«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է միջազգային հարաբերությունների փորձագետ, ՀՀ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախկին նախագահ Հովհաննես Իգիթյանը:
– Պարոն Իգիթյան, Ռուսաստանից վերջերս նորից բարձրացվեց ԵՏՄ-ում միասնական արժույթ ներդնելու հարցը: Ընդ որում, խոսում են ռուբլին միասնական դրամական շրջանառու միջոց դարձնելու մասին: Առաջիկա տարիներին որքանո՞վ է դա հավանական:
– 20-25 տարի առաջ, երբ ստեղծվեց ԱՊՀ-ն, խոսում էին ԽՍՀՄ ռուբլին որպես ընդհանուր արժույթ պահելու մասին: Այդ խոսակցությունները նման են դրան: Դա, իհարկե, անհնար է: Հատկապես այսօր: Ընդ որում ԱՊՀ-ն քաղաքական, տնտեսական, ֆինանսական առումով ավելի հզոր ու տրամաբանական կառույց էր, քանի որ այն ԽՍՀՄ-ի շարունակությունն էր, անդամ երկրները բնական ձևով շարունակում էին նախորդ կապերը: Իսկ ԵՏՄ-ն տնտեսական տեսանկյունից արհեստական կառույց է, իսկ նման պահանջները մի երկրի քաղաքական նկատառումներն են: Իսկ ԵՏՄ-ն տնտեսապես չկայացած կառույց է: Անգամ անդամ երկրների միջև առևտրաշրջանառությունն անհամեմատելի փոքր է, քան թե ԵՏՄ-ից դուրս այլ երկրի հետ:
– Բայց առևտրաշրջանառության ծավալը ՌԴ-ի հետ է մեծ:
– ՌԴ-ի հետ ՀՀ-ն մինչև ԵՏՄ-ն էլ ունեցել առևտրի մեծ ծավալ և կունենար, եթե ԵՏՄ-ն չստեղծվեր: Իսկ այդ ծավալը բնական չէր և պայմանավորված էր նաև այնպիսի ծրագրերով, ինչպիսիք էին «Գույք պարտքի դիմաց»-ը, քաղաքական նկատառումներով երկաթգիծը, էներգետիկ համակարգը, կապը սեփականացնելը: Օրինակ, ԵՏՄ անդամ Ղազախստանն ու Բելառուսն էլ մեծ առևտրաշրջանառություն չունեն: Իսկ եթե համեմատենք ԵՄ-ում եվրոյի ներդրման հետ, ապա այնտեղ խոր և երկար գործընթաց էր գնում, մինչ այդ ԵՄ անդամ երկրների առևտուրը բավականին մեծ էր, այնուամենայնիվ, եվրոն դժվարությամբ մտավ, ու դեռ ոչ բոլոր երկրներն են այն ընդունել: Իսկ ինչ վերաբերում է ռուսական ռուբլին ԵՏՄ միասնական արժույթ դարձնելուն, ապա դրանք ավելի շուտ քաղաքական հայտարարություններ են, քան թե իրատեսական նպատակներ, քանի որ դրա համար առանձնապես տնտեսական հիմք չկա:
– Որպեսզի ՌԴ-ում ՀՀ վարորդական իրավունքն ընդունելի լինի, այդ երկիրը պահանջեց ռուսերենին մեր երկրում պետական լեզվի կարգավիճակ տալ: Քաղաքական ի՞նչ զիջում էր թաքնված այս պահանջի հիմքում:
– Եթե ՌԴ-ն որպես առանձին երկիր ընդուներ օրենք, որով պահանջեր, որ իր տարածքում ցանկացած օտարերկրյա քաղաքացին ունենար ռուսական նմուշի վարորդական իրավունք, ինչ-որ կերպ կարելի էր հասկանալ: Եվ եթե հիշենք հայտարարությունների մակարդակը՝ ընդհուպ մինչև խորհրդարանի նախագահի պահանջը վերջնագրի տեսքով, ապա իմպերիան վերականգնելու ամբիցիաներ են իհայտ գալիս:
– Ձեր կարծիքով՝ ՌԴ-ն նորի՞ց կխոչընդոտի աշնանը սպասվելիք ԵՄ-ՀՀ նոր համաձայնագրի ստորագրմանը:
– Ամեն օր էլ կան այդ խոչընդոտները: ԵՏՄ-ի փաստաթղթերը շատ հաճախ խոչընդոտում են ՀՀ արտաքին առևտրի իրականացմանը: Դրանք չեն նպաստում անգամ ԵՏՄ-ի ներսում ֆինանսատնտեսական հարաբերությունների զարգացմանը: Այնպես որ չի բացառվում, եթե ՌԴ-ն ինչ-որ պահի ՀՀ-ի նկատմամբ նորից ճնշում գործադրի: Թեկուզ այն հանգամանքը, որ ՌԴ-ն շարունակում է զենք վաճառել Ադրբեջանին, դա էլ կարող է ճնշումներից մեկը լինել:
– Մեր ռազմավարական դաշնակից ՌԴ-ն մեզ հետ փակ սահմանի քաղաքականություն վարող և ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիային С-400 տիպի ժամանակակից գերհզոր զինատեսակ է վաճառում: Հայաստանը չպե՞տք է զգուշանա նման հարաբերություններից:
– Նախ պետք է դիտարկել ՌԴ-Թուրքիա վերջին 3-4 տարիների հարաբերությունների պատմությունը, թե ինչու նրանք թշնամացան, հետո բարեկամացան: Դա պայմանավորված է նրանով, որ այդ ամբողջ պատժամիջոցները, որոնք օգտագործվում են նրա հանդեպ Ուկրաինայի նկատմամբ ագրեսիա և անեքսիա օգտագործելու պատճառով, հանգեցրին նրան, որ աստիճանաբար դառնում է իզգոյ երկիր: Եվ այն հանգամանքը, որ Հայաստանը, Զիմբաբվեն ու Հյուսիսային Կորեան փորձում են պաշտպանել ՌԴ-ին ինչ-որ հարցերում, չի օգնում այդ երկրին իզգոյ չլինելու հարցում: Իսկ եթե հետևենք, թե տարածաշրջանում ինչ է անում Թուրքիան, Էրդողանի կոնֆլիկտը միջազգային հանրության՝ ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի ու հարևանների հետ մեկուսացնում են նաև Թուրքիային, ապա ակնհայտ կդառնա, որ երկու մեկուսացված երկրները փորձում են համագործակցել: ՌԴ-ն ուզում է օգտագործել այս իրավիճակն ու Թուրքիային մոտ բերել, որ տարածաշրջանում դաշնակից ունենա, քանի որ Սիրիան արդեն թույլ է, և հետո այլևս հուսալի չէ ՌԴ-ի համար: Իսկ մեզ համար վտանգավոր է ոչ միայն ռազմական տեսանկյունից հզոր և հզորացող Թուրքիայի նման հարևանը, այլ որ այդ երկիրը դադարում է քաղաքակիրթ լինելուց: Դա վերաբերում է նաև ՌԴ-ին: Դա ևս մի ապացույց է, որ ՀԱՊԿ-ն ու ՌԴ-ն՝ որպես ՀՀ անվտանգության երաշխիք, կարող են չգործել, եթե հանկարծ Թուրքիայից մեզ վտանգ սպառնա: ՌԴ-Թուրքիա հարաբերություններն ավելի բարեկամական են, քան թե ՌԴ-ՀՀ հարաբերությունները:
– Չինաստանը Հարավային Կովկասում ակտիվության քայլեր է անում: Դա ի՞նչ կարող է նշանակել ընդհանրապես տարածաշրջանի համար և մասնավորապես ՀՀ-ի համար:
– Չինաստանի վերջին ժամանակի զարգացումներն այդ երկրին դարձնում են միջազգային առանցքային խաղացող անկախ այն հանգամանքից, որ ցանկանում է տարածաշրջանում ընդլայնել իր ներկայությունն ու ՀՀ-ում մեծ դեսպանատուն կառուցել: Ես տեսնում եմ Չինաստանի աճող ազդեցությունը տարբեր տարածաշրջանում, այդ թվում և մեր տարածաշրջանում: Չինաստանը պարզապես մի երկիր է, որն իր քաղաքական հնարավորություններով ցանկանում է ազդել աշխարհի հիմնական երևույթների վրա: Թեկուզ այն հանգամանքը, որ Չինաստանը շարունակում է մնալ ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդի մշտական անդամ և գնալով ավելի ակտիվորեն է օգտագործում իր վետոյի իրավունքը, նշանակում է, որ այդ երկիրը ոչ միայն տնտեսական հրաշքի է ուզում հասնել, այլ ձգտում է քաղաքական ազդեցության:
– Եթե Չինաստանը կարողանա այս տարածաշրջանում ազդեցություն ձևավորել դրանից բխող բոլոր հետևանքներով, դա ՀՀ-ի համար ի՞նչ նշանակություն կունենա:
– Դժվար է ասել: Օրինակ՝ ՌԴ-ի ազդեցությունը որ ուժեղացել է, լա՞վ է, թե՞ վատ: Շատ հաճախ մեզնից է կախված, թե գերտերությունն ինչ ազդեցություն կունենա մեր երկրի վրա, ու ոչ թե նստել ու մտածել, թե երբ և ինչպես մի մեծ երկիր կգա տարածաշրջան և օգտագործելով պատմական բարեկամական կապերը՝ կգործի մեր օգտին: Դիվանագիտությունը, միջազգային քաղաքականությունը, նաև երկրի ներքին մոդելն անընդհատ պետք է զարգանան: Եվ ամեն ինչ կախված է Հայաստանից: Ինչ ունի ՀՀ-ն տալու նույն ԱՄՆ-ին, ԵՄ-ին կամ Չինաստանին: ՀՀ դիվանագիտությունը բավականին թույլ է: Դուք հարց եք տալիս, թե ՌԴ-ն կարո՞ղ է խոչընդոտել ՀՀ-ԵՄ նոր համաձայնագրի ստորագրմանը: Պատասխանը հենց ձեր հարցում կա՝ ՀՀ-ն չի պայքարում իր շահերի համար այնպես, որ այլ երկրները չխանգարեն նրա քայլերին:
Լուսանկարը՝ Panorama.am-ի
