Թուրքիայի նախագահ Էրդողանն իր գլխավորած կուսակցության առաջ ելույթ ունենալով, անդրադարձել է Հայաստանին և հայտարարել, թե «հայկական սփյուռքի ճնշման տակ» Թուրքիայի հետ «բարեկամության դուռը փակ պահելու» հետևանքով Հայաստանը դուրս է մնում տարածաշրջանային տնտեսական նախագծերից և շարունակելու է դուրս մնալ, իսկ ահա Վրաստանը, որի օրինակը բերել է Էրդողանը, օգտվում է Թուրքիային «ձեռք մեկնելուց»: Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի ելույթը փաստացի հուշում է, որ մինչև 2018-ի գարուն Անկարան մտադիր չէ անդրադառնալ հայ-թուրքական արձանագրությանը, որի վերաբերյալ ակնարկել էր Սերժ Սարգսյանը՝ 2018 թվականի գարուն «առանց այդ սին արձանագրությունների» մտնելու մասին ՄԱԿ ամբիոնից սեպտեմբերին արած հայտարարության մեջ:
Այդ հայտարարությունը շատերը գնահատեցին իբրև Թուրքիային ներկայացված վերջնագիր, թեև հազիվ թե Սարգսյանը ունենար միամտություն ենթադրելու, թե վերջնագրի ձևով հնարավոր է Էրդողանին «վերադարձնել» արձանագրությունների շուրջ: Հակառակը, այդ տոնայնությունը թերևս վերջնականապես կփակեր այդ վերադարձի ճանապարհը, ինչն էլ փաստացի տեղի է ունենում: Մյուս կողմից, միամիտ է ենթադրել, թե Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը չլինելու դեպքում կար հավանականություն, որ Էրդողանը կվերադառնար արձանագրություններին: Խոշոր հաշվով, հայ-թուրքական արձանագրությունները անցած, և թերևս, բարեբախտաբար, անցած փուլ են, հանդիսանում են անցած աշխարհաքաղաքական շրջափուլի տրամաբանությունն ու այլևս պիտանի չեն վերադարձի ոչ միայն Հայաստանի կամ Թուրքիայի ցանկության, կամքի, այլ պարզապես աշխարհաքաղաքական տրամաբանության բերումով: Դա ամենևին չի նշանակում, որ աշխարհաքաղաքական տրամաբանությունն այդպիսով հակասում է հայ-թուրքական հարաբերության կարգավորման հեռանկարին: Ամենևին:
Եվ թերևս հակառակը՝ ներկայումս այդ տրամաբանությունն ավելի է բարձրացրել կարգավորման այժմեականությունը, կամ գոնե հեռանկարում դրա պահանջվածությունը: Պարզապես հայ-թուրքական արձանագրությունները և այն շրջափուլը, որի այսպես ասած իրեղեն ապացույցը կամ խորհրդանիշն են դրանք, որևէ սկզբունքային կապ չեն ունեցել հայ-թուրքական հարաբերության կարգավորման հետ: Այդ արձանագրությունները այլ բան չէին, քան 20-րդ դարասկզբի ռուս-թուրքական պայմանագրերի վերհաստատում և «արդիականացում», ըստ այդմ դրանք ռուս-թուրքական հարաբերության կարգավորման կամ «վերալիցքավորման» գործընթաց էին, ոչ թե հայ-թուրքական հարաբերության: Ներկայումս աշխարհում և տարածաշրջանում բոլորովին այլ իրավիճակ է, որտեղ նվազագույնը Մինսկի խմբի համանախագահության երեք անդամ պետությունների մակարդակով ընդունվել է տարածաշրջանում նոր ստատուս-քվոն, այն պահելու անխուսափելիությունն ու փոխելու փորձերի վտանգավորությունն ամբողջ տարածաշրջանի համար:
Այդ հարցում շոշափելի դեր են խաղացել մի շարք գործոններ, այդ թվում և այն, որ Ադրբեջանն Ապրիլյան պատերազմում տապալել է ռուս-թուրքական «հույսերը»: Թե՛ Թուրքիայի, թե՛ Ռուսաստանի համար սակայն առկա է փոխադարձ պայմանավորվածություններից, այսպես ասած՝ պատմա-քաղաքական պայմանագրային դաշնակցությունից դուրս գալու խնդիր: Այդ խնդիրը առավել դյուրին լուծելի է Ռուսաստանի համար, և Հայաստան-ԵՄ շրջանակյին համաձայնագրի հարցում Կրեմլի լոյալությունը նաև այդ խնդրի լուծմանն ուղղված քայլերից մեկն է, թեև բարդությունը վկայում է նաև այն, որ մի ձեռքով տալով այդ իրողության համաձայնությունը, մյուս ձեռքով Ռուսաստանը հայերին մեղադրում է «դավաճանության» համար:
Անկասկած, չափազանց բարդ է 10 կամ նույնիսկ 100 օրում դուրս գալ հարյուրամյա ռեժիմից, այստեղ բազմաթիվ են ներքին ու արտաքին տարաբնույթ գործոնները, որոնք քաշում են հետ: Միևնույն ժամանակ, անկասկած է, ռուսական իշխանության նվազագույնը ենթագիտակցական շերտերում ձևավորվող համոզումը, որ այդ գործոնները քաշում են դեպի ճահիճ, հետ գնալը չի տանում այլ տեղ, դա ակնհայտ է: Ռուսական իշխանության մեջ ենթագիտակցական սինդրոմներն այդ հարցում նշմարվում են նաև հենց այսպես կոչված ռուս-թուրքական հաշտեցման գործընթացում, որը գործնականում ոչ մի կերպ չի ստանում այն ջերմությունը, որը կար մինչև ռուսական օդանավի խոցումը: Ավելին, այդ հաշտեցումը ներկվեց ռուս դեսպանի արյունով, որ թափվեց Անկարայում: Այդ իմաստով, Ռուսաստանին շատ թանկ նստեց «Թուրքիային ձեռք մեկնելը»: Այստեղ, իհարկե, ենթագիտակցական ազդակներից մինչև հստակ գիտակցության և ռազմավարության ձևավորման հասնելու հարցում ահռելի է Հայաստանի աշխատանքի և պահվածքի նշանակությունը: Այլ է Թուրքիայի վիճակը:
Անկարան ևս հստակ հասկանում է, որ գնացքը հեռանում է և մնալ ռուս-թուրքական հարյուրամյա ռեժիմում, նշանակում է խեղդվել ճահճում: Սակայն Անկարան այստեղ ավելի բարդ վիճակում է, քանի որ առանց Հայաստանի դրանից դուրս գալ հնարավոր չէ, և եթե Ռուսաստանը, չնայած մինչ Ապրիլյան պատերազմը դե ֆակտո հակահայկական քաղաքականության պարագայում դե յուրե այդուհանդերձ ունի դաշնակցային և բարեկամական հարաբերություն, որը կարող է օգտագործել, որի վրա կարող է թեկուզ դանդաղ, թեկուզ երերուն կառուցել ռուս-թուրքական արդեն ճահճի վերածված ռեժիմից դուրս գալը, ապա Անկարայի դեպքում չկա այդ դե յուրե հարաբերությունը և Թուրքիային հարկ է սկսել նախ դրանից: Մինչդեռ չկա այսպես ասած «բռնվելու» տեղ, և Հայաստանի մեկուսացման մասին Էրդողանը հայտարարում է ավելի շատ թերևս Թուրքիայի մեկուսացումը ծածկելու նպատակով: Այդ մեկուսացումից խուսափելու՝ Անկարային գործնականում մնում է ավելի ու ավելի նեղ ճանապարհ, դեպի Հայաստան բերող, որը սակայն մեծ հավանականությամբ ամեն կերպ կփակի հենց Մոսկվան: Եթե Մոսկվան հայ-թուրքական հարցում հարաբերությունը «փակ» պահելու դաշնակից էր Անկարայի համար, ապա այժմ այդ հարցում Մոսկվան մրցակից է:
