատ զգան, որ այս գիրքը լույս է տեսնում առանց իրենց միջամտության կամ օգնության: Ճիշտն ասած, իրենց օգնության կարիքը չեմ էլ զգացել, պարզապես` երբ մենակ ես անում այս ամենը, բարդությունները շատ են լինում: Բայց հաշվի առնելով` վերեւներում ովքեր են նստած` ոչ մի ակնկալիք չունեմ: Այս թարգմանությամբ հայոց լեզվի հարցում ես ինքս ինձ համար մեծ հայտնագործություններ արեցի, թե ինչ փառավոր լեզու ունենք մենք: Մեր լեզուն մեր մտակառուցվածքից առաջ է: Մենք պետք է վերագտնենք մեր լեզուն: Ուրախ եմ, որ այսօր իրականացավ թարգմանությունը, երբ օտարալեզու դպրոցներ են ուզում բացել: Սա իմ ձեռքին զենք է, եւ ոչ միայն իմ ձեռքին, այլեւ ինձ պես մտածողների:
– Պարոն Մկրտչյան, շատ են ասում, որ ոչինչ լավ չէ, պետք է վերափոխել: Դրա համար ի՞նչ պետք է անել, ի՞նչ բանաձեւ պետք է մշակել: Կամ` հեղափոխություն է գուցե պետք:
– Բանաձեւ պետք չէ, եթե ընդհանուր վերափոխման մասին է խոսքը. մենք պետք է ունենայինք իշխանություններ, որոնք հոգատար են, ազգասեր են, մտածում են ազգի բարգավաճման, ծաղկման մասին, ոչ թե զբաղված են երկիր թալանելով: Յուրաքանչյուր մարդ պետք է պատասխանատու լինի օրենքի առջեւ: Հոգատար կառավարություն պետք է ունենայինք, եւ յուրաքանչյուր ոք իր տեղում պիտի լիներ: Իսկ հեղափոխությունները նաեւ ինքնաբուխ են լինում, անգամ եթե ժողովուրդը շատ պասիվ է: Ակտիվությունը կարող է ծագել մեկ օրում. առիթը կարող է ծագել պատահական բանից: Ամեն դեպքում, իշխանություններն իրենք են մարդկանց տանում դրան:
– Նպաստելով արտագաղթին:
– Սա ռուսների կողմից իրականացվող (եւ ոչ միայն նրանց)` հեյդարալիեւյան ծրագրի իրականացման փուլերից մեկն է` Հայաստանը փոշիացնել, վերացնել. համոզված եմ` այդ ծրագիրը գոյություն ունի:
– Ո՞ր կետից գնաց սխալը:
– Չեմ կարող ասել, պետք է ուսումնասիրել: Ամենայն հավանականությամբ` մեր ուղեղից:
Հ.Գ. «Ուլիսես»-ի հայերեն թարգմանությունը կարելի է պատվիրել www.samvelmkrtchyan.am կայքէջում:
