Այս տարի հունվար-նոյեմբեր ամիսներին Պետեկամուտների կոմիտեն հավաքել է 1 տրիլիոն 42 միլիարդ դրամ հարկային եկամուտներ: Միայն նոյեմբեր ամսին հավաքել է 106 մլրդ 449 մլն դրամ, ինչը 6 մլրդ դրամով ավելի է հոկտեմբեր ամսվա հավաքագրումներից: Իսկ անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ այս տարվա 11 ամիսներին հավաքվել է 6.9 տոկոսով կամ մոտ 68 մլրդ դրամով ավելի գումար: Հիշեցնենք, որ 2017թ. բյուջեով նախատեսված է տարվա կտրվածքով հավաքագրել 1 տրլն 135 մլրդ դրամ եկամուտներ: Այսինքն` տարեվերջյան ամսին՝ դեկտեմբերին ՊԵԿ-ը պետք է հավաքի ևս 93 մլրդ դրամ, որ կարողանա բյուջեով նախատեսված ցուցանիշն ապահովել: 93 մլրդ դրամն այս տարվա միջին հավաքագրած ցուցանիշն է, և ՊԵԿ-ը ամենայն հավանականությամբ, գոնե այդքան կհավաքի, որ այս տարվա բյուջեի եկամտային մասը կատարած լինի: Հատկապես որ հավաքագրումների տեսանկյունից դեկտեմբերը բավականին բարեբեր ամիս է`պայմանավորված ամանորյա տոների գնումներով: Մեր քաղաքացիներն ամբողջ տարին կուտակում կամ պարտք են անում Նոր տարին պատշաճ դիմավորելու համար: Եվ գնումների կտրուկ բարձրացումն ավելացնում է նաև հարկային եկամուտները:
ՊԵԿ-ի կողմից հարկային եկամուտների հավաքագրման դեպքում, սակայն, կա մի ցավոտ խնդիր: Բանն այն է, որ տարեսկզբին կառավարությունը որոշել է ճշգրտել բյուջեի եկամուտների մասը և 67 մլրդ դրամով կամ մոտ 5 տոկոսով ավելացնել այն: Այսինքն՝ տարեկան կտրվածքով ոչ թե 1 տրլն 135 մլրդ, այլ 1 տրլն 202 մլրդ դրամ հավաքի: Դժվար է ասել, թե կառավարությունն ինչի վրա է իր հույսը դրել եկամուտների հավաքագրման նման լրացուցիչ հնարավորություն ակնկալելով, բայց արդեն իսկ ակնհայտ է, որ այն չի կատարվելու: Կատարելու դեպքում ՊԵԿ-ը միայն դեկտեմբեր ամսին պետք է 160 մլրդ դրամ հավաքի, կամ գոնե նոյեմբերի ստացածից 54 մլրդ դրամ ավելի հավաքի: Դժվար թե մեր հայրենակիցներն այնքան շատ ամանորյա գնումներ կատարեն, որ ՊԵԿ-ի հավաքագրումները նման թռիչք ունենան: Եվ եթե ՊԵԿ-ին ու կառավարությանը կհաջողվի 2017թ. բյուջեով նախատեսված 1 տրլն 135 մլրդ դրամ եկամուտները հավաքել, ապա տարեսկզբին ճշգրտած թիվը հաստատ կտապալի: Դեկտեմբերին լավագույն դեպքում նոյեմբերի ցուցանիշից մի քանի մլրդ դրամ ավելի կհավաքվի, իսկ կառավարության տարեսկզբի ակնկալիքները գրեթե ամբողջությամբ կմնան թղթի վրա:
Իսկ ի՞նչ ակնկալիքներով էր կառավարությունը տարեսկզբին նման հույսեր փայփայում, ո՞ր ոլորտների վրա էր նրա հույսը, որ համոզված էր, թե այդքան ավելի գումար կհավաքի: «Կոնկրետ ոլորտ մատնանշված չէ, բոլոր ոլորտներից էլ ակնկալում ենք, քանի որ նպատակը ստվերից ավելի շատ եկամուտներ բերելն է: Բայց ես ուզում եմ նշել, որ երբ կառավարությունը հայտարարեց, չի նշել կոնկրետ այս չափով, նշել է մինչև այս չափով, և դա կախված կլինի այն հանգամանքից, թե տնտեսական զարգացումները և հատկապես հարկմանը նպաստող ճյուղերն ինչպիսի զարգացումներ կունենան: Իսկ այն հանգամանքը, որ մենք բյուջեում նշված թվից ավելի եկամուտներ ենք ունենալու, դա իրողություն է»,- պատասխանեց ՊԵԿ փոխնախագահ Վախթանգ Միրումյանը:
Այնուամենայնիվ, ինչո՞ւ չարդարացան կառավարության ճշգրտված հույսերը, և ինչո՞ւ իրականություն չի դառնա այդ 67 միլիարդի հավաքագրումը: «Դա պայմանավորված է մի շարք խնդիրներով: Երբ տարվա սկզբին նման կանխատեսում կար, հաշվի էր առնվում, թե տնտեսական զարգացումների միտումներն ինչպիսին կլինեն, և որևէ մեկը չի հայտարարել, որ դա հստակ ֆիքսված ու կոնկրետ արձանագրված մեծություն է, որը կարող է փոխվել»,- հավելեց Վ. Միրումյանը՝ խուսափելով կոնկրետ պատասխանելուց:
Այնուամենայնիվ, Վ. Միրումյանի պատասխանից որոշ բան կարելի է եզրակացնել: Օրինակ՝ այն, որ տարեսկզբին հաշվի են առել տնտեսական զարգացումների միտումները: Տարեսկզբից կառավարությունը Համախառն ներքին արդյունքի բարձր՝ 7 տոկոս աճ էր ներկայացրել: Երկրորդ եռամսյակում այն կտրուկ նվազել էր մինչև 5․5 տոկոսի, իսկ երրորդ եռամսյակում արդեն՝ 3․5 տոկոսի: Փաստորեն ՀՆԱ-ի աճը չի արդարացրել կառավարության սպասումները կամ կառավարությունը չի կարողացել ՀՆԱ-ի այնքան աճ ապահովել, որ այդ հավելյալ մուտքերն ապահովի:
Վ. Միրումյանի խոսքերից կարելի է նաև եզրակացնել, որ տնտեսական աճից զատ, կառավարությունը հույս ուներ, որ ստվերային շրջանառությունը կկրճատի, ինչի արդյունքում ՊԵԿ-ի հավաքած եկամուտները կավելանան: Ավելի շուտ, ՊԵԿ-ն ինքը պետք է այդ ստվերը հարկման դաշտ բերեր, որ կառավարության ակնկալիքներն արդարացներ: Բայց ինչպես ակնհայտ է, այդ կառույցին դա չի հաջողվել, և ՊԵԿ-ի ղեկավար Վարդան Հարությունյանի հայտարարությունները, թե ինքը բոլորին հարկման դաշտ կբերի և որևէ մեկի նկատմամբ կաշկանդվածություն չունի, զուտ խոսքեր են:
Իսկ արդյոք այդ 67 մլրդ դրամն այնքան մեծ գումար էր, որ կառավարությանը չհաջողվեց հավաքել: Այն կառավարությանն ու վարչապետին, որոնք տնտեսական զարգացումների վերաբերյալ բավականին ամպագորգոռ հայտարարություն են անում: Համեմատելու համար ասենք, որ 2016թ. հարկային եկամուտները սահմանված էին 1 տրլն 129 մլրդ դրամի չափով: Փաստորեն Կ.Կարապետյանն իր առաջին բյուջեով այս տարվա համար նախորդի համեմատ ընդամենը 6 մլրդ դրամ ավելի հարկային եկամուտ է նախատեսել: Շատ քիչ տարիներ կգտնենք մեր բյուջետային պատմության մեջ, որ նման ցածր ցուցանիշ նպատակադրվի: Իհարկե, տարեսկզբին վարչապետը ոգևորվել ու 67 մլրդ դրամ ավելացրել է, բայց տարեվերջին ցավով պետք է արձանագրել, որ այն չի կատարվի: Եվ լավագույն դեպքում, անցած տարվա տնտեսական ցածր ցուցանիշներից այս տարվա անհամեմատ «բարձր» ցուցանիշների պայմաններում անգամ ՊԵԿ-ն ընդամենը 10 մլրդ դրամի չափով ավելի հարկային եկամուտներ կհավաքագրի: