Չնայած ներկա իրողություններին` Հայաստանը դատապարտված չէ

«Առաջին լրատվականի» զրուցակիցն է «Ի-Վի Քոնսալթինգ» խորհրդատվական
կենտրոնի խորհրդի անդամ Սևակ Հովհաննիսյանը:

Պարոն Հովհաննիսյան, վերջերս հրապարակվեց
«Հայաստանի մրցունակության ազգային զեկույց, 2010»-ը: Մի քանի ամիս առաջ հրապարակված 2010-2011թթ մրցունակության համաշխարհային զեկույցում Հայաստանը 139 երկրների շարքում զբաղեցրել է 98-րդ տեղը` մի քանի հորիզոնականով զիջելով իր դիրքը նախորդ տարվա նկատմամբ: Ի՞նչ իրավիճակում է այսօր գտնվում Հայաստանի տնտեսությունը ընդհանուր առմամբ և մասնավորպես` մրցունակության տեսակետից` ըստ Ձեր կենտրոնի կատարած այս վերջին հետազոտության:

Հայաստանի տնտեսությունը շատ զգայուն է արտաքին զարգացումների նկատմամբ: Մեր տնտեսության կարևորագույն խնդիրներից են ցածր և անհավասարաչափ բաշխված աշխատուժի արտադրողականությունը, տնտեսության ոչ բավարար
դիվերսիֆիկացումը և չափից դուրս կենտրոնացումը շինարարության և ցածր արտադրողականությամբ գյուղատնտեսության ճյուղում, բարձր տեխնոլոգիաների ներմուծման նվազումը, ռեսուրսաինտենսիվ արտահանումից մեծացող կախվածությունը, գնաճը, աճող արտաքին հանրային պարտքը: Ընդհանրապես
վերջին ճգնաժամը ցույց տվեց, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է ազգային տնտեսական ռազմավարություն և տնտեսական զարգացման նոր մոդել, որը կարող է դիմակայել տարբեր տնտեսական ցնցումների:

Նշեցիք, որ մեր տնտեսությունը աչքի է ընկնում ցածր և ըստ ճյուղերի անհավասարաչափ բաշխված արտադրողականությամբ: Որքանո՞վ է ցածր աշխատանքի արտադրողականությունը Հայաստանում զարգացած երկների համեմատությամբ
և որքանով է ըստ ճյուղերի այն անհավասարաչափ բաշխված:

Այո, Հայաստանն իր աշխատուժի արտադրողականությամբ զգալիորեն զիջում է համադրելի երկրների մեծ մասին: Օրինակ` մինչ Հայաստանի միջին աշխատողը տարեկան կտրվածքով արտադրում է 7.930 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ապրանքներ և ծառայություններ, Իսրայելում միջին աշխատողի արտադրանքը
համարժեք է 68.400 ԱՄՆ դոլարին: Այսինքն` միջին հաշվով, Հայաստանում 1 աշխատողը 8.6 անգամ ավելի քիչ արտադրանք է արտադրում, քան Իսրայելում: Սակայն Հայաստանում աշխատուժի արտադրողականությունը անհավասարաչափ է բաշխված նաև տնտեսության տարբեր ճյուղերում: Հայաստանի աշխատուժն ունի արտադրողականության ամենաբարձր մակարդակը շինարարության ոլորտում`զիջելով Իսրայելին ընդամենը 33 տոկոսով, մինչդեռ գյուղատնտեսության արտադրողականությունը կազմում է Իսրայելի նույն ցուցանիշի 11 տոկոսը: Նշեմ, սակայն, որ Հայաստանի շինարարության ոլորտում աշխատողների զգալի մասը գրանցված չէ, այդ պատճառով էլ գրանցված 1 աշխատողին բաժին ընկնող արտադրանքը իրականից մեծ թիվ է կազմում: Ինչ վերաբերում է մյուս ճյուղերին, նշեմ, որ հանրային կառավարման, կրթության և առողջապահության ոլորտներում աշխատանքի արտադրողականությունը կազմում է Իսրայելի համապատասխան ցուցանիշի 12 տոկոսը,
արդյունաբերությունում` 30 տոկոսը, տրանսպորտում ու հեռահաղորդակցությունում` 33 տոկոսը, իսկ ֆինանսական միջնորդության, անշարժ գույքի, վարձակալում և բիզնես ծառայությունների ճյուղում` 56 տոկոսը: Ընդ որում, հետաքրքիրն այն է, որ Հայաստանի աշխատողների մեծ մասը` 62 տոկոսը, զբաղված է ամենացածր արդյունավետություն ունեցող
ճյուղերում` գյուղատնտեսությունում ու կառավարման, կրթության և առողջապահության ճյուղերում, մինչդեռ, օրինակ, ֆինանսների ոլորտում զբաղված է աշխատողների ընդամենը 2 տոկոսը:

 Դուք խոսեցիք նաև բարձր տեխնոլոգիաների ներմուծման
նվազման և ռեսուրսաինտենսիվ արտահանումից մեծացող կածվածության մասին, ինչի վերաբերյալ վիճակագրական տվյալներ կարծես թե չեն հրապարակվում: Ինչ ցուցանիշներ կան այս առումով:

2004 թվականից ի վեր Հայաստանում գրանցվել է բարձր տեխնոլոգիաների ներմուծման կտրուկ աճ, ինչը մասամբ
պայմանավորված է հեռահաղորդակցման ոլորտի ինտենսիվ զարգացմամբ (2004-2007թթ. բարձր տեխնոլոգիաների ներմուծման միջին տարեկան աճը կազմել է 54 տոկոս): Սակայն, այո, սկսած 2008 թվականից բարձր տեխնոլոգիաների ներմուծման ծավալները նվազեցին` պայմանավորված Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամով: Նվազման այս միտումը շարունակվելու դեպքում կարող
է վտանգել Հայաստանի երկարաժամկետ զարգացումը: Մեծ ծավալներով բարձր տեխնոլոգիաներ և արտադրական միջոցներ ներկրող երկրներում ավելի մեծ է նորարարությունների ներդրման և տնտեսական առաջընթացի հավանականությունը: Ապագայում Հայաստանի կատարողականը կախված
կլինի բարձր տեխնոլոգիաների ներմուծման խթանումից և արտադրության արդիականացումից, ինչպես նաև ավելացված արժեքով ապրանքների և ծառայությունների հետագա արտահանումից: Ընդ որում մեր հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ թեև որոշ ժամանակային լագով,
սակայն գոյություն ունի հաստատուն և ուժեղ կապ բարձր տեխնոլոգիաների ներմուծման և բարձր տեխնոլոգիաների արտահանման, ինչպես նաև տնտեսական զարգացման միջև: Նշեմ նաև, որ բարձր տեխնոլոգիաների արտահանման արժեքը կազմում է Հայաստանի արտահանման ողջ ծավալի մոտ
1 տոկոսը: 2009 թվականին Հայաստանի բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի արտահանման ծավալները նվազել են 30 տոկոսով: Գիտական սարքավորումները կազմում են նշված արտահանման մոտ կեսը: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի արտահանման ռեսուրսային կախվածության աճին, ապա նշեմ, որ ռեսուրսաինտենսիվ ապրանքների տեսակարար կշիռը արտահանման կառուցվածքում 2007 թվականի 61 տոկոսից 2008 թվականին կազմել է 65 տոկոս, իսկ 2009 թվականին` 73 տոկոս: Սա համեմատվող երկրների շարքում աճի ամենաբարձր ցուցանիշներից է, ինչը ենթադրում է, որ նվազել է Հայաստանի տնտեսության մյուս ճյուղերի մրցունակությունը
համաշխարհային շուկաներում ճգնաժամի ժամանակաշրջանում: Սա նաև վկայում է Հայաստանի արտահանման ճյուղերում բարձր ավելացված արժեքի ստեղծման սահմանափակության մասին, ինչը մտահոգությունների տեղիք է տալիս:

Դուք նշեցիք, որ այսօր Հայաստանը կանգնած է տնտեսության զարգացման նոր մոդելի ընտրության առջև: Ինպիսի՞ հեռանկարներ կան այս ուղղությամբ:

Զեկույցում ներկայացված
վերլուծությունը հանգում է նրան, որ չնայած ներկա իրողություններին Հայաստանը դատապարտված չէ: Այն ունի բավարար նախադրյալներ ճիշտ ռազմավարական ընտության և հետևողական քայլերի միջոցով հասնել մրցունակության, հետևաբար բարձր բարեկեցության մակարդակի: Ակնհայտ է,
որ կիզակետը պետք է լինի մարդկային կապիտալի զարգացումը: Արդեն իսկ նախանշվում են որոշակի քայլեր տնտեսական քաղաքականության ռազմավարության վերանայման ուղղությամբ, մասնավորապես,
կառավարության օրակարգում են արդյունաբերական և արտահանման խթանման ռազմավարությունների հայեցակարգերը: Այնուամենայնիվ, իրական փոփոխությունները ենթադրում են նաև համապատասխան
ռեսուրսների ներդրում, ջանքերի համադրում միասնական ռազմավարության շրջանակում և հետևողականություն: