Ալեքսանդրոս Փիթըրսըն, ԱՄՆ Atlantic Council-ի, Եվրասիայի էներգետիկ կենտրոնի ասոցացված տնօրեն
– ԵՄ-ի էներգետիկ հարցերով հանձնակատար Գյունտեր Օտինգերը նախօրեին բարձր է գնահատել Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ կնքված գազային համաձայնագիրը: Օտինգերը նշել է, որ կնքված համաձայնագիրը կարեւոր է ոչ միայն այդ երկրների, այլեւ եվրոպական երկրների համար, եւ անդրադառնալով Nabucco-ին` նշել է, որ այդ համաձայնագիրը կարող է կարեւոր հիմք հանդիսանալ այս ծրագրի համար: Որքանո՞վ կարող է Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ կնքված գազային համաձայնագիրը նպաստել Nabucco-ին:
– Իհարկե այն կապված է Nabucco-ի եւ «Հարավային միջանցքի» հետ: Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ կնքված համաձայնագիրը առաջնային նշանակություն ունի Nabucco-ի համար: Եվ Թուրքիան, որը առանձին տարանցիկ նշանակություն ունի, առանցքային է, սա չափազանց կարեւոր է: Կնքված համաձայնագիրը կարեւոր է ոչ միայն Nabucco-ի, այլեւ «Հարավային միջանցքում» նախատեսված մի քանի նախագծերի համար: «Հարավային միջանցքի» մաս կազմող նախագծերից որոշները, օրինակ` IPGI-ն, կարող են ավելի շուտ կյանքի կոչվել, քան Nabucco-ն, որովհետեւ արդեն ֆինանսավորվել են: Այդ է պատճառը, որ այս համաձայնագիրը, որը բացի տնտեսականից, ունի նաեւ տարածաշրջանային-աշխարհաքաղաքական նշանակություն, չափազանց մեծ կարեւորություն ունի Եվրոպայի եւ իհարկե ԱՄՆ շահերի տեսանկյունից:
– Օրերս տեղեկություն տարածվեց այն մասին, որ Nabucco-ի կառուցումը հետաձգվում է մեկ տարով: Փորձագետները դրա հիմնական պատճառների շարքում նշում են այն, որ համաձայնություն ձեռք չբերվեց Ադրբեջանի, Թուրքմենստանի եւ Իրաքի հետ, բացի այդ, նաեւ այն, որ Ռուսաստանը քննադատում է Nabucco նախագիծը:
– Ես չեմ կարծում, որ Ռուսաստանը կարող է ազդել «Հարավային միջանցքի» ծրագրերի իրագործման վրա: Ակնհայտ է, որ նրանց առաջարկած South Stream-ը իրատեսական չէ: Նկատի առնելով «Հարավային միջանցքի» աշխարհաքաղաքական գամբիտը` հասկանալի է, որ «միջանցքի» նախագծերը հակասում են ռուսական շահերին: Ակնհայտ է մի բան, որ եթե մեկ տարի հետո Nabucco-ն չկարողանա անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ եւ գազի պաշարներ գտնել, շատ դժվար կլինի խուսափել այն առաջարկներից, որ կանի Ռուսաստանը` դրանով իսկ հարվածի տակ դնելով Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությունը:
– Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը հայտարարել է, որ Ադրբեջանն այսօր աշխարհի էներգետիկ քարտեզի վրա առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում, որ աճում են Ադրբեջանի հնարավորությունները, նավթային պաշարները կայուն վիճակում են, գազի արդյունահանումը ավելանում է: Որքանո՞վ եք Ի.Ալիեւի հայտարարությունը լուրջ համարում, եւ մասնավորապես` դուք որքա՞ն եք գնահատում Ադրբեջանի գազի եւ նավթի պաշարները:
– Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանն ունի նավթի եւ գազի հսկա պաշարներ, որի վկայությունն է վերջերս Ռուսաստանի հետ կնքված գազային համաձայնագիրը: Բոլոր արեւմտյան ընկերությունները, որոնք ներդրումներ են կատարել Ադրբեջանի գազային եւ նավթային արդյունահանման ոլորտում, փաստել են իրենց գնահատականներում, որ Ադրբեջանում առկա է գազ եւ նավթ: Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանի ռեզերվները կբավարարեն լցնել գազամուղի միայն առաջին փուլը, երկրորդ փուլի համար անհրաժեշտ է նոր աղբյուրներ գտնել, որպիսին կարող է լինել Թուրքմենստանը, որի հետ հիմա բանակցություններ են ընթանում: Իսկ եթե Թուրքմենստանի հետ հնարավոր չեղավ համաձայնության հասնել` Nabucco-ի երրորդ աղբյուրը Իրաքն է, որտեղ լուրջ բարդություններ կան: Վաղ թե ուշ Ադրբեջանը պետք է ընտրի, թե ո՞րն է իր համար առավել նախընտրելի երթուղին` իր նավթն ու գազը առաքելու համար, եւ ես վստահ եմ, որ Ադրբեջանն իր նախընտրությունը տալու է արեւմտյան երթուղուն: Միայն այդպիսով Ադրբեջանն իրեն բավարարված կզգա եւ տնտեսապես արդարացված:
– Լրացավ հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրման մեկ տարին, ինչպե՞ս եք գնահատում ստեղծված իրավիճակը մեկ տարի անց եւ հույս ունե՞ք, որ Թուրքիայում մյուս տարի հունիսին նշանակված խորհրդարանական ընտրություններից հետո այդ գործընթացը կարող է շարունակվել:
– Ես գտնում եմ, որ շատ բարդ իրավիճակ է ստեղծվել, եւ լավատեսության հիմքեր գրեթե չկան: Վաշինգտոնը այս առումով եւս լավատեսության որեւէ հիմք չի կարող ունենալ, որ մոտ ապագայում գործընթացը կարող է վերսկսվել: Թուրքիայում մեծ ընդդիմություն կա այդ գործընթացի դեմ, եւ այդ ընդդիմությունը այսօր ավելի հզոր է, քան մեկ տարի առաջ: Հեռանկարը ոչ մի հույս չի ներշնչում, սակայն ԱՄՆ-ի քաղաքականության մշակները գտնում են, որ հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացի վերաբեռնումը պետք է բխի Երեւանի եւ Անկարայի անմիջական շահերից: Եվ այստեղ Երեւանն ու Անկարան, պետական գործիչները պետք է իրենց գործունեությունն ուղղեն այս ուղղությամբ: Ես չեմ կարծում, որ ԱՄՆ-ը նույն ջանասիրությամբ կլծվի հաշտեցման գործընթացին աջակցելու, ես խորապես համոզված եմ, որ երկրորդ շրջանը պետք է սկսեն Երեւանն ու Անկարան:
– Հայաստանում ռուսական ռազմաբազաների երկարաձգման պայմանագրով արդո՞ք տարածաշրջանում անվտանգության ստատուս քվոն փոփոխության է ենթարկվել, եւ որքանո՞վ եք բանական համարում ԱՄՆ-ի լոյալ գնահատականը այդ պայմանագրի կնքման նկատմամբ:
– Հայաստանը անկախ երկիր է եւ իրավունք ունի ինքնուրույն որոշել իր անվտանգության հարցերը: Այս պայմանագիրը ընդգծում է Ռուսաստանի շահերը Հայաստանում, եւ Միացյալ Նահանգները, մեծ հաշվով, չի կարող առարկել պայմանագրին, թեեւ այն ուղղակիորեն առնչվում է Միացյալ Նահանգների շահերին, որը նա ունի տարածաշրջանում, բայց Միացյալ Նահանգների` Հայաստանում ունեցած շահերի հեռանկարային տեսանկյունից ես հոռետես չեմ, մեր խնդիրն է Հայաստանի կայունությունն ու զարգացումը եւ նրա ամբողջական ինտեգրումը տարածաշրջանում: Մինչդեռ ռուսական ներկայությունը սկսում է լրջորեն անհանգստացնել տարածաշրջանի այլ երկրներին: Հայաստանի ապագան` հարեւանների հետ սեփական ուժերով կայուն եւ անվտանգ հարաբերությունների մեջ է, այլ ոչ թե Ռուսաստան-Իրան առանցքում որեւէ դերակատարությամբ, որը նա ունի այժմ:
– Ե՞րբ սպասենք Միացյալ Նահանգներին տարածաշրջանում:
– Այս պահին Վաշինգտոնում բանավեճեր են ընթանում քաղաքականության մշակների, փորձագետների միջեւ` ԱՄՆ-ի եւ Եվրասիական քաղաքականության առնչությամբ` մասնավորապես Հարավային Կովկասում եւ Կենտրոնական Ասիայում: Ես ինքս պատրաստել եւ ներկայացրել եմ Պետքարտուղարությանը իմ տեսլականը Հարավային Կովկասում Միացյալ Նահանգների քաղաքականության վերաբերյալ, թե որոնք պետք է լինեն հաջորդ քայլերը: Բայց այդ բանավեճը մի քանի ամիս դեռ կձգվի, այնուհետեւ Վաշինգտոնի հիմնական մտահոգությունը կդառնա վարչակազմի վերընտրությունը երկրորդ անգամ, դրանից հետո, եթե այս վարչակազմը վերընտրվի` լուրջ փոփոխությունների կարելի է սպասել: