Դժուարին թեմա է գրել Թուրքիոյ մասին, մանաւանդ հիմա: Պարզ անոր համար գրածդ պէտք է ըլլայ համարժէք այն իրադարձութիւններուն որ կը պատահին մեր շուրջ: Այսօրուան Թուրքիան մանաւանդ տարածքաշրջանին մէջ նոյնը չէ ինչ որ էր երէկ: Վաղ ութսունականներուն, երբ մեր թերթերը տիւ ու գիշեր կ’ուզէին վստահեցնել թէ Թուրքիան չի գտնուիր անպայման լաւ դիրքերու մէջ, կը հաւատայինք: Բայց այսօր այդպէս չէ:
Մեր թշնամին հզօր է: Ուզենք թէ ոչ, ընդունինք թէ հակաճառենք՝ Թուրքիան տարածքաշրջանին մէջ բաւական ուժեղ խաղաքարտեր ունեցող պետութիւն է: Տնտեսական եւ զինուորական մեծ ներուժ ունի. բայց յատկապէս դիւանագիտական մեծ փորձ եւ աւանդոյթ: Իսկ անոնք որ կ’անգիտանան այս իրողութիւնը, պարզապէս կուզեն կոյր ձեւանալ կամ ժամանակ վատնել ….: Անցնիք:
Վերջին շրջանին թրքական «քաղաքական» թափանցումները հետզհետէ կը դառնան աւելի նշանակալից եւ շեշտակի: Շրջանը կ’ապրի նոր քաղաքական հանգրուան մը, նոր դասաւորումներ, նոր քարտէսներ, երեւելի ու աներեւոյթ նոր սահմանագծումներ եւ բաժանումներ, եւ ասոնց մէջ կը յայտնուի հին-նոր ոստիկանը, նոր կարմիր տարազով, որ ունի բաւական լայն փորձառութիւն եւ կուգայ տարիներու յագեցած փորձով մը որ առնուազն եթէ յաջողակ չէ, չենք ալ կրնար ըսել որ անտեսելիուիք բան մըն է:
Չեմ ուզեր աւելի խորանալ այս ուղղութեամբ բայց այս մասին կարեւոր փաստարկ մը տալու համար ըսեմ որ նոյնիսկ ներլիբանանեան վերջին տագնապներուն առընթեր, նոյնիսկ Տոհայի համաձայնութեան կայացման եւ քաղաքական խաղաղ գործընթացը յաջողցնելու գործին մէջ թուրքը ունեցած է նշանակալից դեր: Մենք՝ հայերս, ինչպէս կը ներկայացնենք կամ «կը կլլենք» այս փաստը, ատիկա չեմ գիտեր: Ի հարկէ պիտի չուզենք ատիկա բայց մեր մերժումը եւ օրուան իրականութիւնը չեն կրնար պայքարիլ իրար դէմ:
Այլապէս ալ թրքական մեքենան իր բոլոր ուժերը լարեց Պաղեստինեան տագնապին առընթեր, յատկապէս Կազայի մէջ պատերազմէն ետք անոր դէմ լարուած օղակը փշրելու եւ Իսրայէլեան ոտնձգութիւննեուն դէմ դնելու ուղղութեամբ եւ յաջողեցաւ. Այլ բան է թէ մենք մեր Արաբ եղբայրներուն պիտի ուզենք համոզել ու բացատրել թէ ան մտերիմ դաշնակիցն է Իսրայրէլի ու ցարդ այդ ռազմաքաղաքական դաշինքը կը գոյատեւէ ու ամէն առիթի տեղի կ’ունենան նոր զինավարժութիւններ ու փորձի փոխանակում: Այդ մէկը արաբներուն համար կրնայ ոչինչ նշանակել երբ Էրտողան Տաւոսի գագաթաժողովին բարձրաձայն քննադատեց Իսրայելը եւ ուժեղ «ապտակ» մը նետեց անոր երեսին ….
Թուրքը հինէն ի վեր գիտէ, կը հասկնայ արաբի լեզուն….
Այս բոլորը կը կատարուին մեր աչքերուն առջեւ ու բնական է, որ լիբանանեան ծանր տագնապին օղակներուն մէջ կայ թրքական աչքը, որ կը սերտէ, կը թարգմանէ, կը հետազօտէ, կը ՔՆՆԱՐԿԷ այս ամէն ինչը եւ կը շարժի ԾՐԱԳՐՈՎ:
Այսօր սակայն ո՞ւր ենք մենք: Առնուազն ի՞նչ է մեր ուզածը: Մենք թուրքէն ընդամէնը կը պահանջենք որ ճանչնայ իր նախորդներուն գործած Ցեղասպանութիւնը. բայց այլ թելերու վրայ խաղացող կարմիր սուլթանի, նոր կարմիրով ներկայացող Թուրքիան այլ խաղերու մէջ է: Այսպէս՝ Քիւրտերու հարցը այդքան չ’անհանգստացներ զինք: Հայերուն հետ ունեցած խնդիրը իր համար արջի մը ականջին մէջ քնացող մժեղի տպաւորութիւն չի թողուր անգամ, …իսկ իր ներքին կեանքը խանգարող բանակ- կառավարութիւն հակամարտութիւնը – որմէ մենք փրկութիւն կ’ըսպեսենք տեղ մը – չի սասաներ այդ պետութեան ուժեղ հիմքերը:
Այս է պատկերը այսօր: Ու ապահովաբար Լիբանանի մէջ եւս թրքական ազդեցութիւնը կրնայ ստեղծել այնպիսի լեղի, կծու եւ տհաճ երեւոյթներ, ուր մենք կրնանք ափ ի բերան մնալ ստեղծուած կացութիւններուն առջեւ:
Արդեօք հարկ է յիշեցնել ընթերցողը որ 2010-ի Ապրիլ Քսանչորսի նախօրեակին ինչ մթնոլորտ կը տիրէր Լիբանանի մէջ: Առնուազն պաշտօնական անտեսում կար այն քայլարշաւին ու քայլարաշը եզրափակող հանդիսութեան: Ասիկա տեսանելի երեսն էր միայն, ասոր կողքին ի հարկէ կայ ոչ տեսանելի երեսը որուն մասին կ’արժէ որ մենք երկար մտածենք…
Կախարդական լուծումներ առնուազն չկան, բայց հարկ է որ մենք ըլլանք աւելի զգօն եւ այդ զգօնութիւնը վերածենք ամէնօրեայ վարժութեան:
…..
Էրտողանի վերջին այցը այս ընդանուր պրիսմայէն դիտելով՝ մեզի պարզ կը դառնայ թէ ի՞նչ կը կատարուի Լիբանանի մէջ:
Ճիշդ է որ այդ այցելութեան կատարման դէմ բողոքի ցոյց կազմակերպելը տեղին էր, ճիշդ է նաեւ գաղութը ոտքի պահելը, լարելը, պատրաստելը տեղ մը: Բայց ասոնց կողքին կարեւոր է որ մենք մտածենք այլ ձեւերու մասին, որպէսզի մեր կեցուածքը եւ բողոքի եղանակները ներկայանան միանշանակ. ամուր եւ անխոցելի:
Մտքիս մէջ պատրաստ սենարներ չունիմ: Բայց պարզ է որ լիբանանեան հանրային կարծիքին մօտ այդքան ալ եռանդ չեմ գտներ իր Մայիս 6-ի անցեալի նահատակները – նկատի ունիմ Մայիս 6-ի նահատակները- ոգեկոչելու տրամադրութիւնն ու ոգին: Նաեւ լիբանանեան քաղաքական ուժերուն շատ ալ պէտքը չէ խօսիլ ցեղասպանութեան մասին, երբ իրենք այդ ուժերը տագնապներու մէջ տապլտկելով կը փորձեն փրկարար միջամտութիւն մը իրենց ներքին խնդիրները կարգաւորելու համար….
Ուրեմն ո՞րն է ելքը. Երբ ամէն օր կրնայ աւելի երկարիլ շեշտուիլ թրքական միջամտութեանց շղթան եւ օղակը որ կը փակուի տեղ մը սփիւռքի սիրտը համարուող Պէյրութահայութեան վրան:
Ինծի կը թուի մենք բաւական ճամբայ ունինք կտրելու հասկնալու համար թուրքը, ու նոյնը պիտի ըսել Հայաստանի իշխանութիւններուն մասին, որոնց անհեռատես քայլերով եւ ի զուր վատնուած ներուժի վատնումով տեղ մը թուլացաւ մեր պահանջատիրութեան օղակը:
Մենք զգացական ենք- տրամաբանող չենք, չենք ընդունիր մեր սխալները, չենք ծրագրեր, չենք ուզեր ծրագրել մեր ընելիքն ու խօսելիքը- մեր ամէն ինչը վերջին պահուն կատարուած ու յաւուր պատշաճի արտասանութեան պէս բան մըն է: Ու կը կարծենք որ աշխարհը պիտի ոգեւորուի մեր արտասանութիւններով, աշխարհը պիտի դարձի գայ Սիմանթոյով …..
Շատ – շատ պիտի ասմունքենք ու յետոյ լռենք ….
Այսպէս տարիներ շարունակ մենք չենք կարողացած այդքան սիրելի Լիբանանի մէջ բացատրել մեր խնդիրը, բացատրել թէ ինչէն կուգայ մեր թշնամութիւնն առ Թուրքիա: Ընդհակառակը արաբական դատը մեր ուսերուն շալկելով տարած ենք զայն ամէնուր … Պաշտպանած ենք արաբականութիւնը հաւատալով որ արդարին դատին կողքին ըլլալը պիտի նպաստէ մեր ալ դատին ի խնդիր տարուած ձեռքբերումներուն…. Բայց այդպէս չէ տեսարանը, գէթ այսօր:
Մեր խնդիրը մենք ենք-, երբ գիտնանք մեր ընելիքը ու մանաւանդ երբ որոշենք թէ ի՞նչ է մեր ուզածը: Այն ատեն մեր հեռանկարնեը կը դառնայ աւելի պարզ ու ընելիքը աւելի հեշտ:
Ու այս բոլորին մէջ հիմնարար է գիտնալ որ մեր առաջարկներն ու աշխատանքի եղանակները պէտք է ըլլան մանաւանդ տրամաբանական:. Որովհետեւ մեր ռոմանթիզմէն յոգնած ժողովուրդը եթէ այսօր պատրաստ է արեւուն տակ ժամեր անցընել յանուն թուրք պաշտօնատարի մը այցելութեան դէմ մը բողոքի ցոյցի մասկնացկելու. վաղը կրնայ չուզել նոյն բանը ընել ….
Մեր ընելիքը պիտի ըլլայ նոր եղանակներով, մեր պահանջատիրութիւնը պէտք է ըլլայ ռոմանթիզմէ հեռու եղանակներով, աւելի ճշմարիտ ու նպատակասլաց:
Ու այդ ճամբան պէտք է գծուի հասկնալով որ արտաքին ճակատին վրայ միշտ չէ որ Հայաստանը պիտի բաժնէ մեր՝ սփիւռքի, վիրաւոր ու իրաւազրկուած արեւմտահայութեան քաղաքական եւ մանաւանդ բարոյական սկզբունքները: Մենք պատրա՞ստ ենք ատոր . կը կասկածիմ:
Մենք պէտք է արթուն աչքերով նայինք Հայաստան-Թուրքիա փակուած սահմանին ու անոր շուրջ ծաւալող իրադարձութիւններուն: Ու ասիկա չի նշանակեր զիջումներ կատարել. բայց կը նշանակէ Սփիւռք -Հայաստան կապը պահել սերտ եւ ամուր:
Այդ մէկը կարեւորագոյն օղակն է, կը հաւատամ, որ տարի մը առաջ քննութեան ենթարկեցինք ու վտանգեցինք տեղ մը: Միասին վտանգեցինք, Հայաստանը չուզեց հասկնալ մեզ ու մենք չուզեցինք բաց աչքերով նայիլ Հայաստանին ու անոր ուսերուն բեռցուած տնտեսական ու քաղաքական ծանր կաշկանդումներուն եւ ճնշումներուն:
….
Եզրակացնելու համար կարեւոր է ըսել որ էրտողանի այցին առիթով մեր կատարած բողոքի ելոյթը բաւական մեծ արձագանքներ ձգած է արաբական շրջանակներուն մէջ, այդ արձագանքները սակայն կրնան վաղը մոռցուիլ, եթէ մենք ամէն պատեհ առիթի չխօսինք այդ մասին … Նաեւ աւելի լաւ պիտի ըլլար որ մենք աւելի լուրջ, աւելի սեղմ աւելի սերտուած քայլերու ալ դիմենք, բողոքի աքթերէն անդին:
Մեր առաջ երեւցող տեսադաշտը ինծի կը թուի լեցուն է ականներով ու ըստ այնմ պէտք է շարժինք:
Այդ շարժումը, լարումը, մկաններու պրկումը կրնայ յաջողիլ եթէ մենք կամենաք որոշել մեր ծրագիրը:
Մեզի կը պակսի ազգային ծրագիր: Ու պատեհ է որ այսօր իսկ մտածենք այդ մասին:
Ազգային ծրագիր.Այսօր:
