«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Փարիզում ապրող ֆրանսահայ գրող Դընի Դոնիկյանը:
-Դուք Ձեր գրքերից մեկում անդրադարձել եք 2008 թվականի մինչմարտիմեկյան և հետմարտիմեկյան իրադարձություններին: Ձեր տպավորությամբ, ինչպիսի՞ն էր Հայաստանը մինչև մարտի 1-ը և ինչպիսի՞ն է այսօր՝ մարտի 1-ից երկու տարի անց:
-Վաթսունական թվականների վերջից ի վեր մի շարք գրքեր եմ գրել: Երկուսը՝ խորհրդային ժամանակաշրջանի մասին («Ethnos» /Էթնոս/ և «Les Chevaux Paradjanov» /Փարաջանովի ձիերը/), մեկը՝ շարժման ժամանակաշրջանի վերաբերյալ («Le peuple Haտ» /Ատված հայ ժողովուրդը/), մեկը ուրիշը՝ Քոչարյանի նախագահության տարիների վերաբերյալ («Այլ երկիրը մեր»): Բոլորը գրված են մարդու իրավունքների տեսանկյունից: Որպես դիտորդ՝ մասնակցել եմ վերջին երկու ընտրություններին (խորհրդարանական և նախագահական)՝ արձագանքելով «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ղեկավար հանգուցյալ Ամալյա Կոստանյանի կոչին: Հայաստանում կատարած դիտարկումներս 2006-2008 թթ. ընկած ժամանակաշրջանում ու նաև ներկայությունս 2008 թ. մարտի 1-ին Ֆրանսիայի դեսպանատան առջև ծնունդ տվեցին «ԵՐԵՎԱՆ 06-08» վերնագրված ֆրանսերեն-հայերեն երկլեզու գրքին («Ակտուալ Արտ» հրատարակչություն, 2008 թ.): Դրանից հետո բազմաթիվ հոդվածներ եմ գրել, որոնք կամ իմ բլոգում են տեղադրվել (Ecrittռratures : http://denisdonikian.wordpress.com/), կամ հրատարակվել «Նուվել դ’Արմենի» ամսագրում, որոնցում դատապարտում եմ Հայաստանի ներկայիս կառավարությանը: Այնուհետև շրջել եմ Հայաստանի մարզերով ու հարցուփորձ արել մարդկանց: Վերջին գիրքս, որ վերնագրված է «Սյունիք հրաշափառ» (երկլեզու հրատարակություն, «Ակտուալ Արտ», 2010 թ.), ցույց է տալիս գյուղերի և նրա բնակիչների խորը թշվառությունը: Տարեցտարի տեսնում եմ, որ իրավիճակն ավելի ու ավելի աղետալի է դառնում: Կրկին Հայաստանում էի 2010 թվականի հոկտեմբերին ու նկատեցի, որ այն մարդիկ, որոնք մեծապես կապված էին երկրի հետ, արդեն ուժասպառ են եղել և որոշել են հեռանալ: Շատ քննադատական հոդված եմ գրել Տաթևի ճոպանուղու մասին: Թարգմանել եմ տվել հոդվածը (http://denisdonikian.wordpress.com/2010/10/17/revolution-telepherique-a-tatev/) և ուղարկել կամ փոխանցել «Հրապարակ», «168 ժամ» և «Հետք» թերթերին: Նրանցից ոչ մեկը հարկ չհամարեց ինձ պատասխանել, այս կամ այն պատճառով:
-Դուք միացել եք ի պաշտպանություն Նիկոլ Փաշինյանի ազատ արձակման համար կազմակերպվող ստորագրահավաքին: Սփյուռքահայերը միշտ զգուշավոր են եղել և խուսափել են հստակ դիրքորոշում արտահայտել Հայաստանի ներքաղաքական իրադարձությունների, մարդու իրավունքների ոտնահարումների վերաբերյալ: Ի՞նչ է փոխվել այդ առումով, ջարդվե՞լ են կարծրատիպերը:
-Ստորագրել եմ Keghart .com կայքում տեղադրված հանրագիրը (http://www.keghart.com/Pashinyan_Free) և ի նպաստ Նիկոլ Փաշինյանի ազատ արձակման հոդվածը վերարտադրել նաև իմ բլոգում (http://denisdonikian.wordpress.com/2010/11/27/pour-nikol-pashinyan/): Հոդվածներիցս շատերում հանդիմանել եմ Ֆրանսիայի հայությանը ներկայիս կառավարության հանդեպ բավականաչափ քննադատական չլինելու համար: Ես միշտ համարել եմ, որ Ֆրանսիայի հայերը Հայաստանի տնտեսական քաղաքացիներ են և, դրանից ելնելով, ոչ միայն իրավունք ունեն իմանալու, թե ուր են գնում այն գումարները, որ իրենք տալիս են երկրին, այլ նաև ու հատկապես՝ պարտավորություն՝ քննադատ հայացք ունենալու երկրի սոցիալական անարդարությունների հանդեպ: Սփյուռքի դիրքորոշումը սկսում է փոխվել, սակայն այն մարդկանց գործելակերպը, որոնք ղեկավարում են այդ սփյուռքը, և որոնք գործ ունեն հայկական կառավարության հետ, հաճախ կույր հնազանդության է նմանվում, ինչն ինձ հանգեցնում է այն կարծիքին, որ Հայաստանի տարբեր կառավարությունները ձգտել են սփյուռքին հաճոյանալ միայն վերջինիս փողի համար, և բացարձակ անտարբեր են նրա դիտարկումների նկատմամբ:
-Հայաստան այցելելիս Դուք հաճախ հանդիպում եք տարբեր գրողների, արվեստագետների հետ: Ո՞ւմ հետ եք առավել հաճախ շփվում: Ձեր տպավորությամբ՝ ի՞նչ կարող են փոխել նրանք Հայաստանում: Առհասարակ` ինչպիսի՞ փոփոխությունների անհրաժեշտություն կա մեր երկրում:
-Մի ժամանակ հաճախ էի շփվում «Բնագրի», այնուհետև՝ «Ինքնագրի» խմբի հետ (Վահան Իշխանյան, Վիոլետ Գրիգորյան, Վահրամ Մարտիրոսյան, Մարինե Պետրոսյան, Արփի Ոսկայնան. նրանց բոլորի գործերը թարգմանել եմ ֆրանսերեն): Սակայն ներկայումս ավելի հազվադեպ եմ նրանց տեսնում: Հանդիպում եմ «Ակտուալ Արտ» մշակութային միության և հրատարակչության հետ կապված որոշ մարդկանց, հատկապես՝ գլխավոր հրատարակիչ Մկրտիչ Մաթևոսյանին, որը Հայաստանում կարևորագույն հրատարակչական աշխատանք է տանում և արժանի է քաջալերության: Հաճախ միասին ենք աշխատում ոչ միայն իմ գրքերի շուրջ, այլ նաև այլ մատենաշարերի կամ այլ գործունեությունների առնչությամբ: Դժբախտաբար, հակված եմ այն կարծիքին, որ Հայաստանի գրողները ո՛չ մշակութային միջոցներ ունեն՝ իրենց երկրի վերաբերյալ ծանրակշիռ գրքեր գրելու, ո՛չ էլ նյութական միջոցներ՝ դրանք Հայաստանում կամ այլուր տարածելու համար: Չափազանց մեծ է նրանց վրա պատմության ճնշման, ազգային ջերմեռանդության և տաբուներ տապալելու ցանկության ազդեցությունը:
-Ժամանակակից գրողներից ովքե՞ր են ավելի շատ թարգմանվել և ընթերցվում արտերկրում: Օրինակ՝ ժամանակակից հայ գրականությունը ի՞նչ տեղ ունի համաշխարհային գրականության համատեքստում:
-Եթե նայեմ բնիկ ֆրանսիացու տեսանկյունից, հայ գրողները բացարձակապես ճանաչված չեն: Որպեսզի հայ գրականությունը գոյություն ունենա և տպագրվի Ֆրանսիայում,- այլ երկրների մասին խոսել չեմ կարող,- այն պետք է կարողանա առաջարկել եվրոպական տիպի որակյալ վեպեր՝ թարգմանված գրական թարգմանիչների կողմից: Որքան ինձ է հայտնի՝ ո՛չ մեկն ունենք, ո՛չ մյուսը: Այնինչ, ֆրանսիական հրատարակչությունները որոնում են հայ վիպասանների: Վահրամ Մարտիրոսյանի «Սողանք» վեպը հրատարակիչ գտավ… Կանադայում, այլ ոչ Ֆրանսիայում: Դա մեկուսի դեպք է: Պետք է հուսալ, որ արձակագիրների երիտասարդ սերունդը (օրինակ՝ Հրաչյա Սարիբեկյանը, Հարութ Կբեյանը և ուրիշներ), որոնք 25-ից 35 տարեկան են այսօր, կկարողանա պատասխան գտնել այս մարտահրավերին:
-Ցանկալի է` Ձեր կարծիքն իմանալ նաև հայ-թուրքական հարաբերությունների հեռանկարի մասին: Նախորդ տարի, երբ Սերժ Սարգսյանն այցելել էր Ֆրանսիա հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումից առաջ, շատ բուռն արձագանք եղավ սփյուռքահայերի կողմից: Ինչպե՞ս են հիմա նրանք վերաբերվում այդ զգայուն խնդրին:
-Հայաստանի հայերը պետք է իմանան, որ ֆրանսահայության պայքարի առաջնային նպատակն է Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը և, մասնավորապես, ֆրանսիական կառավարության կողմից քրեական պատասխանատվության սահմանումը: Ինչը, դժբախտաբար, չնայած տարատեսակ Ֆոնետոններին և այլ միջոցառումներին, հեռացնում է նրանց այն խնդիրներից, որոնց ներկայումս բախվում է Հայաստանը: Ճանաչման այդ անհրաժեշտությունը դարձել է գաղափարախոսություն, որն ավելի կարևոր դիրք է գրավել, քան կենդանի մշակույթը: Ինչ վերաբերում է ինձ, ես պայքարում եմ այդ ճանաչման համար վաթսունականների կեսերից ի վեր: Բազմաթիվ հոդվածներ եմ գրել այդ թեմայով՝ որպես Yevrobatsi.org կայքի գլխավոր խմբագիր (հոդվածների հավաքածուն տպվել է «Ակտուալ Արտ» հրատարակչության կողմից «Vers L’Europe» / Դեպի Եվրոպա/ գրքում): Չորս տարի ներգրավվել եմ ծագումով թուրք ֆրանսիացիների հետ երկխոսության գործընթացում՝ ամեն տարի Փարիզում Կոմիտասի արձանին համատեղ ծաղկեպսակ դնելով: Կապի մեջ եմ նաև թուրքերի կողմից ներողություն հայցող ստորագրահավաքի չորս նախաձեռնողներից երեքի հետ: Ես հրաժարվում եմ շփոթել թուրք կառավարությանը թուրք քաղաքացիական հասարակության հետ: Հայերը պետք է աշխատեն առաջինի դեմ, սակայն՝ երկրորդի հետ միասին: Սերժ Սարգսյանի որոշումները խորապես վրդովեցրել էին ֆրանսահայությանը, նույնիսկ եթե վերջինս «մշակվել» էր Դաշնակցության կողմից՝ արձանագրությունները մերժելու համար: Այնուհանդերձ, սփյուռքահայությունն այն տպավորությունն ուներ,-իմ կարծիքով՝ անհիմն,- որ նախագահ Սարգսյանը «ծախում է» Ցեղասպանության հարցը՝ հօգուտ լոկ սահմանների բացման: Սփյուռքը համոզված էր, որ բացարձակապես որևէ կշիռ չունի իր հավիտյան թշնամու՝ Թուրքիայի հետ բանակցություններում: Ի դեպ, այդ մասին հոդված եմ գրել՝ «Diaspora armռnienne ou les cocus de l’Armռnie» /Հայ սփյուռքը կամ Հայաստանից խաբվածները/ (http://denisdonikian.wordpress.com/2009/10/04/diaspora-armenienne-ou-les-cocus-de-l’armenie/), որ թարգմանվել է անգլերեն և լույս տեսել «Լրագիր» օրաթերթում:
