«Ծառուկյան» դաշինքը դեռ չի շտապում 2018թ. բյուջեի համար առաջարկություններ ներկայացնել: ԱԺ փոխնախագահ Միքայել Մելքումյանի փոխանցմամբ՝ դա կանեն նախագիծն արդեն լիագումար նիստում քննարկելու ժամանակ, որ հասկանան, թե, օրինակ, առողջապահության կամ կրթության ոլորտների ծախսերը կրճատելով՝ կառավարությունը փոխարենն ինչ է առաջարկելու: Բյուջեի նախագծի ու դրա ընձեռած տնտեսական հնարավորությունների վերաբերյալ մենք զրուցեցինք Մ. Մելքումյանի հետ:
– Պարոն Մելքումյան, ոչ թե այս կամ այն դպրոցը, ջրագիծը վերանորոգելու մասին, այլ գլոբալ առումով ինչ առաջարկություններ ոււնեք 2018թ. բյուջեի համար:
– Ես երբեք չեմ սահմանափակվել լոկալ առաջարկություններով, իսկ այս բյուջեի հիմնական խնդիրն այն է, որ այնտեղ հակասության մեջ են մտել սոցիալական խնդիրների լուծումն ու կապիտալ ծախսերի դրույթը: Կարծում եմ, որ մեկը մյուսին պետք չէր հակադրել: Երկրորդը, այն խնդիրները, որ քաղաքական մեծամասնությունը դրել էր 2012-2017թթ. հնգամյա, այնուհետև եռամյա ծրագրերում, փաստորեն, իրականացնելու հիմք չեն հանդիսացել 2018թ. բյուջեի համար: Դրա գրավականներից մեկն էլ այն է, որ աշխատավարձերն ու թոշակները դեռ երեք տարի էլ չեն բարձրանա: Մյուս հանգամանքն այն է, որ տնտեսական աճի որակը բավարար չէ երկրում բեկում մտցնելու համար, տնտեսության իրական հատվածի երկու՝ շինարարության, գյուղատնտեսության ոլորտներում անկում ունենք: Արդյունաբերության ոլորտի աճն էլ պայմանավորված չէ բարձր տեխնոլոգիական ոլորտների աճով: Աճել է սննդի, խմիչքի, թանկարժեք քարերի և հանքագործական արտադրությունը: Եվ պղնձի միջազգային գները կարող են իջնել, և մեր տնտեսությունը աճ չունենա: Մենք լուրջ խնդիրներ ունենք, նաև այն առումով, որ տնտեսության կառուցվածքային փոփոխությունները բարենպաստ ռեժիմով չեն ընթանում:
Չեն բարելավվել մրցակցային միջավայրն ու հարաբերությունները, դրա վառ գնահատականներից մեկն էլ duing bussines-ում մեր հետ ընկնելն է, թեև բացատրում են, որ ոչ թե մենք ենք հետ գնացել, այլ մյուսներն են առաջ գնացել: Բայց դա ավելի վատ է, քանի որ եթե այլ երկրներ արմատական փոփոխություններ են իրականացրել, մենք՝ ոչ: Հակամենաշնորհային և մրցակցային քաղաքականությունը անհրաժեշտ մակարդակ չի ապահովոււմ, կան բազմահազար ապրանքատեսակներ, որոնք ներկրվում են մի քանի տնտեսվարողների կողմից: Մենք ռեալ հակադեմպինգային օրենսդրություն չունենք, որ երբ մեկը շուկա է մտնում, հիմնական ներկրողները չկարողանան գին գցելով, նրան դուրս մղել: Պետական համակարգում 5-6 հազար մարդ ես կրճատում, ու նրանք համալրելու են գործազուրկների բանակը: Հարկային վարչարարության մասին ենք խոսում, բայց մենք տեսնում ենք, որ այն ուղեկցվում է այնպիսի մեթոդներով, որն առևտրի ոլորտում աշխատատեղերի փակման է տանում: Խնդիրները շատ են:
– Փաստորեն եկող տարվա բյուջեն ու վարվող քաղաքականությունը ռեալ զարգացումների հիմքեր չի տալիս:
– Անցած մի քանի տարիների որևէ բյուջե ռեալ զարգացումների հիմքեր չի տվել: 2012-2013թթ սկսած, հանրապետությունում իրերի վիճակը չի փոխվել: Գործազրկության մակարդակը իջնելու փոխարեն՝ աճում է, պաշտոնապես մոտ 20 տոկոս, աղքատությունը չի նվազում, արտագաղթը չի կանգնում: Պետք էր իրականացնել անհետաձգելի միջոցառումներ, որ վստահության դիֆիցիտն ու բացասական շարժերը կանգնեցնեին: Այս բյուջեն դա չի կարող անել: Խոսում ենք կապիտալ ծախսերն ավելացնելու մասին, բայց կա՞ն այդ ծախսերն անելու թափանցիկ խողովակներ: Իհարկե չկան: Մենք գումար ավելացնենք այդ ծախսերում ու վերջում պարզվի, որ դրանք անարդյունավետ են եղել: Ես կողմ եմ կապիտալ ծախսերին, բայց եթե դու ստերիլ մեխանիզմներ չունես, այդ ծախսերն անարդյունավետ են լինելոււ:
– Ի՞նչ պետք է արվի, ի՞նչ առաջարկություն ունեք:
– Հակակշիռների մեխանիզմ պետք է ստեղծվի: Երկար ժամանակ է, որ խոսում ենք այդ մասին: Որոշ վերահսկողական լծակներ պետք է հասարակական կազմակերպություններին ու ընդդիմությանը տրվի, այլ մեխանիզմներ ստեղծեն: Դատական համակարգը պետք է արդար գործի: Ի դեպ, ՀՀ-ԵՄ նոր ստորագրվելիք համաձայնագրի տնտեսական բլոկի ամենալուրջ դրույթներից մեկը պետական ֆինանսական համակարրգի ներքին իրական աուդիտի իրականացումն է, որ բյուջետային ծախսերը թափանցիկ աուդիտի ենթարկվեն: Դրա համար ասում է, որ պետք է Հաշվեքննիչ պալատն ու ԿԲ-ն անկախ լինեն, որ այդ մարմինները կախված չլինեն կառավարությունից:
– Թե՛ ԿԲ-ի, թե՛ Հաշվեքննիչ պալատի մասին նոր օրենքների նախագծերն ԱԺ-ում են, դրանք չե՞ն տալիս այդ անկախության հիմքերը:
– Հայաստանում այնպես է դասավորվել իրավական միջավայրը, որ օրենսդրությունն ու պրակտիկան բոլորովին տարբեր բաներ են: Կարող ենք շատ լավ բաներ գրել, բայց կյանքում դրանք չաշխատեն:
– Բյուջեի ծախսերի վերահսկողական լծակներից մեկն էլ Վերահսկիչ պալատն էր, որի նախկին նախագահ Իշխան Զաքարյանը հայտարարել էր, որ պետական ծախսերի մոտ 70 տոկոսը կոռուպցիոն ռիսկի տակ է: Փաստորեն ԵՄ-ն էլ է նման վիճակ տեսնում:
– Հիմա շարժվում ենք առաջ, և Աստված տա, որ այդ բոլոր մեխանիզմները ճիշտ աշխատեն: Եթե կապիտալ ծախսերը բյուջեի միջոցներով են կատարվում, ուրեմն դրանց պետք է ուղեկից լինի ռեալ հաշվեքննությունը: Դատական համակարգի խնդիրները պետք է լուծվեն:
– Պարոն Մելքումյան, ամիսներ շարունակ 6 տոկոսից բարձր աճ ունենալու պարագայում կառավարությունն ինչո՞ւ է տարեկան կտրվածքով 4․3 տոկոս աճ կանխատեսում: Չկա՞ տարին գոնե 5 տոկոսով փակելու նախադրյալներ:
– Կառավարությունն ինքը գիտի իր միջոցառումների էֆեկտիվությունը: Կա նաև սեզոնայնության գործոնը, գյուղատնտեսության և շինարարության համար ձմեռային ամիսները լավ չեն: Վճարունակ պահանջարկի խնդիր կա: Աճի գաղափարն ընդամենը միտված էր հարկային մուտքերն ապահովելուն, բայց ինչ արեցին՝ առաջին անհրաժեշտության ապրանքները տարան գնաճի: Դա նշանակում է, որ աճի որակը լավը չէ, և փորձում են բյուջեն լցնել նաև գնաճի հաշվին: Դրա համար էլ հիմա արժեզրկում կգնա:
– Կարծում եք՝ մսի, կարագի, կաթնամթերքի գների աճը միտումնավո՞ր էր:
– Կարող է և՛ միտումնավոր, և՛ օբյեկտիվ հիմքեր լինել, բայց ինչո՞ւ այդ գնաճը համընկավ այս սեզոնին: Չէ որ հունվար-օգոստոս ամիսներին հավաքել ենք 92-95 մլրդ դրամ եկամուտ, և եթե կատարենք ծրագրային առաջադրանքը, վերջին ամիսներին պետք է 103-104 մլրդ դրամ հավաքենք: Իսկ ամեն 1-2 մլրդ ավելի հավաքելը լուրջ խնդիր է: Բայց գլոբալ առումով, եթե մենք չենք կարողանում թեկուզ չնչին չափով թոշակ կամ աշխատավարձ բարձրացնել, նշանակում է՝ լուրջ խնդիր ունենք: Բացի այդ, ինչպես վերը նշեցի, լայն սպառման ապրանքների մեծ մասը կենտրոնացված է մի քանի հոգու մոտ, դրանց իրացումից նրանց մոտ հսկայական գումարներ են կուտակվում: Իսկ այդ գումարները ներդնելու դաշտ ՀՀ-ում այսօր չկա, դրա համար էլ դրանք դուրս են հոսում: Իսկ եթե դուրս են հոսում, ուրեմն ռեալ աճի մասին խոսք լինել չի կարող:
