Խորհրդարանի կրթության և գիտության հանձնաժողովում երեկ քննարկվում էր Բարձրագույն և հետբուհական կրթության մասին օրենքի նախագիծը: Կառավարությունը առաջարկում է փոփոխություններ և լրացումներ կատարել օրենքում, որից բարձրագույն կրթության որակը իբրև թե պետք է բարեփոխվի: Բայց քիչ հավանական է, որ այդ փոփոխությունները ինչ-որ արդյունք տան: Ռուսաստանի վարչապետներից մեկը՝ Վիկտոր Չերնոմիրդինը պատմության մեջ մնաց ոչ թե իր իրականացրած արդյունավետ տնտեսական բարեփոխումներով կամ տնտեսության բնագավառում արձանագրած լուրջ հաջողություններով, այլ՝ թևավոր արտահայտություններով, որոնցից մեկը հայերեն հնչում է մոտավորապես այսպես. «Ուզում էինք՝ լավ լինի, ստացվեց ինչպես միշտ»: Կառավարությունը, այս դեպքում գիտության և կրթության նախարարությունը ուզում էր բարեփոխել օրենքը, բայց արդյունքը եղավ այն, որ, ըստ էության, ոչինչ չի փոխվելու: Նկարագրենք ընդամենը մի քանի առանցքային դրվագ:
Բուհերի կառավարման խորհուրդները
Երկար տարիներ բուհերի կառավարման խորհուրդների և հատկապես կառավարման խորհուրդների նախագահների հարցը եղել է հանրային լայն քննարկման առարկա: Այդ պաշտոնները, ըստ աստիճանակարգության, զբաղեցնում էին երկրի բարձրագույն իշխանության ներկայացուցիչները: Ամենամեծ բուհի՝ Երևանի պետական համալսարանի կառավարման խորհրդի նախագահը նախագահ Սերժ Սարգսյանն է, հետո գալիս էին վարչապետը, ԱԺ նախագահը, կրթության գիտության նախարարը և այդպես շարունակ: Նոր օրենքում պետք է ֆիքսվեր դրույթ, որ քաղաքական պաշտոն զբաղեցնող մարդիկ չեն կարող լինել բուհի կառավարման խորհրդի անդամ, այդպիսով, այդ հաստատությունները գոնե ֆորմալ առումով դուրս էին բերվելու քաղաքական իշխանության վերահսկողությունից: Երեկվա քննարկման ժամանակ պարզ դարձավ, որ այլևս նախկին պատգամավոր Հրայր Թովմասյանը առաջարկել է, որ 10 հոգուց կազմված կառավարման խորհրդի կազմում լինի 1 քաղաքական պաշտոն զբաղեցնող անձ, իսկ 20 հոգանոցում 2: Այս առաջարկությունը ընդունվեց գրեթե միաձայն, և որքան էլ տարօրինակ հնչի, դրան առաջինը կողմ քվեարկեց հանձնաժողովի «Ծառուկյան» դաշինքի ներկայացուցիչ Վարդան Բոստանջյանը, մարդ որն ինքը պետք է պայքարեր բուհերի քաղաքականացման դեմ: Վերջ, եթե կառավարման խորհրդում մի պաշտոնյա էլ եղավ, ուրեմն հենց նա էլ կլինի կառավարման խորհրդի նախագահը: Ում մտքով կանցնի ուրիշ մարդու թեկնածություն առաջադրել: Այս փոփոխությունը ձախողվեց:
Բուհերի գիտխորհուրդները
Նախապես որոշված էր, որ բուհերի ռեկտորները չպետք է իրավունք ունենան զբաղեցնել գիտխորհրդի նախագահի պաշտոնը: Սա արվում էր բուհերում ռեկտորների միանձնյա իշխանությանը հակակշիռ ստեղծելու համար: Բայց կառավարությունը հետքայլ է կատարել, և օրենքի նախագծի նոր խմբագրմամբ, բուհի ռեկտորը կարող է և լինել գիտխորհրդի նախագահ: Եթե կարող է, ուրեմն անպայման կլինի: Ճիշտ է, օրենքում մի կետ է ավելացվել, որ գիտխորհրդի նախագահը պետք է գիտության դոկտորի աստիճան ունենա, և Հայաստանի 22 բուհերից ոչ բոլորի ռեկտորներն են գիտության դոկտորներ, բայց հավատացեք, որ հենց վաղվանից նրանք բոլորը կսկսեն աշխատել դոկտորական ատենախոսության վրա, եթե արդեն չեն սկսել, և մինչև օրենքի ուժի մեջ մտնելը, բոլոր բուհերի ռեկտորները կլինեն գիտության դոկտորներ: Բուհերի ռեկտորների մենիշխանությունը կպահպանվի:
Ռեկտորների և մյուս վարչական աշխատողների տարիքը
Հայաստանում պաշտոնը ցմահ է, կամ համարյա դրան մոտ: Ոչ ոք չի ցանկանում հրաժարվել պաշտոնից, և նույնիսկ խոր ծերության ժամանակ չեն ուզում իրենց տեղը զիջել ավելի երիտասարդ մասնագետներին: Օրենքում պետք է ֆիքսվեր, որ ռեկտորները, դեկանները և մյուս վարչական աշխատողները կարող են պաշտոնավարել մինչև 65 տարեկանը, դրանից հետո կարող են դասավանդել: Այս կետը կա, բայց մի պայմանով՝ ուժի մեջ է մտնելու 2023 թվականից՝ 5 տարի հետո: Սա արվում է, որ այսօր արդեն 65-ին մոտեցող ռեկտորները հանկարծ չկորցնեն պաշտոնը: Բայց ամենազավեշտալին այդ հետաձգման բացատրությունն է. թոշակի գնացող ռեկտորներին, դեկաններին այլընտրանք չկա: Երիտասարդ սերունդը դեռ այնքան էլ չի հասունացել, որ փոխարինի նրանց: Ավելի վիրավորական բացատրություն գոյություն չունի: Գուցե օրենքում ամրագրվի, որ ռեկտորները շարունակում են պաշտոնավարել նաև մահից հետո, այսպես ասած՝ պատվավոր ռեկտորի հաստիք սահմանվի: Չէ որ, անգամ նրանց մահից հետո կարող է պարզվի, որ արժանի փոխարինող չկա, թող մնան այդ պաշտոնում հավերժ:
Նախաբակալավրիատ
Այս նոր փոփոխություններով կրթական համակարգ է ներմուծվում մի նոր հասկացություն՝ նախաբակալավրիատ: Նույնիսկ նախարար Լևոն Մկրտչյանը շատ լավ չի պատկերացնում, թե դա ինչ է: Այն մի քիչ բարձր է քոլեջից, բայց մի քիչ ցածր է բուհից: Հայաստանում տարեցտարի ուսանողների թիվը պակասում է, և բուհերը ֆինանսական միջոցների դեֆիցիտի առաջ են կանգնում: Ենթադրվում է, որ նախաբակալավրիատը նոր բիզնես պրոյեկտ է, որը հավելյալ եկամտի աղբյուր կդառնա բուհերի համար: Վատ միտք չէ, միայն թե մի խնդիր կա. մարդիկ հասկանում են, որ բուհական կրթությունը մարդուն չի ապահովում մասնագիտությամբ, և այդ պատճառով այն ավելորդ ժամանակի և միջոցների վատնում է: Մարդիկ սկսել են ավելի ռացիոնալ մոտենալ կրթությանը կամ ինչ ենթադրվում է դրա տակ, և բուհերի ուսանողների թիվը պակասելու է, եթե անգամ նախաբակալավրիատի հետ միաժամանակ ստեղծվի նախաասպիրանտուրա, կամ նախամագիստրատուրա:
Հայաստանում բոլոր բնագավառներում ճահիճ է. ոչինչ չի փոխվում: Եվ ամենակարևորը, բոլորն իրենց հարմարավետ են զգում հենց ճահճի պայմաններում:
