1990-ի Ամանորն անմոռանալի էր. Ազատության հրապարակում համազգային շարժման ղեկավարությունը կազմակերպել էր տոնական միջոցառումներ, որոնց մասնակցում էր ամբողջ ժողովուրդն` ահել, ջահել, տնով-տեղով, ընտանիքներով: Տոնականության մեջ հաղթանակի տրամադրություն կար, բայց նաև տագնապ, որովհետև Մոսկվան չէր համակերպվում ՀՀՇ-ի հաղթանակի հեռանկարի հետ, իսկ Ադրբեջանում կոմունիստական իշխանությունն իջել էր խուժանի մակարդակին:
Հունվարի 13-ին Ադրբեջանի ԿԿ կենտկոմի առաջին քարտուղար Ա. Վեգիրովը, հանդիպելով ԱԺՃ ակտիվի հետ, ասել է. «…Մեր թշնամիներին մենք մեր ճանապարհից պիտի սրբենք, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղի մարզկոմը սրբեցինք, ԼՂԻՄ-ի կառավարման հատուկ կոմիտեն և շատ ուրիշների…»։ Դրան հաջորդել է հայերին աշխատանքից ազատելը, ահաբեկելը, ծեծն ու ջարդը։ 1990 թվականի հունվարի 13-ին բազմահազարանոց հանրահավաքից հետո ամբոխը խմբերի բաժանված, նախանշված հասցեներով ներխուժել է հայերի բնակարանները և սկսել ծեծ ու բռնարարքներ, մարդկանց դուրս նետել պատուհաններից, սպանել երկաթե ձողերով ու դանակներով, բռնաբարել կանանց, շատերին ողջակիզել։ Այնուհետև հայտնվել են ԱԺՃ-ի ներկայացուցիչները՝ «կյանքը փրկելու» համար անմիջապես նավահանգիստ մեկնելու առաջարկությամբ։ Հայ բնակչությունից խլել են դրամը, արժեքավոր իրերը, խնայբանկի գրքույկները, բնակարանների փաստաթղթերը։ Նավահանգստում ԱԺՃ-ի ուղեկալներում խուզարկել են տեղահանվածներին, կողոպտել են հաճախ ու Կասպից ծովով լաստանավերով ուղարկել Թուրքմենստան։ Նույնը կատարել են նաև օդանավակայանում։ Ջարդերին աջակցել են իրավապահ մարմինները, պետական գրեթե ողջ համակարգը, անգամ` շտապօգնության բժիշկները, ովքեր հայերի մահը վերագրել են սրտային խանգարումների։ Ջարդերը շարունակվել են 6 օր։ Կարգուկանոնը «վերականգնելու» պատրվակով միայն հունվարի 19-ին, երբ վտանգվել է խորհրդային իշխանությունը Բաքվում, Մ. Գորբաչովը հրամանագիր է ստորագրել Բաքվում արտակարգ դրություն մտցնելու մասին։ Զինված դիմադրական ժամանակ սպանվել են մեկ տասնյակից ավելելի գրոհայիններ. շատերը ձերբակալվել են։ 1990 թվականի հունվարի 13-19-ի ջարդերից հետո հայաթափվել է Բաքուն (շուրջ 250 հազար հայ), տեղահանվել և անհայտ կորել են հազարավոր հայեր։ Կասկած չկա, որ Բաքվի ջարդերը կազմակերպվել էին Մոսկվայի հրահանգով` Ադրբեջանի կոմունիստական իշխանությունների համակարգմամբ և ժողճակատի ակտիվիստների մասնակցությամբ: Սակայն ինչպես սովորաբար պատահում է հոգեվարքի մեջ գտնվող կայսրությունների պարագայում, իրադարձությունները մեկ շաբաթ հետո դուրս եկան Մոսկվայի վերահսկողությունից և սովետական զորքերը միայն այդ ժամանակ մտան Բաքու: Բնականաբար` ոչ թե հայերին, այլ սովետական իշխանությունը պաշտպանելու նպատակով:
1990-ի հունվարի 17-ին Եվրախորհրդարանը բանաձև է ընդունել, ով կոչ է արել Արտաքին գործերի նախարարներ կոմիտեին և Եվրախորհրդին՝ պաշտպանել հայերին խորհրդային կառավարության հակաօրինական գործողություններից և պահանջել անհապաղ օգնություն ցուցաբերել Հայաստանին և Լեռնային Ղարաբաղին։ Հունվարի 18-ին ԱՄՆ-ի մի խումբ սենատորներ համատեղ նամակ են հղել Միխայիլ Գորբաչովին, որում անհանգստություն են արտահայտել Բաքվում հայերի ջարդերի կապակցությամբ և կոչ արել Լեռնային Ղարաբաղը միացնել Հայաստանին։
Սակայն խորհրդային ղեկավարությունը հետևողականորեն մոռացության էր մատնում Բաքվի ջանքերը` Ազատության հրապարակում հավաքված հարյուր հազարավոր մարդկանց փակցնելով «ծայրահեղականի», իսկ միջազգային հորդորներին` «իմպերիալիզմի» պիտակ:
1990-ի հունվարին Մոսկվան ռազմական բախում սադրեց հայ-ադրբեջանական սահմանին` Երասխավանի ուղղությամբ: Հերոսի մահով նահատակվեցին Մովսես Գորգիսյանը, Երվանդ Սաղումյանը, 15-ամյա ազատամարտիկ Վարդան Պապիկյանն այդպես էլ չվերադարձավ Երասխավանից:
Երասխավանի մարտը ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ազդանշաններից մեկն էր:
