Ֆինանսների նախարար Վարդան Արամյանը իր վերջին հայտարարություններում նշել էր, որ կառավարությունը ցանկանում է ներքին պարտքի ընդլայնման քաղաքականություն վարել: Եվ իսկապես ներքին պարտքը հիմա գնալով՝ ավելանում է: Ավելին՝ ներքին պարտքի հաշվին մեր բյուջեի դեֆիցիտն է ֆինանսավորվում: Տնտեսագետ Վիլեն Խաչատրյանը հիշեցնում է հուլիս ամսվա տվյալները, երբ 60 մլրդ դրամը բանկերն են ֆինանսավորել: Դա տեղի է ունենում ֆինանսների նախարարության կողմից պետական պարտատոմսեր թողարկելու և տեղաբաշխելու միջոցով, որոնց հիմնական գնորդները մեր բանկերն են: Բանկերը դրանք գնում են, այնուհետև ետ վաճառում պետությանը՝ տոկոսադրույքի տեսքով բյուջեից կլորիկ գումար ստանալով:
Պետական պարտատոմսեր կարող են գնել նաև մեր քաղաքացիները, բայց նրանք այդ մասին քիչ են իրազեկված: «Ժողովրդին դրանից բաժին չի հասնում, քանի որ ժողովուրդն էլ բանկերում է ավանդ դնում: Բայց բանկերն էլ ժողովրդի դրած ավանդների վրա գումար են աշխատում, քանի որ ժողովուրդն այնքան ֆինանսական գրագիտություն չունի, որ անմիջապես պարտատոմս գնի»,- ասում է Վ. Խաչատրյանը:
Ներկայացնում ենք Վ. Խաչատրյանի հետ մեր զրույցն ամբողջությամբ:
– Ամեն դեպքում ներքին պարտքի ընդլայնումը կարո՞ղ է տնտեսական որոշակի ակտիվություն առաջացնել, թեկուզ և բանկերի միջոցով:
– Ո՛չ, դա շրջապտույտ է, ժողովուրդը տալիս է բանկին, բանկը տալիս է պետությանը: Բանկը պետք է տնտեսությանը տա և ոչ թե պետությանը ու պետության հաշվին փող աշխատի: Բանկի գործառույթը տնտեսություն ֆինանսավորելն է և ոչ թե պետությանը: Եթե ժողովուրդը պետական պարտատոմս գներ, ավելի բարձր եկամտաբերություն կունենար, և ժողովրդի բարեկեցությունը կբարձրանար, ոչ թե բանկերինը: Պետությունը խնդիր ունի և մարդկանցից ու բանկերից փող է հավաքում, որ այդ խնդիրները լուծի՝ թոշակ, նպաստ, աշխատավարձ տա, դեֆիցիտ փակի:
– Իսկ ձեր կարծիքով՝ այս տարի դեֆիցիտի՝ բյուջեով սահմանված չափը կավելացնե՞ն, ինչպես արեցին անցած տարի:
– Սովորաբար վերջին տարիներին նշված ցուցանիշներից շեղում են տալիս: Ասում են՝ տնտեսական աճ ենք ապահովելու, բայց ինձ մոտ հարց է առաջանում՝ բայց չէ՞ որ բյուջեի ուղերձում դրված է պետական պարտքի այլ ցուցանիշ, մինչդեռ վերջում այն գերազանցվում է: Աճ ավելի շատ են ապահովում, բայց դա չի օգնում, որ պարտք չվերցնեն, աճ ավելի շատ են ապահովում, բայց չեն կարողանում հարկային եկամուտներն ավելացնել:
– Դա ի՞նչ է նշանակում:
– Դա մի քանի բան է նշանակում՝ կամ աճն է ոչ ֆիկտիվ, այդ աճը չի նպաստել հարկային եկամուտների հավաքագրմանը, որովհետև դրա հետ մեկտեղ, ում ինչ արտոնություն ասես տվել են: Դա կարող է ազդել, որ աճը բյուջեի վրա չերևա: Երկրորդ՝ միգուցե նշանակում է աճել է, բայց այդ գումարը գնացել է ստվեր և նորից բյուջե չի հասել: Եվ ի վերջո՝ դա կարող է իրական աճ չլինել: Այսինքն՝ ինչ-որ մի տեղ հակասություն կա, թե դրանցից որն է իրականը, դժվար է գտնել:
– Դուք վերջին շրջանում պնդում եք, որ պարտքի շեմի փոփոխության անհրաժեշտություն կա, բայց Վ. Արամյանը համոզում է, որ մեր պարտքը ՀՆԱ-ի 60 տոկոսը չի հատի, և պարտքի ցածր շեմ ունենք:
– Դա ցածր կարող է համարվել այն երկրի համար, որն իր պարտքը կարող է հեշտ սպասարկել՝ առանց ժողովրդին վնաս տալու: Իսկ մեր պարտքի սպասարկումը միայն 1,5 տոկոս տնտեսական աճ է: Մայր գումարն էլ հետը՝ 3 տոկոս: Այսինքն՝ մենք տարեկան 3 տոկոս աճը նվիրում ենք մեր պարտքի սպասարկմանը: Այսինքն՝ եթե մենք այդ պարտքը չէինք ունենում, առնվազն 3 տոկոս տնտեսական աճ ունենում էինք:
– Վ. Արամյանը միաժամանակ բացահայտ խոստովանեց, որ վերջին տարիներին պարտքը օգտագործել են ընթացիկ ծախսերի՝ աշխատավարձ, թոշակ, նպաստ վճարելու համար:
– Դա արդեն խոսում է այն մասին, որ այդ պարտքը կապիտալի, ենթակառուցվածքի չի վերածվում, իսկ դա նշանակում է, որ իրենք պարտքը փակելու հիմքերը չեն ստեղծել: Դա նույնն է, որ բիզնես-վարկ վերցնես, բայց սառնարան գնես կամ խնջույք կազմակերպես:
– Այդ դեպքում նույն միջազգային կառույցները, որոնք մեզ պարտք են տալիս և պարտքի ավելացման համար մտահոգություն հայտնում, ինչո՞ւ են թույլ տալիս այդ գումարը ընթացիկ ծախսերի համար օգտագործել:
– Դա ֆիկցիա է, որ մտահոգություն են արտահայտում: Իրականությունն այն է, որ կուզենան ընկնի իրենց ազդեցության տակ, որովհետև նման երկրին ճնշելն ավելի հեշտ է: Ավելի հեշտ է թելադրել տարբեր օրենքների ընդունում և տարբեր վարքագծի դրսևորում: Թեև դա արդեն դավադրության տեսության ոլորտից է:
– Մեր կառավարությունը հիմա պայքար է մղում պարտքը ՀՆԱ-ի 60 տոկոսից գոնե մի երկու տոկոս ցածր պահելու համար, նման պայմաններում միջազգային կառույցները կշարունակե՞ն մեր երկրին վարկ տալ:
– Կտան, ինչու չեն տա: Շատ երկրներ ՀՆԱ-ի 100 տոկոսի չափով պարտք ունեն, դրա համար է մեր կառավարությունն ասում, թե մեր պարտքը ցածր է: Կտան այնքան, որ գա մի իրավիճակ, երբ այլևս չկարողանանք սպասարկել: Հետո կսկսեն տարբեր ենթակառուցվածքները ձեռքիցդ ձրի վերցնել, տարբեր հարցեր պարտադրել:
– Ներքին պարտքի ընդլայնման ցանկությունը կառավարության մոտ նման մտահոգությունների՞ց է առաջացել:
– Ներքին պարտքը կընդլայնեն-կընդլայնեն, վերջում մի սուպերինֆլյացիա կարող է անեն: Փող տպեն և ներքին պարտքը փակեն: Այդ ժամանակ փողը արժեզրկվի: Դա ներքին պարտքային դեֆոլտն է, որը պետք չէ բացառել: Բայց Վ. Արամյանը դա բացառել է ու ասել, որ աշխարհում նման բան չի եղել: Ես էլ կարող եմ միայն Արգենտինայի փորձը հիշեցնել, որտեղ մի քանի անգամ նման իրավիճակ է ստեղծվել:
