«Առաջին լրատվական»–ի «Օրենքի իշխանություն» հաղորդաշարի հյուրն է փաստաբան Հայկ Ալումյանը: Հաղորդումը վարում է «Arni Legal Aid» փաստաբանական գրասենյակի նախագահ փաստաբան Նիկոլայ Բաղդասարյանը:
«Օրենքի իշխանություն» հաղորդման հերթական թեման նվիրված է «Պատիժը կրելուց պայմանական վաղաժամկետ ազատել»-ուն: Նիկոլայ Բաղդասարյանն իր զրուցակցի` փաստաբան Հայկ Ալումյանի հետ փորձելու է պարզել որքանով է այսօր գործում պատիժը կրելուց պայմանական վաղաժամկետ ազատելու ինստիտուտը, ինչ թերություններ և առավելություններ կան այդ ոլորտում:
Ն.Բ.- Պարոն Ալումյան, Հայաստանում վերջին փոփոխություններից առաջ գործում էր վաղաժամկետ պայմանական ազատման ինստիտուտը, ըստ որի՝ դատապարտյալը կարող էր դիմել իր կալանավայրի ղեկավարին, վերջինս էլ դիմելով դատարան` կարող էր ստանալ դատապարտյալի վաղաժամկետ պայմանական ազատման իրավունք: Կալանավայրերի ղեկավարները, որպես կանոն, դա օգտագործում էին կալանավայրում դատապարտյալների վարքը պատշաճ մակարդակի պահելու համար: Այնուհետև հաշվի առնելով այդ երևույթի կոռուպցիոն ռիսկերի մեծացումը՝ որոշեցին դիմել փոփոխությունների, և ստեղծվեց անկախ հանձնաժողով: Ի՞նչ եք կարծում, այսօր մենք ունե՞նք այդ անկախ հանձնաժողովը, թե՞ հակառակը` այն իրականում կախյալ է:
Հ. Ա. – Եթե հանձնաժողովը անկախ է մի բանից, ապա դա օրենքն է: Այն կախված է գործադիր իշխանությունից և ձևավորվում է գործադիր իշխանության կողմից: Այսինքն՝ եթե այդ հանձնաժողովի որոշումները բացարձակապես պատճառաբանված չեն, ընդամենը որոշումը ունի հետևյալ տեսքը. դատապարտյալներին`թվարկվում է 70 անուն-ազգանուն, պայմանական վաղաժամկետ ազատման իրավունք չտալ, դատապարտյալներին` թվարկվում է 5-6 ազգանուն, թույլ տալ պայմանական վաղաժամկետ ազատման համար դիմելու դատարան: Ի սկզբանե աբսուրդ է, երբ ստեղծվում է մի մարմին, որը որոշում է` այսինչ մարդուն թույլ տալ դիմելու դատարան կամ թույլ չտալ: Այստեղ աբսուրդը հենց հիմքում է:
Ն. Բ.- Անկախ հանձնաժողովի անդամները չեն էլ տեսնում դատապարտյալին, չեն ծանոթանում նրա գործին` ինչպե՞ս կարող են իրենք նման որոշում կայացնել: Չե՞ք կարծում, որ այստեղ կա օրենքի լուրջ խախտում:
Հ. Ա. – Օրենքի խախտում չկա: Այստեղ կա իրավունքի խախտում, և դա ավելի լուրջ է, այսինքն` օրենքը ինքը հակաիրավական է:
Ն. Բ.- Դուք դիմեցիք Սահմանադրական դատարան, և այնպիսի տպավորություն էր ստեղծվում, թե Սահմանադրական դատարանը լուծել է այդ խնդիրը և ինչ-որ կերպ կարգավորել իրավական հարաբերությունները:
Հ. Ա. – Այդ տպավորությունը երևի միայն Սահմանադրական դատարանի մոտ էր, իսկ մնացածի մոտ այն տպավորությունն էր, որ Սահմանադրական դատարանը ուղղակի լղոզեց հարցը: Այդ կառույցի և նրա առանձին անդամների նկատմամբ ամբողջ իմ հարգանքով հանդերձ` ասեմ, որ այս դեպքում Սահմանադրական դատարանը իր բարձունքին չէր, և հիմա այդ խնդիրն ավելի խորացավ. հիմա մեզ ասում են` եթե այդ ինստիտուտը սխալ լիներ, Սահմանադրական դատարանը դա չէր թողնի ուժի մեջ, այսինքն` Սահմանադրական դատարանի հեղինակությունը տվյալ դեպքում վնասեց այս ամենին, որովհետև այդ դատարանը, հենվելով իր հեղինակության վրա, արեց մի բան, որի համար, կարծում եմ, հիմա ամաչում է:
Ն. Բ.- Մենք միշտ հաճախում ենք մեկուսարաններ, կալանավայրեր և տեսնում, որ կալանավորների թիվը բավականին աճել է:
Հ.Ա. – Այո, դրան զուգահեռ վատթարացել է նրանց սանիտարական, բարոյահոգեբանական վիճակը: Մարդը պետք է հասկանա` ինչու մերժեցին իրեն պայմանական վաղաժամկետ ազատել: Այդ ինստիտուտի ստեղծման նպատակն այն է, որ մարդը հասկանա` այսինչ վարքագիծը դրսևորելու դեպքում իրեն չեն ազատի, և հակառակը: Դա վարքագծի կորեկցիայի մի ձև է: Իսկ այսօր, երբ առանց հիմնավոր պատճառի, մարդկանց պարզապես մերժում են, այդ մարդիկ այդպես էլ չեն հասկանում` իրենք ինչու մերժվեցին, և, բնականաբար, նյարդայնանում են:
Ն. Բ.- Այս կամայականության մեջ չե՞ք կարծում, որ կան բավական լուրջ կոռուպցիոն ռիսկեր:
Հ. Ա. – Այս անկախ կոչվող հանձնաժողովը հենց կոռուպցիոն ռիսկերից խուսափելու նպատակ էր հետապնդում, մինչդեռ բազմապատկվեցին դրանք: Այսինքն` խնդիրը լուծելու փոխարեն այն ավելացրինք:
Ն. Բ.- Իրենք պատճառաբանում են, թե այդ հանձնաժողովում կան հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ: Փաստաբանների պալատը հետ կանչեց իր ներկայացուցիչներին, փոխարենը հանրապետության նախագահը Հանրային խորհրդից առաջադրեց ներկայացուցիչների, սակայն վիճակը մնաց նույնը:
Հ. Ա. -Համաձայն եմ: Երբ անձամբ Ձեզ առաջարկեցին ընդգրկվել այդ հանձնաժողովներից մեկի կազմում, կարծում էիք, թե լավ գործի եք մասնակից լինելու: Ի՞նչը Ձեզ ստիպեց դիմում գրել և դուրս գալ հանձնաժողովի կազմից: Դուք, իհարկե, բազմաթիվ խայտառակ փաստեր վկայակոչեցիք, սակայն այլ հասարակական մարմին ներգրավվեց: Հուսով եմ` այդ մարդկանց խիղճը ևս կսկսի խոսել, և նրանք էլ դուրս կգան հանձնաժողովի կազմից: Սակայն ինձ համար ամենազարմանալին օմբուդսմենի գրասենյակի պահվածքն էր, քանզի ամենից շատ ՄԻ պաշտպանն էր պարտավոր ֆիքսել, որ այս հանձնաժողովների գոյությունը հակաիրավական է, և հենց նա պետք է հրաժարվեր իր մարդկանց ներգրավել այդ հանձնաժողովի կազմում:
Ն. Բ.- Ըստ Ձեզ` ինչպե՞ս կարելի է դուրս գալ այս իրավիճակից:
Հ. Ա.-Ընդհանրապես այն մարմինը, որը պետք է որոշի մարդկանց մի մասին թույլ տալ` դիմելու դատարան, իսկ մյուս մասին` ոչ, որպես այդպիսին, գոյություն ունենալու իրավունք չունի:
Ն. Բ.- Եթե այդ մարմինը դուրս գա, մենք կվերադառնանք այն հին համակարգին, երբ դատավորներն էին փող վերցնում և դրա դիմաց կայացնում որոշում: Չե՞նք ունենա մի հին պատկեր, որից կրկին կդժգոհեն:
Հ. Ա. – Ես իրավունք ունեմ ինչ-որ մեկի դեմ հայցադիմում ներկայացնել դատարան, և եթե դատավորը կոռումպացված է, նշանակում է` պետք է ստեղծել դարձյա՞լ մի մարմին, որը կորոշի` ներկայացնելու իրավունք ես ունեմ, թե ոչ: Չի կարելի դատավորների կոռուպցիայի դեմ պայքարել անհեթեթ լիազորություններով օժտված ինչ-որ մարմին ստեղծելով, որը ևս կունենա կոռուպցիոն դերակատարություն կամ գոնե հնարավորություն այդպիսին դառնալու:
Ն. Բ.- Այդ դեպքում ավելի նպատակահարմար չէ՞ անկախ հանձնաժողովի անդամներին փոխարինել իրականում անկախ մարդկանցով և նրանց օգնությամբ որոշել վաղաժամկետ պայմանական ազատման հարցը: Օրինակ` ԱՄՆ-ում այդ հարցը լուծում է քաղաքապետը:
Հ.Ա. – Եթե քաղաքապետը որոշի` այս մարդը պետք է ազատվի, ուրեմն նա պետք է ազատվի, բայց եթե մեկ այլ պաշտոնյայի օժտեն այնպիսի լիազորությամբ, որը իրավունք կտա վերջինիս որոշելու` այսինչ մարդը քաղաքապետին դիմելու իրավունք ունի, թե ոչ, ապա կստացվի աբսուրդ, այսինքն` կունենանք այն, ինչ ունենք այսօր: Ես կարծում եմ` եթե այդպիսի մարմին գոյություն ունի, անկախ նրանից` նա կլինի քաղաքապետը, թե ինչ-որ մարդկանց խումբ, ապա դատապարտյալի մուտքը դեպի այդ մարմին պետք է լինի ազատ, առանց միջնորդության, ոչ թե ստեղծվի ևս մի միջանկյալ մարմին:
Ն. Բ.- Ըստ Ձեզ` կա՞ն չափանիշներ, որոնք անհրաժեշտ է օրենսդրորեն ամրագրել:
Հ. Ա. – Այսօր օրենսդրորեն ամրագրված են չափանիշներ, որոնք պետք է դատարանը հաշվի առնի անձին ազատելու որոշում կայացնելիս. շատ են դրանք, թե ոչ, հստակ են, թե մշուշոտ` այլ խնդիր է, բայց չափանիշներ կան, օրինակ` Քրեական օրենսգրքի 76-րդ հոդվածում սահմանված չափանիշները: Բայց միջանկյալ մարմնի համար, առանց որի որոշման անձը չի կարող հասնել դատարան, չափանիշներ ընդհանրապես գոյություն չունեն. թե դատարանը ինչու մերժեց` մարդը իմանալու իրավունք ունի, բայց թե ինչու իրեն չթողեցին դիմել դատարան` նա իմանալու իրավունք չունի:
Ն. Բ.- Դուք երբևէ մասնակցե՞լ եք այդ նիստերին:
Հ. Ա.- Ոչ:
Ն. Բ.- Իսկ փորձե՞լ եք դիմել մասնակցության համար:
Հ. Ա.- Այո, դիմել եմ, բայց թույլ չեն տվել:
Ն. Բ.- Ըստ Ձեզ՝ ինչպիսի՞ լուծում պետք է ստանա այս իրավիճակը: Անհրաժեշտ է, որպեսզի Փաստաբանների պալատը, հասարակական կազմակերպությունները իրենց ձայնը բարձրացնեն և ճնշո՞ւմ գործադրեն այս հարցի լուծման համար:
Հ. Ա.- Միանշանակ: Մենք հիմա հենց դա ենք անում, մեր ձայնն ենք բարձրացնում: Ասում ենք` ավելի լավ է հիմա լուծեք, մի սպասեք, որ պայթի իրավիճակը:
