Համազգային շարժումը սկսվեց «Միացում» կարգախոսով: Պայքարի սկզբնամասում հասարակությունը ԼՂ հարցը դիտարկում էր պատմական արդարության համատեքստում` խնդիր դնելով հասնել Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության Կովկասյան բյուրոյի 1921թ-ի հուլիսի 5-ի կամայական որոշման վերանայմանը: ԽՍՀՄ գոյության պայմաններում Հայաստանին ԼՂԻՄ-ի վերամիավորման պահանջը սկզբունքորեն նույնիսկ տրամաբանական էր, որովհետ խնդիրն, ըստ էության, դիտարկվում էր միութենական երկու հանրապետությունների միջև տարածքային վեճի համատեքստում: Բացի այդ` տրամաբանական չէր լինի ԽՍՀՄ կազմում հայկական երկրորդ միութենական հանրապետություն ստեղծելու պահանջը: «Միացում» կարգախոսն իր տրամաբանական հանգրվանին հասավ 1989թ-ի դեկտեմբերի 1-ին, երբ ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը և ԼՂԻՄ Մարզային խորհուրդը համատեղ որոշում ընդունեցին` Հայաստանին Արցախի վերամիսվորման մասին: Խորհրդային իշխանությունը չճանաչեց այս որոշումը, բովանդակային հարթության վրա Հայաստանի հետ վերամիավորելու կուրսից հրաժարվեց նաև Արցախը` 1991թ-ի սեպտեմբերին հռչակելով իր անկախությունը, սակայն 1989թ-ի դեկտեմբերի 1-ի որոշումն իրավաբանորեն չի չեղարկվել մինչ օրս:
Վիճակն արմատապես փոխվեց ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, երբ ԼՂ խնդիրն, ըստ էության, դադարեց երկրի ներքին հարց լինելուց և վերածվեց տարածաշրջանային կոնֆլիկտի, որն արդեն գտնվում էր միջազգային հեղինակավոր կազմակերպությունների ուշադրության կենտրոնում: «Միացում» կարգսխոսի իներցիան դեռ շատ ուժեղ էր ու մեծ էր գայթակղությունը ԼՂ-ը հռչակել նորանկախ Հայաստանի մաս: Խնդիրը նույնիսկ միայն կարգախոսային կապվածությունը չէր, այլ նաև Սփյուռքի և հայկական ավանդական կուսակցությունների` հատկապես ՀՅԴ-Ի գաղափարական ազդեցությունը, որոնք ԼՂ խնդիրը դիտարկում էին Հայ դատի ու պահանջատիրության համատեքստում: Բարեբախտաբար` համազգային շարժման առաջնորդներն, ովքեր ստանձնել էին Հայաստանի իշխանության ղեկը, շրջահայաց գտնվեցին և ԼՂ խնդրի լուծումը ձևակերպեցին համաշխարհային համատեքստին համահունչ: Այսպես ծնվեց Արցախի անկախության գաղափարն, որն իրականություն դարձավ խորհրդային օրենսդրությանը համահունչ:
1994-ին մայիսին հրադադարի պայմանագիրը եռակողմ էր, ինչը նշանակում էր ԼՂՀ անկախության փաստացի ճանաչում, մանավանդ, որ ԼՂՀ սուբյեկտությունը շուտով ստացավ միջազգային որոշակի լեգիտիմություն. մինչև 1998-ը ԼՂՀ-ն բանակցային գործընթացի լիարժեք մասնակից էր:
Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության շրջանում ԼՂ խնդիրը ենթարկվեց ձևաչափային ու բովանդակային վտանգավոր տրանսֆորմացիայի, ինչի հետևանքով պաշտոնական Ստեփանակերտը դուրս մղվեց բանակցային գործընթացից:
ԼՂՀ-ն այսօր էլ չի վերադարձել բանակցային գործընթաց, սակայն այդ հարցն այսօր կորցրել է ակտուալությունը` թեկուզև այն պատճառով, որ ԼՂ խնդրով բովանդակային բանակցություններ, ըստ էության, չկան: Բացի այդ, մի շարք օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններ վստահաբար թույլ են տալիս պնդել, որ համազգային շարժման 30-րդ տարեդարձը դիմավորում ենք ԼՂ խնդրի համար միանգամայն բարենպաստ միջազգային համատեքստով. Արցախը գտնվում է միջազգային ճանաչման ճանապարհի վրա:
