Նիկոլ Փաշինյանի Սյունիքի մարզ կատարած այցը և հանդիպումները մարզի բնակիչների, համայնքների ղեկավարների հետ բացեցին Հայաստանի կառավարման համակարգի հիմնարար խնդիրներից մյուսը՝ տեղերում թե՛ քաղաքացիական, թե՛ տեղական ինքնակառավարման էֆեկտիվության բացակայությունը կամ խիստ ցածր աստիճանը: Այս խնդիրն այն աստիճանի էր հասունացել, որ նույնիսկ նախորդ իշխանությունն էր սկսել խոսել այդ մասին և նախաձեռնողականություն էր ակնկալում տեղական համայնքային կառավարիչներից: Սակայն հասկանալի է, թե ինչ տրամաբանության մեջ պետք է լիներ նախորդ համակարգում ակնկալվող տեղական նախաձեռնողականությունը:
Այդ բանաձևը դեռևս Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտոնավարումից էր սահմանվել՝ «փողի վրա նստած՝ փող չուզել»: Եթե դա նախկինում ասում էին Երևանի կառավարիչներին, ապա վերջում արդեն ասում էին տեղական բոլոր կառավարիչներին: Հիմա, սակայն, կոռուպցիոն սխեմաները ապամոնտաժվում են, և քոչարյանական բանաձևերը չեն գործելու, սակայն դրանից, իհարկե, տեղերի նախաձեռնողականության խնդիրը չի վերանում: Բայց հնարավորություններն են ավելանում, քանի որ, այսպես ասած, կենտրոնից չկան քաղաքական և կոռուպցիոն պահանջներ տեղերին, այսինքն չկա թե՛ հոգեբանական, թե՛ ֆինանսական մամլիչ:
Մի բան հստակ է, և Փաշինյանի, ըստ էության, առաջին հանգամանալից այցը մարզեր ցույց տվեց հենց դա, որ պետական կառավարումը չի հասի էֆեկտիվության ցանկալի աստիճանի, եթե սինքրոն էֆեկտիվություն չապահովվի տեղական ինքնակառավարման մակարդակում, ու նաև եթե չապահովվի իրենց խնդիրների վերաբերյալ անմիջական պահանջները հենց այդ, ոչ թե կենտրոնական իշխանությանը ներկայացնելու քաղաքացիական գիտակցություն և կամք: Չկա դա, չի լինելու լիարժեք էֆեկտիվ պետական կառավարում, որովհետև դա, այսպես ասած, բնության օրենքն է՝ չի կարող գլուխը մատների գործառույթ կատարել, կամ չեն կարող ուսերը քայլել: Սա հիմնարար խնդիր է, որ դեռ շատ է իրեն զգացնել տալու, և այս ուղղությամբ, իհարկե, անհրաժեշտ է լրջագույն և խորքային աշխատանք:
Իհարկե, այս իրավիճակը նաև ինքնաբերաբար, այսպես ասած, կհարմարվի կամ կադապտացվի համապետական իշխանության մակարդակում տեղի ունեցող փոփոխություններին, սակայն ինքնահոս ադապտացիան կարող է շատ ժամանակ խլել, իսկ դա կհարվածի հենց կենտրոնական իշխանությանը՝ հատկապես, որ առջևում արտահերթ ընտրություններն են: Իսկ ՏԻՄ կառույցների դերը դրանցում թերևս ունի երկակի նշանակություն՝ մեկը կազմակերպման գործում ունեցած դերակատարման մասով, մյուսը՝ որ նրանց անարդյունավետ աշխատանքի բացասական էֆեկտը հանրային դժգոհության տեսքով առաջինը և ամենաշատը կենտրոնական իշխանությունն է զգալու, ոչ թե ՏԻՄ կառավարիչները:
Իսկ եթե սրան ավելացվի նաև տեղերում, տեղային հարաբերություններում քաղաքացիների հոգեբանության գրեթե 180 աստիճան փոփոխությունը՝ ի տարբերություն համապետական մակարդակի հարցերում նույն մարդկանց մոտեցումների, ապա պարզ է դառնում, որ ՏԻՄ խնդիրը լուծման կարիք ունեցող քաղաքական կարևորագույն խնդիրներից է՝ թե՛ պետական կառավարման էֆեկտիվության, թե՛ նաև թավշյա հեղափոխության կենսունակության առումով:
