Հայաստանում սոցիալական ցուցանիշներն ուսումնասիրելիս տպավորություն է ստեղծվում, որ մեր երկիրը խարխափում է խոր թշվառության մեջ: Անգամ պաշտոնական տվյալների համաձայն, որոնք վիճակագիրների կողմից հնարավորինս դրական լույսի ներքո են ներկայացվում, միևնույն է, վիճակը շատ ողբերգական է: Դա է ապացուցում հատկապես Ազգային վիճակագրական ծառայության հրապարակած այն ցուցանիշը, ըստ որի՝ 2016թ. յուրաքանչյուր ամիս ՀՀ բնակչության մեկ շնչին ընկնող ամսական եկամուտը կազմել է 56.544 դրամ կամ հարյուր եվրո: Այսինքն՝ տարվա կտրվածքով կազմում է 1200 եվրո:
Այս ցուցանիշը շատ ցայտուն է հատկապես եվրոպական երկրների հետ այն համեմատության արդյունքում, երբ այնտեղ ամսական կտրվածքով 1200 եվրո ստանալը համարվում է ցածր վարձատրություն: Ընդ որում՝ հետաքրքիր պատահականությամբ այնպես է ստացվել, որ այդ թիվը գրեթե համընկնում է մեր երկրում սահմանված նվազագույն աշխատավարձի չափին՝ 55.000 դրամին: Դեռ մի 1500 դրամով էլ ավելի է ներկայացվել՝ տպավորություն ստեղծելով, թե մեր քաղաքացիները նվազագույն գումարի հույսին չեն:
Մեր ազգաբնակչության աղքատության մակարդակն ապացուցող ԱՎԾ-ն ևս մի հետաքրքիր ցուցանիշ է հրապարակել, որի դեպքում մոտավոր կերպով հասկանալի է դառնում, թե 2017թ. որքան է կազմելու մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը: Առաջին եռամսյակում այն 325.727 դրամ է կազմել, երկրորդ եռամսյակում՝ 404.302 դրամ: Այսինքն՝ այս տարվա առաջին կիսամյակում մեր յուրաքանչյուր քաղաքացու հաշվով ծախսը կազմել է 730 հազար դրամ՝ 1500 դոլար կամ 1300 եվրո, ինչը գրեթե համընկնում է վերը նշված միջին ամսական եկամուտի չափին: Տարվա կտրվածքով այս թիվը կկրկնապատկվի, գուցե մի փոքր էլ ավելի կկազմի՝ հասնելով 3500 դոլարի:
Մենք կենտրոնանալով հենց այս ցուցանիշի վրա՝ կարող ենք համեմատություն ներկայացնել մի շարք երկրների նույն տվյալները հասկանալու համար, թե Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վիճակն ինչ մակարդակի վրա է գտնվում: Այդպիսով՝ մեկ շնչի հասնող ՀՆԱ-ի ցուցանիշով առաջատար եռյակում են Կատարը, Լյուքսեմբուրգն ու Սինգապուրը: Կատարում այդ ցուցանիշն անցնում է 100 հազար դոլարը, մյուս երկու երկրներում մոտենում են այդ թվին: Իհարկե, մենք չենք համեմատվի այս երեքի հետ և կփորձենք մեր ոտքը մեր վերմակի չափ պարզել՝ ԵԱՏՄ շրջանակներում: Այդ համեմատության մեջ անցած տարի Ռուսաստանում 1 շնչին հասնող ՀՆԱ-ն եղել է մոտ 7800 դոլար, Ղազախստանում՝ 6400, Բելառուսում՝ մոտ 4900: Այդ շարքում միայն Ղրղըզստանն է, որտեղ ացելի ցածր՝ մոտ 1000 դոլար ցուցանիշ է գրանցվել: Եվ ընդհանրապես շատ մտահոգիչ է ծանոթանալ այն երկրների ցանկին, որոնք իրենց այդ ցուցանիշներով ՀՀ-ի հետ գրեթե նույն մակարդակին են կամ ավելի ցածր` Գանա, Եմեն, Զամբիա, Կամերուն և այլն: Նշենք, որ 1 շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի ցուցանիշն ըստ էության ցույց է տալիս տվյալ երկրի զարգացման եւ բարեկեցության աստիճանը: Անդրադառնալով այս ցուցանիշներին՝ «Ծառուկյան» խմբակցության պատգամավոր Սերգեյ Բագրատյանը մեզ հետ զրույցում հիշեցրեց, որ կառավարությունն այս տարվա համար ակնկալում է մեկ շնչին ընկնող 3700 դոլարի ՀՆԱ, 2018թ. համար՝ արդեն 3995 դոլար: «Եթե մենք այդ աճը ապահովենք, դա կարող է նորմալ ցուցանիշ համարվել ՀՀ նման երկրի համար: Բայց նախ մենք պետք է կարողանանք այս տարվա բյուջեն կատարել, քանի որ լուրջ խնդիր կա, որ դա կապահովվի: Երկրորդը՝ հաջորդ տարվա աճը ես ռիսկային եմ համարում և վստահ չեմ, որ կմոտենանք այդ թվին, քանի որ այն աճերը, որ փորձում են ներկայացնել, լուրջ չեմ համարում: Օրինակ, գյուղատնտեսությունը հոկտեմբերին 35 տոկոս աճ է ունեցել: Սա թվերի մանիպուլյացիաների տենդենց եմ համարում, այդ ինչ հաշվարկ են արել, որ նման աճ են ստացել: Վերցնում են այն ոլորտը, որն ամենաանվերահսկելին է, ամենաանհաշվելին ու նման աճ են ցույց տալիս, այն դեպքում, երբ օգոստոս-սեպտեմբերին այնտեղ կտրուկ անկում կար: Ընդ որում՝ անցած տարվա հոկտեմբերին էլ գրեթե նույն վիճակն էր: Այսինքն՝ տարվա վերջին, երբ այդ թվերը սկսում են իրենց դուր չգալ, սկսում են նման մանիպուլյացիաների գնալ:
– Բայց 2018թ. բյուջեի նախագծի քննարկումների ժամանակ թե՛ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը, թե՛ այլ պաշտոնյաներ հայտարարեցին, որ փորձում են վիճակագրությունը ճշտել՝ ակնարկելով, որ նախկինում այն ուռճացվել է: Եվ խոսքը վերաբերում էր հատկապես գյուղատնտեսության ոլորտին:
– Նախ ասում են, որ մտնում են իրական դաշտ՝ մտածելով, որ հնարավորությունները բավարար են, կկարողանան իրենց տոկոսներն ապահովել, հենց փորձում են մոտենալ իրականությանը, ընդհանուր աճից ընկնում են: Հետո ասում են, ինչ անենք, խայտառակ կլինենք, ինչ պատասխան ենք տալու՝ բերեք գրենք 35 տոկոս: 35 էլ չեն գրում, 34․7 տոկոս են գրում, իբր թե ճշգրիտ թվեր են հաշվել: Սա լուրջ չէ, մանիպուլյացիա է:
– Մեր երկրում թեկուզ մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ-ի նշված ցուցանիշներն արդյո՞ք արտահայտում են բնակչության լայն շրջանակների կենսամակարդակը: Չէ որ ՀՀ-ում 30 տոկոս աղքատություն կա: Եվ այդ թեկուց ցածր՝ 3500-4000 դոլարի հասնող ՀՆԱ-ն արդյո՞ք մի խումբ հարուստների միջոցով չի ձևավորվում:
– Միանշանակ այդպես է: Դա հո համամասնորեն բաշխված չէ բոլորի վրա, որ յուրաքանչյուր քաղաքացի ամեն տարի մոտ 4000 դոլարի արդյունք է արտադրում: Մեր երկրում հարուստների 10 տոկոսն իր ձեռքում է պահում ազգային հարստության 70 տոկոսը: Իսկ եթե այն 30 տոկոսը բաժանենք բնակչության 90 տոկոսի վրա, առավելագույնը 1000 դոլար կստանանք: Եթե հավասարաչափ բաշխված լիներ, մենք կունենային երջանիկ հասարակություն:
– Մեր իշխանություններին չի՞ հաջողվում նման պայմաններ ստեղծել, թե՞ դա ունենալու քաղաքական կամք կամ ցանկություն չկա:
– Մենք մեր տնտեսությունը վատ ենք կազմակերպում, երկար ժամանակ տրամաբանությունն այնպիսին էր, որ պատերազմի մեջ ենք և պետք է ամեն ինչ ուղղենք գլխավոր խնդրի լուծմանը, և շատ թերություններ անտեսում էինք: Բայց երբ հեռվից ենք նայում, տեսնում ենք, որ ունեցել ենք կորցրած հնարավորությունների լուրջ տարիներ: Երբ տնտեսական աճ ենք ունեցել, այդ աճը սկսվել է կառուցվածքային փոփոխությունների ենթարկվել՝ մոնոպոլիզացվել: Այն ոլորտները, որտեղ աշխուժություն է եղել, անմիջապես փորձել են պոկել ժողովրդից, մասնավորեցնել կոնկրետ կլանային խմբի շահերի համար: Այն բարեկեցությունը, որը պետք է հասանելի լիներ բնակչությանը, դարձրել են 10-20 ընտանիքի բարեկեցության աղբյուրը: Եվ այսօր մենք այլևս 10 մրցակցային ոլորտ չունենք:
