Թուրքիայի ղեկավարությունը վերջին շրջանում բավական հետևողականորեն և նկատելիորեն ջանքեր է գործադրում Եվրամիության, եվրոպական գործընկերների հետ վերջին մի քանի տարիներին վատթարացած հարաբերությունները բարելավելու ուղղությամբ: Այս ամսվա սկզբին նախագահ Էրդողանը Փարիզում հանդիպել էր Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնի, իսկ արտգործնախարար Չավուշօղլուն՝ իր գերմանացի գործընկերոջ հետ: Հիմա արդեն հայտնի է դարձել, որ Էրդողանը փետրվարի 5-ին հյուրընկալվելու է Հռոմի Սրբազան Քահանայապետ Ֆրանցիսկոս պապի կողմից: Բացի այդ, եվրոպական լրատվամիջոցները գրում են, թե մարտի վերջին նախատեսվում է բարձր մակարդակով հանդիպում Եվրամիության և Թուրքիայի միջև: Այս զարգացումները, իհարկե, հետաքրքիր են նաև Հայաստանի տեսանկյունից, թե ի՞նչ մակարդակի կհասնեն Թուրքիա-Եվրամիություն հարաբերություններն առաջիկա բանակցությունների արդյունքում, և որքանո՞վ ժողովրդավարական Եվրոպային կհաջողվի ազդել ավտորիտարիզմի ու բռնատիրության ճանապարհը բռնած Թուրքիայի ղեկավարության ներքին և արտաքին քաղաքականության, նրա կանխատեսելիության կամ ավելի ճիշտ՝ անկանխատեսելի վարքագծի վրա: Ի վերջո, այս գործընթացները կնպաստե՞ն Հայաստանի հետ բարդ խնդիրների կարգավորմանը, հայ-թուրքական հաշտեցման մեռած գործընթացը տեղից շարժելուն:
Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է թուրքագետ Հակոբ Չաքրյանը:
– Պարոն Չաքրյան, տեսնո՞ւմ եք արդյոք նոր միտումներ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության մեջ: Ինչո՞ւ է Անկարան փորձում բարելավել իր հարաբերությունները Եվրամիության հետ:
– Նախ, Թուրքիան դաշնակից է Եվրամիության երկրների, ինչպես նաև Միացյալ Նահանգների հետ: Այդ դաշնակցությունը գալիս է 1950-ական թթ. սկզբներից: Բայց վերջին շրջանում՝ Սիրիայի ճգնաժամի առաջացումից հետո, նախ վատթարացան Թուրքիայի հարաբերությունները Միացյալ Նահանգների, ապա նաև Եվրամիության երկրների հետ: Հետո Թուրքիան սկսեց անընդհատ բողոքներ ներկայացնել ՆԱՏՕ-ին, և ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերություններն էլ վատացան: Ամբողջ պատմությունն այն է, որ Թուրքիան Միացյալ Նահանգների, Եվրամիության ու ՆԱՏՕ-ի միջոցով, նրանց ռազմական աջակցությամբ ուզում էր տապալել Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադին իր նախաձեռնությամբ: Ակնհայտ է, որ եթե Թուրքիային հաջողվեր տապալել Ասադի իշխանությունը, նոր իշխանությունները Սիրիայում ինքն էր կազմավորելու և շնորհիվ նոր իշխանությունների՝ կամրապնդեր իր դիրքերը Սիրիայում և այնտեղից սկսելու էր իր ազդեցությունը տարածել մյուս երկրների վրա, որպեսզի իրականացնի իր վաղեմի երազանքը՝ դառնալու տարածաշրջանային գերտերություն: Ո՛չ ԱՄՆ-ը, ո՛չ Եվրամիությունը և ո՛չ էլ ՆԱՏՕ-ն չաջակցեցին Թուրքիային այս հարցերում, հետո իրադարձությունների զարգացման ընթացքի հետ ԱՄՆ-ը սկսեց հյուսիսային Սիրիայի քրդերի վրա հենվել, ինչը ապշեցրել էր Թուրքիային: Թուրքիան կարծում էր, որ իր վրա կհենվի, բայց ամերիկացիները դեռ Օբամայի օրոք սկսեցին աջակցել Սիրիայի քրդերին: Դեռ այն ժամանակ Վաշինգտոնը հայտարարեց, որ նրանք ԱՄՆ-ի ցամաքային զորքերն են: Թրամփի նախագահ դառնալուց հետո ամերիկացիների հարաբերությունները Սիրիայի քրդերի հետ էլ ավելի սերտացան: Եվ որքան էլ Թուրքիան բողոքի, ԱՄՆ-ը քրդական ստորաբաժանումների միջոցով մաքրեց Ռաքքան ԴԱԻՇ-ականներից: Նույնը եվրոպական երկրներն արեցին, և Թուրքիան փչացրեց նրանց հետ հարաբերությունները: Այսինքն՝ Թուրքիան ուզում էր ԱՄՆ-ին, Եվրամիության երկրներին Սիրիայում ներքաշել ցամաքային պատերազմի մեջ, և դրանով դարձավ խոչընդոտ Արևմուտքի տարածաշրջանային քաղաքականության համար, իսկ Արևմուտքն էլ՝ ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ, քանի որ աջակցում էր քրդերին, Թուրքիայի տեսանկյունից դարձավ սպառնալիք Թուրքիայի ազգային անվտանգությանը: Սա է ամբողջ պատմությունը:
Հիմա հարաբերություններն այնքան են սրվել թե՛ Եվրամիության, թե՛ ՆԱՏՕ-ի և թե՛ ԱՄՆ-ի հետ, որ բացասական վերաբերմունքը մեղմելու համար Էրդողանը գնում Վատիկան՝ Հռոմի Պապի հետ հանդիպելու:
– Ըստ լրատվամիջոցների հաղորդագրությունների, Էրդողանը Հռոմի պապի հետ քննարկելու է Երուսաղեմի հարցը:
– Այո, որովհետև Թուրքիան տարածաշրջանում էլ հեղինակություն չունի: Սիրիայի հետ, ինչպես գիտեք, հարաբերություններ չունի: Իրաքի հետ հարաբերությունները շատ վատ են: Իրանի հետ հարաբերություններ կան, բայց հակասություններն ակնհայտ են: Եգիպտոսի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ արդեն չունի, որովհետև շուրջ 2-3 տարի դեսպան չունի Կահիրեում: Շատ վատ են հարաբերությունները Լիբիայի, Սաուդյան Արաբիայի հետ: Էր Ռիյադի հետ հարաբերությունները, ի դեպ, կախված են թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների ընթացքից: Եվ այս իրավիճակում Երուսաղեմի հարցը դարձնում է միջոց, որպեսզի վերականգնի իր վարկաբեկված հեղինակությունը տարածաշրջանում: Ըստ էության՝ Թուրքիան տարածաշրջանի գրեթե բոլոր երկրների հետ վատ հարաբերությունների մեջ է:
– Եվրամիության երկրների հետ Թուրքիայի հարաբերությունների վատթարացումը որքանո՞վ էր կապված Թուրքիայի ներքաղաքական իրադարձությունների և մասնավորապես 2016 թ. հուլիսի 15-ի հեղաշրջման ձախողված փորձից հետո սկսված լայնածավալ բռնաճնշումների հետ, և այս հարաբերությունների բարելավման փորձը որքանո՞վ է կապված Էրդողանի ներքաղաքական ծրագրերի և սպասվող նախագահական ընտրությունների հետ: Գուցե Էրդողանին անհրաժեշտ է Եվրոպայի աջակցությո՞ւնն այս հարցում:
– Թուրքիան, ի վերջո, բանակցություններ է վարում Եվրամիության հետ անդամակցման հարցի շուրջ, և տրամաբանական է, որ բանակցություններ վարող երկիրը պիտի լավ հարաբերությունների մեջ լինի: Դա հեղաշրջման փորձի հետ որևէ առնչություն չունի: Պարզապես Էրդողանը հոխորտալու, իր ընտրազանգվածին դրական ազդանշաններ հաղորդելու համար վերցնում, մե՛րթ ԱՄՆ-ին է մեղադրում հեղաշրջման փորձի մեջ, մե՛րթ՝ Եվրամիությանը: Եթե Միացյալ Նահանգներն ու Եվրամիությունը ձեռնամուխ լինեին հեղաշրջում անել, Էրդողանը վաղո՜ւց արդեն տապալված կլիներ:
– Բայց չէ՞ որ Մակրոնի հետ վերջին հանդիպման ժամանակ Էրդողանը հայտարարեց, որ թուրք ժողովուրդը «հոգնել է» Եվրամիության անդամակցությանը սպասելուց, իսկ Մակրոնը փաստացի հասկացրեց, որ ներկա պայմաններում Թուրքիայի անդամակցումը ԵՄ-ին անհնար է, և պետք է վերաիմաստավորել Եվրամիություն-Թուրքիա հարաբերությունները՝ առաջնորդվելով ոչ թե Թուրքիայի եվրոպական ինտեգրման, այլ Թուրքիա-Եվրամիություն գործընկերության տրամաբանությամբ:
– Դա նոր չեն ասում: Նման հայտարարություններ դեռ 7-8 տարի առաջ են եղել: Եվրամիության քաղաքականությունը հետևյալն է՝ Թուրքիային չօտարել Եվրոպայից, բայց նաև թույլ չտալ, որ հանկարծ անդամակցի:
– Ձեր կարծիքով՝ Եվրամիություն-Թուրքիա հարաբերությունների ընթացքը՝ Թուրքիան ավելի կանխատեսելի կամ անկանխատեսելի դարձնելու իմաստով, որքանո՞վ է ազդում հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հեռանկարների վրա:
– Կարգավորման համար որևէ լավատեսական հիմք չկա: Երբ խոսքը վերաբերում է Թուրքիա-Եվրամիություն, Թուրքիա-ԱՄՆ, Թուրքիա-ՆԱՏՕ հարաբերությունների սրմանը, այնտեղ Հայաստանը որևէ դեր ունենալ չի կարող: Այդպիսի հեռանկար կարող է առաջանալ այն դեպքում, երբ Թուրքիայի հարաբերությունները բարելավվեն և՛ Եվրամիության, և՛ ԱՄՆ-ի հետ:
– Ի միջի այլոց, ռուսական լրատվամիջոցներից Ռեգնումը գրել է, թե Էրդողանն ուզում է օգտագործել հանդիպումը Հռոմի պապի հետ՝ Հայաստանի հետ հարաբերությունները նորմալացնելու նպատակով: Հավատո՞ւմ եք նման վարկածի:
– Էրդողանը կարող է այդ հարցը քննարկել կրկին Թուրքիայի իմիջը բարելավելու համար:
– Իսկ Հռոմի պապը կարո՞ղ է ազդել Թուրքիայի վրա՝ Հայաստանի հետ խնդիրների կարգավորման հարցերում:
– Չեմ կարծում, բայց Հռոմի պապը իր դիրքորոշումը հստակ կասի: Դրանում չեմ կասկածում: Երբ Էդվարդ Նալբանդյանը Դավութօղլուի հետ ստորագրեցին հայ-թուրքական արձանագրությունները, ովքե՞ր էին կանգնած նրանց թիկունքում. Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի, Միացյալ Նահանգների արտգործնախարարները:
– ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող պետությունների արտգործնախարարները:
– Այո: Եթե Մինսկի խմբի եռանախագահող երկրները չեն կարողացել ազդել Թուրքիայի վրա, ապա Հռոմի պապն էլ չի կարող ազդել: Հետևաբար դա Հռոմի պապի խնդիրը չէ: Ի վերջո, որքան էլ Վատիկանը պետություն է, Հռոմի պապը կաթոլիկների հոգևոր առաջնորդն է: Չեմ կարծում՝ Հռոմի պապը խորանա այդ հարցերում: Բայց իր դիրքորոշումը հստակ կասի: Դրանում չեմ կասկածում:
