«Ինձ ժողովուրդը չի ճանաչում: Ինձ նորմալ ճանաչում են իմ նեղ շրջապատի մարդիկ: Մնացյալը գիտեն ինձ մորուքով, գիտեն ջղայնացած, գիտեն քրտնած, այսօրվա եղած կերպարը դա է: Ինձ չեն հասկանում: Ինձնից վախենում են: Իրենց համար արջի կերպար են ստեղծել ու իրար վախեցնում են: Մեկ-մեկ ես էլ եմ վախենում, որ չեմ հասցնի, ժամանակ չեմ ունենա, ցանկություն չեմ ունենա, չգիտեմ էլ ինչ չեմ ունենա ժողովրդին ասելու’ այ ժողովուրդ, իրար հասկանանք, ճիշտ հասկանանք իրար… ես Աստված չեմ, ես զինվոր եմ, ես հայ եմ, ես… Չեն հասկանա: Դրա համար էլ չեմ ասում: Ամեն մարդ ինքն իր առաջ պիտի պատասխան տա’ ո՞վ է ինքը…»:
Վազգեն Սարգսյանի հերթական տարեդարձին ակամայից հիշում ենք նրա այս բառերը, սեփական անձի շուրջ ձևավորված հասարակական հակասական ընկալման օբյեկտիվ վերլուծությունը: Մեծերին ժամանակակիցները չեն կարողանում ընկալել, ճանաչել, գնահատել` ըստ արժանվույն: Մեծերն` իրենց բովանդակ կյանքով, խոշոր ձեռնարկներով, պատմության սեփականությունն են. տասնամյակների հեռավորությունից հենց նրանցով են հիշվում կարևոր իրադարձությունները, նույնիսկ` պատմաշրջանները: Հայոց նորագույն պատմության մեջ հենց այդպիսի կերպար է Վազգեն Սարգսյանը, ով դեռ կենդանության օրոք վաստակեց Սպարապետ անունը` դառնալով պատմական շրջադարձային իրադարձությունների, բեկումնային հաղթանակի խորհրդանիշը:
Ընդամենը քառասուն տարի ապրեց, բայց` բովանդակ ու հարուստ կյանքով, շիտակ հայացքով, ապագայի տեսլականով: Գնաց` շատերի կողմից չհասկացված, բայց մնայուն արժեքներ, պատմություն ստեղծածի արժանապատվությամբ: Մեծ Վարպետը` Հրանտ Մաթևոսյանը, Վազգենի գրչեղբայրը, ճանաչում, կարդում էր Սպարապետի ոգին, տեսնում էր պատմական այն հետագիծը, որ թողել է լուսավոր այս կերպարը:
«Հանձին Վազգենի հայրենի գրականությունը հայրենիքի քաղաքականության, դիվանագիտության, պետական և բանակային շինարարության, պատերազմի և խաղաղության հայրենի նոր իրականություն էր ուղարկում իր ամենալավը՝ որ կարող էր, նրան՝ որ դրվագվելու էր մաքուրնձի պես, նրան՝ ով ծնվել էր հաղաթանակի և ուրախության հրճվանքով առլեցուն, նրան՝ ում հակացուցված էր հոգևոր ժառանգը՝ բողոքավորի, գանգատավորի, միշտ ուրիշին, միշտ քեզ մեղադրողի տեսք առած, նրան՝ ով հաղթանակի և ուրախության հրճվանք էր ճառագում՝ երբ խաղադաշտում կարողանում էր թեկուզ դաղալությամբ պարտությունից մի կերպ պրծնել…»,-գրել է Մաթևոսյանը:
Մեծերի մահից հետո պետությունների և հասարակությունների կյանքում առաջանում է մտածողության, բարոյակության վակուում, արժեքային, հանրային մտածողության դեգրադացիա: Վազգենի մահով կտրվեց Երրորդ Հանրապետության վերջին թելը` ճանապարհ բացելով միջակությունների և գորշության, անտաղանդության և ստորաքարշության համար: Պատահական չէ, որ Հրանտ Մաթևոսյանն` արժևորելով Վազգեն Սարգսյանի կերպարը, գրել է. «Կովկասյան, համակովկասյան սև արջի նրա զորեղ անձն ու ընթացքը վաղվա օրով եթե չվերաճեց սպիտակ ձիավոր սուրբ Սարգիսի, նրա պայծառ լուսավոր ցոլացումը վաղվա օրով իր վրա եթե մի սև բիծ ունեցավ – մենք՝ նրա ժամանակակիցներս ենք մեղավոր՝ ես և դուք. վաղվա սերունդները իրենց անցյալում, որ մեր այսօրն է, եթե չունեցան այդ սպիտակ ձիավոր սուրբ զորավարին – նրանց երթը շաղվելու ու կանգ է առնելու, ինչպես որ ինքը Վազգենն ու մենք էինք շփոթ խուճապի տրվելու, եթե մեր երթի գլխին չունենայինք Վարդանի ու Նժդեհի լուսեղեն պատկերները»։
…Այսօր Վազգեն Սարգսյանի տարեդարձն է` մեծ հայի, Ազգային հերոսի, Սպարապետի, ու Եռաբլուրի բարձունքից լսելի են կարծես այսօրվա համար ասված նրա սթափեցնող խոսքերը. «Աշխարհի ուժեղները, տեսեք, թե ուր են հասել, իսկ մենք դեռ մտածում ենք’ շտապել, թե չշտապել, «ըսել, թե չըսել»: Ինչի՞ն սպասել՝ Հայաստանի տնտեսության վերջնական կանգառի՞ն… Հայաստանի հայաթափմա՞նը, թե՞ մինչև աղանդավորները առաքելականներիցս ավելի մեծ թիվ կկազմեն…»: Շնորհավոր ծնունդդ, Սպարապետ….
