«Առաջին լրատվականի» զրուցակիցն է քաղաքագետ Միքայել Զոլյանը։
– Ի՞նչ կարծիք ունեք «Ելք» դաշինքի՝ ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու գործընթաց սկսելու նախաձեռնության մասին։ Արդյոք հնարավո՞ր է այնպես անել, որ սա չմնա զուտ խորհրդարանի ներսում քննարկված ու հավանաբար նաև մերժված նախաձեռնություն, այլ ավելի լայն շրջանակներ ընդգրկի։
– Ես չեմ կարծում, թե այս նախաձեռնությունը երբևէ իրական շանսեր ունեցել է։ Սա «Ելքի» կողմից զուտ քաղաքական քայլ է, հավանաբար՝ համաձայնեցված նաև իշխանությունների հետ։ «Ելքի» տեսակետից՝ սա նպատակ է հետապնդում դիրքավորվել որպես արևմտամետ ուժ։ Ընտրողների, քաղաքական էլիտայի այն հատվածը, որն իրեն արևմտամետ է համարում, կտա իր աջակցությունը «Ելքին»։
Նաև՝ երբ տարիներ հետո աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ տեղի ունենան, այդ ժամանակ «Ելքը»՝ որպես արևմտամետ ուժ, կդառնա իշխանության հավակնորդ։ Պարզ է, որ իրատեսական չէ մոտակա տարիներին խոսել ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու մասին, որովհետև դրա համար առնվազն պետք է Ռուսաստանում լինի հեղափոխություն կամ զգալի աշխարհաքաղաքական փոփոխություն։ Իշխանության տեսակետից՝ սա ձեռտու է, քանի որ դրա շնորհիվ իշխանությունը հնարավորություն է ստանում Մոսկվային ասել՝ տեսեք, մեզ մոտ այսպիսի տրամադրություններ կան, և միայն մենք կարող ենք ապահովել, որ Հայաստանը մնա ռուսամետ դիրքերում։ Իհարկե, այստեղ նաև օգտակար դրույթներ կան. դրա շնորհիվ գուցե Մոսկվայում հասկանան, որ Հայաստանում ԵԱՏՄ-ից դժգոհություն կա, և փորձեն որոշ հարցերում ընդառաջ գնալ մեզ։ Օրինակ՝ Ղարաբաղի հարցում՝ Ադրբեջանին զենք վաճառելու հետ կապված, կամ գուցե Եվրամիության հետ պայմանագրի ստորագրմանը չեն խոչընդոտի, իսկ եթե փորձեն խոչընդոտել, ապա ԵԱՏՄ-ի հետ կապված բացասական վերաբերմունքը կուժեղանա։
– Կարծում եք՝ հասարակության տրամադրությունները կփոխվե՞ն այս նախաձեռնության շնորհիվ։ Ճիշտ է ՝ ԵԱՏՄ-ն տնտեսական կառույց է, բայց ընդհանուր դժգոհություն կա Ռուսաստանի վարած քաղաքականությունից։ Գուցե հակառուսական տրամադրությունները սրա շնորհիվ ուժեղանա՞ն։
– Չգիտեմ՝ արդյոք այդ նախաձեռնությունը կհանգեցնի՞ հասարակական տրամադրությունների փոփոխության։ Ավելի շուտ՝ հակառակը. հասարակական տրամադրությունների որոշակի փոփոխություն կա, և այդ պատճառով այս նախաձեռնությունը հիմա առաջ քաշվեց։ 1-2 տարի առաջ նույնիսկ արևմտամետ համարվող քաղաքական գործիչներն այսպիսի նախաձեռնություններով հանդես չէին գալիս, որովհետև Եվրասիական տնտեսական միության հետ կապված մեծ հույսեր կային, իհարկե՝ ոչ թե էլիտայի, այլ բնակչության շրջանում, առ այն, որ դա տնտեսական աճի կբերի։ Այսօր այդ հույսերի մեծ մասն ամեն դեպքում չի իրականացել։ Ճիշտ է, վիճակն ավելի վատ չի դարձել, բայց չի էլ լավացել։ Այն ոգևորությունը, որ կար Եվրասիական տնտեսական միության նկատմամբ, այլևս չկա։ Այդ պատճառով այն հատվածի ձայնը, որն ի սկզբանե դեմ էր ԵԱՏՄ-ին, այսօր ավելի լսելի է դարձել։
-Իսկ հասարակությունը, ձեր կարծիքով, այս անգամ կընդվզի՞, եթե իշխանությունները նորից որոշեն չստորագրել Եվրամիության հետ նոր համաձայնագիրը։
– Ցավոք, այդ պայմանագրի մասին Հայաստանի հասարակության 90 տոկոսն առհասարակ տեղակ չէ։ Պայմանագրից տեղյակ են միայն վերլուծաբանները, ՀԿ-ների ներակայացուցիչները, լրագրողները, բայց հասարակության լայն շրջանակներ կա՛մ տեղյակ չեն, կա՛մ շատ մոտավոր պատկերացում ունեն։ Այնպես որ, եթե վաղը որոշվի, որ չի ստորագրվի՝ ոչ ոք չի էլ նկատի։
– Իսկ քաղաքական դաշտում այս տարիների ընթացքում փոփոխություն նկատե՞լ եք։ Մենք հիշում ենք, որ սեպտեմբերի 3-ի որոշման դեմ սակավաթիվ մարդիկ ընդվզեցին, այս անգամ քաղաքական դաշտը պահանջատեր կլինի՞, որ փաստաթուղթն անպայման ստորագրվի։
– Եթե եղել է, ապա այն ուղղությամբ, որ քաղաքական դաշտն ավելի վերահսկելի է իշխանությունների կողմից։ Այսինքն՝ եթե այն ժամանակ տեսական հնարավորություն կար, ընդդիմություն կար, որը կարող էր դեմ հանդես գալ, հիմա այդ հնարավորությունն էլ չկա՝ դաշտը վերհսկելի է։ Եթե անգամ լինեն բողոքներ, ապա դրանք իշխանությունների կողմից թույլատրված բողոքներ կլինեն։
–Այս պահի դրությամբ՝ ինչպե՞ս եք գնահատում փաստաթղթի ստորագրման հավանականությունը։ Կա տեսակետ, որ այս փաստաթուղթը այն կարևորությունը չունի, որ Մոսկվան խոչընդոտի ստորագրմանը։ Բայց կան նաև տեսակետներ, որ Ռուսաստան-Արևմուտք հարաբերությունների լարվածության ֆոնին կարող է և խնդիրներ առաջանան։
– Ճիշտ եք ասում, հիմնականում դա կախված է ոչ թե Հայաստանից, այլ թե տվյալ պահին ինչպիսի հարաբերություններ կլինեն Արևմուտքի և Ռուաստանի կամ ավելի կոնկրետ Ռուսաստանի և Եվրոպայի միջև։ Մի փոքր հույս կա, որովհետև՝այո՛, Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների հարաբերությունները սրվել են, բայց Ռուսաստանը հույս ունի, որ Եվրոպայի հետ կարելի է ինչ-որ ընդհանուր լեզու գտնել։ Վերջերս, օրինակ, Ռուսաստանը հանդես եկավ Ուկրաինայում խաղաղապահներ տեղակայելու նախաձեռնությամբ, և կարծես ամերիկացիները դրան դեմ են, բայց եվրոպացիներն ավելի դրական են տրամադրված։ Կարծում եմ՝ Եվրոպայի և Ռուսաստանի հարաբերությունների ժամանակավոր ջերմացում է հնարավոր, և եթե այդ ֆոնը պահպանվի, ապա երևի Ռուսաստանը դեմ չի լինի, որ այդ պայմանագիրը ստորագվի։ Իսկապես, սա շատ ավելի պակաս հավակնոտ համաձայնագիր է, քան այն, ինչ պետք է ստորագրվեր 2013 թվականին, երկրորդ ՝ Ռուսաստանը գիտակցում է, որ Հայաստանը ոչ մի տեղ չի գնալու։ Ի տարբերություն 2013-ի, երբ կար Ռուսաստան-Եվրոպա շահերի բախում, ու դա իր լարվածության կիզակետում էր, հիմա հակառակը՝ Ռուսաստանը փորձում է հարթեցնել և կարգավորման տանել իրավիճակը։ Այդ պատճառով, կարծում եմ, բավականին բարձր շանսեր կան, որ փաստաթուղթը կստորագրվի։
– Մի կողմից՝ Հայաստանի իշխանություններն են ամենաբարձր մակարդակով հավաստիացնում, թե ոչ մի պատճառ չկա, որ այդ համաձայնագիրը չստորագրվի, մյուս կողմից էլ ԵՄ դեսպան Սվիտալսկին է ասում, թե «թուղթն ու թանաքը պատրաստել են, որ ստորագրվի»։ Տպավորություն չէ՞, թե կողմերն ուղղակի ապահովագրում են իրենց նմանատիպ հայտարարություններով, որ եթե վերջին պահին խնդիրներ առաջանան՝ մեղքը մեկը մյուսի վրա գցեն։
– Ամեն դեպքում պետք է ասեն, որ ամեն ինչ լավ է գնում, որ պատրստ են ստորագրել։ Ես այլ բան չէի էլ սպասում։
