Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) հիմնադիր երկրներից մեկը՝ Ղազախստանը, որի անփոխարինելի առաջնորդ Նուրսուլթան Նազարբաևին է, ի դեպ, վերագրվում այս միության ստեղծման գաղափարը, ոչ միայն ակտիվ գործում է հետխորհրդային տարածության ինտեգրացիոն կառույցներում, այլև բավական հետաքրքիր է դարձել ընդհանրապես միջազգային հարաբերությունների և գլոբալ քաղաքականության տեսանկյունից՝ շնորհիվ այլ ուղղություններով իրականացվող արդյունավետ արտաքին քաղաքականության և իր տնտեսական ու քաղաքական նշանակության: Եվ սա, բնականաբար, հետաքրքիր է նաև Հայաստանի արտաքին քաղաքականության տեսանկյունից՝ առնվազն որպես օրինակ, թե ինչպես է ԵԱՏՄ և ՀԱՊԿ անդամ պետությունը և Ռուսաստանի սերտ դաշնակիցը փորձում հավասարակշռել և դիվերսիֆիկացնել իր արտաքին քաղաքականությունը այլ պետությունների հետ:
Ռազմավարական գործընկերություն
Նման արձանագրման հիմնական առիթը հունվարի 16-ին Վաշինգտոնում՝ Սպիտակ տանը, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի և Նուրսուլթան Նազարբաևի հանդիպումն է: Ղազախստանն այս տարվա հունվարից ստանձնել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նախագահությունը, և հենց այս հանգամանքն է դարձել նման բարձր մակարդակով այդ երկրի նախագահին Վաշինգտոնում ընդունելու առիթը: Թրամփի հետ հանդիպումից հետո Նազարբաևը հայտարարել է, թե Ղազախստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները բարձրացել են նոր՝ ռազմավարական գործընկերության մակարդակի: Ռուսական և ղազախական լրատվամիջոցները գրում են, որ Նազարբաևի ամերիկյան այցի շրջանակներում երկու երկրների միջև ստորագրվել է 20-ից ավելի համաձայնագիր, որոնց ընդհանուր արժեքը կազմում է շուրջ 7 մլրդ դոլար։
Բազմակողմ հարաբերություններ
Իհարկե, տարբեր փորձագետներ տարբեր կերպ են նայում հարցին, թե որքանո՞վ է Նազարբաևին հաջողվում բալանսավորել իր երկրի հարաբերությունները գործընկերների հետ, կամ որքանո՞վ են ընդհանրապես առարկայական Ղազախստանի և Արևմուտքի հարաբերությունները:
Ֆլեթչերի իրավունքի և դիվանագիտության դպրոցի գիտաշխատող, քաղաքագետ Սուրեն Սարգսյանն ասում է, որ Ղազախստանը բացառիկ երկիր է, որը առնվազն ֆորմալ առումով ռազմավարական նշանակություն ունի թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Չինաստանի և թե՛ արդեն Միացյալ Նահանգների համար: Ղազախստանը բնական պաշարներով հարուստ պետություն է, լուրջ տնտեսական ու քաղաքական նշանակություն ունի տարածաշրջանում, և այս իմաստով ԱՄՆ-Ղազախստան համագործակցությունը շատ տրամաբանական է:
«Միացյալ Նահանգները կարևորում է Ղազախստանը՝ հատկապես Աֆղանստանի ռազմավարության տեսանկյունից: Ղազախստանը ատոմային էներգետիկայի ոլորտում լուրջ գործակցություն ունի Պակիստանի հետ: Նույն կարևորությունը նա պահպանում է և՛ Չինաստանի, և՛ Ռուսաստանի, և՛ ընդհանրապես ամբողջ թյուրքական աշխարհի և կենտրոնասիական պետությունների համար»,- «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում մեկնաբանեց քաղաքագետը։
Անձամբ կտեղեկացնի Պուտինին
ՌԴ Պետդումայի պատգամավոր, ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի տնօրեն Կոնստանտին Զատուլինը փոքր-ինչ այլ կերպ է նայում հարցին: Ռուսաստանցի գործիչը մեծ կարևորություն չի տալիս բարձրագոչ հայտարարություններին, թե Ղազախստանը և Միացյալ Նահանգները ռազմավարական գործընկերներ են՝ ասելով, թե անհնար է պատկերացնել, որ Ղազախստանը կհրաժարվի Ռուսաստանի հետ ռազմավարական դաշինքից, կամ՝ որ ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները կարող են փոխարինել Ռուսաստանի հետ համագործակցությունը:
Զատուլինը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նշեց՝ Ռուսաստանում շատ լավ հասկանում են, որ Ղազախստանը փորձում է հավասարակշռել իր հարաբերությունները, բայց Ռուսաստանը ֆորմալ պատճառ չունի կշտամբելու ղազախներին: Մեր զրուցակցի խոսքերով՝ իհարկե, ինչպես Ղազախստանը, այնպես էլ, օրինակ, Հայաստանը չէին ուզենա ենթարկվել ամերիկյան պատժամիջոցների, որոնք սահմանված են Ռուսաստանի նկատմամբ, և Վաշինգտոնի հետ հարաբերությունների սերտացումը կարելի է բացատրել նաև այս հանգամանքով: Բայց Զատուլինը նշեց նաև մեկ այլ հանգամանք, որը կարող է լինել Նազարբաևի այցի իրական պատճառներից մեկը: Ռուսաստանցի փորձագետը նշեց, թե ԱՄՆ-ում Ղազախստանի ֆինանսական միջոցների մոտ 40 տոկոսը սառեցված է, և հենց այս փաստը կարող է լինել Նազարբաևի այցի ոչ հրապարակային, գաղտնի կողմը:
«Մենք հասկանում ենք, որ Ղազախստանը փորձում է հավասարակշռություն ստեղծել: Ամենևին էլ ուրախ չենք այն փաստից, որ Ղազախստանը պատրաստվում է ինքնաթիռներ և լոկոմոտիվներ գնել ԱՄՆ-ից, ոչ թե Ռուսաստանից, բայց դա ի վերջո մրցակցության և մեր կողմից ավելի շահավետ առաջարկների խնդիր է: Իսկ մյուս բոլոր հարցերում մենք ուշադրությամբ հետևում ենք Նազարբաևի օրակարգին, հասկանում ենք իր նպատակները: Առայժմ չենք տեսնում խուճապի հիմքեր: Համոզված եմ, որ նախագահ Նազարբաևը, որը հետխորհրդային տարածության ամենափորձառու գործիչներից է, անձամբ կտեղեկացնի նախագահ Պուտինին իր այցի հանգամանքների մասին»,- մեկնաբանեց Զատուլինը՝ ավելացնելով, թե Ղազախստանում արևելյան քաղաքականության ավանդույթներով գերագնահատում են Նազարբաևի այցի նշանակությունը, մինչդեռ իրական նպատակը իրենց փողերը փրկելն է:
Հայաստա՞նը, թե՞ Ղազախստանը կդառնա կամուրջ
Ղազախստանի քաղաքականությունը մեզ համար հետաքրքիր է մեկ այլ առումով: Խոսքը երևի թե ավելի շատ ընկալումների, ոչ թե իրական քաղաքականության մասին է, բայց ամեն դեպքում հետաքրքիր է, որ Նազարբաև-Թրամփ հանդիպումից հետո հայկական մամուլում սկսեցին համեմատություններ անել Եվրոպայի ու ԱՄՆ-ի հետ Հայաստանի և Ղազախստանի հարաբերությունների միջև: Հայաստանի ու Եվրամիության միջև նոր համաձայնագրի ստորագրումից հետո հայկական լրատվական դաշտում շատ արդիական դարձավ այն տեսակետը, որ Հայաստանը կարող է յուրօրինակ կամուրջ դառնալ Եվրամիության ու ԵԱՏՄ-ի, այլ խոսքերով՝ Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև, և հիմա, երբ «պարզվեց», որ Ղազախստանը ևս շատ լավ հարաբերություններ ունի արևմտյան երկրների հետ, ստացվում է, որ ղազախները կարող են «մրցակցել» մեզ հետ այս հարցում: Բայց արդյո՞ք ճիշտ է Հայաստան-Արևմուտք և Ղազախստան-Արևմուտք հարաբերությունները նույն հարթության մեջ դնելը:
Սուրեն Սարգսյանը պատասխանում է, որ համեմատությունը այնքան էլ կոռեկտ չէ, որովհետև գործ ունենք տարբեր տարածաշրջաններում գտնվող պետությունների հետ, և տարբեր է նաև այդ տարածաշրջանների նշանակությունը, գերտերությունների ազդեցությունը այդ ռեգիոններում. «Համեմատությունն այնքան էլ ճիշտ չի լինի, բայց տեսնում ենք, որ Ղազախստանը նոր դիֆերսիֆիկացման է ենթարկել իր տնտեսական քաղաքականությունը, շատ ակտիվ համագործակցում է Չինաստանի, Ռուսաստանի հետ, երկուսի կողմից էլ համարվում է ռազմավարական գործընկեր, և նույնը կարելի է ասել նաև ԱՄՆ-ի համար»:
Կոնստանտին Զատուլինն իր հերթին նշեց. «Անշուշտ, մենք գնահատում ենք մեր բոլոր բարեկամների ջանքերը՝ հարթելու Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների հարաբերությունները, բայց ես համոզված եմ, որ մեզնից բացի, այդ գործը ոչ ոք չի կարող անել, որովհետև Ռուսաստանը ինքնուրույն երկիր է և դաշնակիցների ու գործընկերների հետ ամենայն հարգանքով հանդերձ՝ Ռուսաստանը ինքն ի զորու է ուղղակի հարաբերություններ հաստատել՝ առանց միջնորդների»:
Ղազախստանի նախագահությունը և Ղարաբաղի հարցը
Մեր զրուցակիցներն անդրադարձան նաև այն հարցին, թե կարո՞ղ է արդյոք Ղազախստանն օգտագործել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում նախագահողի իր դիրքը՝ իր որոշ դաշնակիցների, օրինակ՝ Ադրբեջանի շահերը միջազգային հարցերում և մասնավորապես ղարաբաղյան հարցում առաջ տանելու նպատակով:
Կոնստանտին Զատուլինը չի բացառում, որ Ադրբեջանը կփորձի օգտվել Ղազախստանի հետ սերտ հարաբերություններից, բայց չի հավատում, որ Ղազախստանը կարող է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում այնպիսի քայլեր անել, որոնք դուրս կգան ղարաբաղյան հիմնահարցի շուրջ ընթացող բանակցությունների՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափի շրջանակներից:
«Չեմ կարծում, թե նախագահությունը Անվտանգության խորհրդում նման հնարավորություններ և իրավունք է տալիս: Ի վերջո, նախագահությունը Անվտանգության խորհրդում պատվավոր պաշտոն է: Ղազախստանը Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամ չէ: Անվտանգության խորհրդում առարկայական նշանակություն ունեն վետոյի իրավունք ունեցող 5 պետությունների ձայնը»:
Սուրեն Սարգսյանը հասկանում է հարցի ենթատեքստը, բայց չի կարծում, թե նման խնդիր կարող է առաջանալ. «ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի ժամանակավոր անդամ Ղազախստանը ունի ձայնի այնպիսի իրավունք, ինչպիսին ունեն մյուս անդամ պետությունները, իսկ Անվտանգության խորհրդում որոշումները կոնսենսուսով են ընդունվում: Հասկանում եմ հարցի ենթատեքստը: Նկատի ունեք՝ եթե Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապված ինչ-ինչ խնդիրներ լինեն, քննարկվեն Անվտանգության խորհրդում: Բայց պետք է շեշտել, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երեք համանախագահող պետություններն էլ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամներ են և երեքի դիրքորոշումն այն է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը պետք է կարգավորվի միայն Մինսկի խմբի շրջանակներում: Եվ այս խնդրի մասին վերջին 20 տարիների ընթացքում որևէ բանաձև չի ընդունվել Անվտանգության խորհրդում»: