Բացարձակապես հիմնազուրկ ու նույնիսկ հակագիտական է այն պնդումը, թե իբր Հայաստանն անկախությունը նվաճել է մեխանիկորեն` ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքով: 88-ի համազգային շարժումն ուներ նաև հստակ հակակայսերական բնույթ և «չարիքի կայսրությունը» կործանող կարևոր գործոններից մեկն էր:
1988-ի մայիսից` շարժման օրակարգում սովետական Հայաստանի սուվերենության պահանջն առանցքային է եղել: Արդեն 1988-ի նոյեմբերի 24-ին, «Ղարաբաղ» կոմիտեի նախաձեռնությամբ և ժողովրդի հուժկու ճնշման ներքո, գումարվել է Հայաստանի Գերագույն խորհրդի արտահերթ նստաշրջան և որոշվել, որ այսուհետ Հայաստանում կգործեն ԽՍՀՄ միայն այն օրենքները, որոնք կարժանանան հանրապետության ԳԽ հավանությանը: Մոսկվան հակասահմանադրական և ապօրինի է համարել այդ նստաշրջանի որոշումները: Նույն գիշերը Երևանում մտցվել է արտակարգ դրություն: Արգելվել են հանրահավաքները, ցույցերը և գործադուլները: Ձերբակալվել են Շարժման ղեկավարներից մի քանիսը: Համազգային շարժումը չի թուլացել անգամ 1988-ի դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժից հետո, երբ ձերբակալվեցին «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամները:
1989-ի փետրվարին, ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավորների ընտրությունների ժամանակ, Հայաստանի բնակչության մեծ մասը միութենական խորհրդարանի պատգամավորների թեկնածու է առաջադրել «Ղարաբաղ» կոմիտեի ձերբակալված անդամներին, սակայն նրանցից ոչ մեկը չի գրանցվել: Ի պատասխան դրա, հանրապետության բնակչության մեծ մասը բոյկոտել է պարետային ժամի պայմաններում անցկացվող ընտրությունները և շարունակել իր պայքարը «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամների ազատման համար:
Կոմիտեի անդամներն ազատ արձակվեցին 1989թ-ի ապրիլ-մայիս ամիսներին ու արդեն ակնհայտ էր, որ հաջորդ տարվա Գերագույն խորհրդի ընտրություններում ՀՀՇ-ի հաղթանակը գրեթե կանխորոշված է: Թերևս դա էր պատճառը, որ Մոսկվան 1990-ի հունվարին Երասխավանում սադրեց հայ-ադրբեջանական զինված բախում, որի ժամանակ զոհվեցին շարժման երեք նվիրյալներ, այդ թվում` ազգային հերոս Մովսես Գորգիսյանը:
Սակայն այս ամենը չկասեցրեց հուժկու համազգային շարժումը, ինչի արդյունքում 1990թ-ի օգոստոսի 4-ին ԳԽ նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: Կոմունիստական իշխանության տապալումից օրեր անց` օգոստոսի 23-ին ընդունվեց Անկախության հռչակագիրը. տրվեց անկախության գործընթացի մեկնարկը:
Հայաստանի հետկոմունիստական իշխանությունն ընտրել էր ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու միանգամայն լեգալ ճանապարհ` լրիվ համահունչ միութենական օրենսդրությանը: 1991թ-ի սեպտեմբերի 21-ի հանրաքվեն նշանակվեց տարվա սկզբին, երբ դեռ Գորբաչովը ԽՍՀՄ-ը նորացնելու փորձ էր կատարում, անկախության հանրաքվեն տեղի ունեցավ սեպտեմբերի 21-ին, երբ ԽՍՀՄ-ը դեռ գոյություն ուներ:
Հայ ժողովուրդն իր անկախությունը նվաճել է համազգային շարժման տարիներին, ղարաբաղյան պատերազմում: Հավերժ փառք ու պատիվ ազատության մարտիկներին, վասն հայրենյաց նահատակվածներին: